Kırşehir Girls Rushdiye Schools (1898-1913)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 8, 555 - 584, 27.12.2025

Burak Kocaoğlu

https://doi.org/10.59054/hed.1746682

Öz

Rüşdiye schools, the foundations of which were laid during the reign of Sultan Mahmud II, accepted only male students for a long time. Over time, with the positive results of the steps taken for the education of boys, the issue of girls’ education has also come’ to the fore. In this direction, for the first time in Istanbul, a rüşdiye school was opened in 1859 for girls'. Although these schools could not be opened outside of Istanbul due to the shortage of teachers at first, with the opening of the women’s teacher training school in 1870 and the first graduates three years later, the school started to be opened in the provinces, albeit slowly. About 25 years after the first girls’ rüşdiye school opened in the provinces, a girls’ rüşdiye school was opened in Kırşehir with the intense desire and effort of the local people. In this study, Kırşehir Girls’ Rüşdiye School, which is a turning point in the education of girls’ in Kırşehir, was examined using many archival sources. In the study, firstly, the establishment of rüşdiye schools and the process of including girls’ schools in the system were briefly shown, and then the opening process of Kırşehir Girls’ Rüşdiye School and the difficulties experienced were discussed. In the continuation of the study, the appointments of teachers and the unrest among the teachers and the search for solutions to the problems of the state administrators were emphasized. In the last part of the study, the courses given in Kırşehir Girls’ Rüşdiye School and the success of the students were discussed.

Anahtar Kelimeler

Kırşehir , Daughter , Rushdiye School , Hediye Şevket Hanım

Kırşehir İnas Rüşdiye Mektebi (1898-1913)

Öz

Sultan II. Mahmud döneminde temelleri atılan rüşdiye mektepleri uzunca bir süre sadece erkek öğrencileri kabul etmiştir. Zaman içerisinde erkek çocuklarının eğitimi için atılan adımların olumlu sonuçlarıyla birlikte kız çocuklarının da eğitimi meselesi gündeme gelmiştir. Bu doğrultuda ilk olarak İstanbul'da 1859 tarihinde kızlara mahsus olarak rüşdiye mektebi açılmıştır. İlk zamanlar muallime sıkıntısı nedeniyle İstanbul dışında bu mektepler açılamamış olsa da 1870 tarihinde kadın öğretmen okulunun açılması ve üç sene sonra ilk mezunlarını vermesiyle inas rüşdiyeleri yavaş da olsa taşrada açılmaya başlanmıştır. Taşrada açılan ilk inas rüşdiyesinden yaklaşık 25 yıl sonra Kırşehir'de halkın yoğun istek ve gayretiyle inas rüşdiye mektebi açılmıştır. Bu çalışmada Kırşehir'deki kız çocuklarının eğitiminde dönüm noktası olan Kırşehir İnas Rüşdiye Mektebi birçok arşiv kaynağı kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak rüşdiye mekteplerinin kuruluş ve sisteme kız rüşdiyelerinin dâhil edilme süreci kısaca gösterildikten sonra Kırşehir İnas Rüşdiye Mektebinin açılış süreci ve yaşanan zorluklar ele alınmıştır. Çalışmanın devamında ise muallime tayinleri ve muallimeler arasında yaşanan huzursuzluklar ve devlet yöneticilerinin meselelere çözüm arayışları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son bölümünde ise Kırşehir İnas Rüşdiye Mektebinde verilen dersler ve öğrencilerin başarı durumu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırşehir , Kız Çocuk , Rüşdiye Mektebi , Hediye Şevket Hanım

Kaynakça

• I‑ Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezâreti: Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2347/20, 2347/87, 2379/63. Maarif Nezâreti: Mektubi Kalemi (MF.MKT), 405/41, 476/19, 478/50, 504/3, 556/37, 563/4, 585/18, 597/23, 625/27, 678/32, 737/31, 737/54, 738/40, 741/21. Tedrisat‑ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT), 105/20, 130/14, 138/73, 138/100, 154/19, 162/3, 207/87, 218/27, 232/27, 250/7, 250/72, 261/95, 262/31, 272/51, 285/65, 289/36 291/67, 292/47, 298/40, 309/12, 312/39, 316/6, 376/61, 428/30, 444/23, 452/41, 456/47, 500/30, 517/10.
• Topkapı Sarayı: Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 1387/24, 1429/22
• II‑ Salnameler
• Salnâme‑i Nezâret‑i Maârif‑i Umûmiyye, H.1319/M.1901, Def‘a 4, Matbaa‑i Âmire, İstanbul. Salnâme‑i Nezâret‑i Maârif‑i Umûmiyye, H.1321/M.1903, Def‘a 6, Asır Matbaası, İstanbul. Salnâme‑i Vilâyet‑i Ankara, H.1318/M.1900, Def‘a 13, Vilayet Matbaası, Ankara. Salnâme‑i Vilâyet‑i Ankara, H.1320/M.1902, Def‘a 14, Vilayet Matbaası, Ankara. Salnâme‑i Vilâyet‑i Ankara, H.1325/M.1907, Def‘a 15, Vilayet Matbaası, Ankara.
• III‑ Makaleler ve Kitaplar
• Akyıldız, Ali: Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Akyıldız, Ali: Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836‑1856), İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi, M.Ö. 1000‑M.S. 2016, Ankara: Pegem Akademi, 2016.
• Berkes, Niyazi: Türkiye'de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
• Çadırcı, Musa: Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: TTK, 1997.
• Çakır, Serpil: Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları, 2024.
• Çelebi, Ercan: “Tosya Rüşdiye Mektebi”, Bilim İnsanı Mustafa Eski'ye Armağan Eğitime Adanmış Bir Ömür, ed. Hüseyin Yolcu‑Sibel Oğuz Haçat, Ankara: Pegem Akademi, 2020, 57‑73.
• Davison, Roderic: “Osmanlı Türkiyesi'nde Batılı Eğitim”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık‑Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012, 665‑681.
• Değirmenci, Kevser: “Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi (1874‑1912)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 18, (2023), 229‑255.
• Erdem, Yasemin Tümer: II. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Kızların Eğitimi, Ankara: TTK, 2013.
• Ergin, Osman Nuri: Türkiye Maarif Tarihi, C.II, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin: Osmanlı Modernleşmesinde İlk Adımlar Teknoloji, Bilim ve Eğitim, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022.
• Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, C.VII, Ankara: TTK, 1995.
• Kodaman, Bayram: Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK, 1991.
• Kurşun, Zekeriya: “Maarif‑i Hisse‑i İanesi”, Türk Maarif Ansiklopedisi, (TÜBA, 2024), 1‑3.
• Manav, Nursel: “II. Abdülhamid Dönemi Kadrolarının Tasfiye Sürecinde Ücretli (Ecir) Çalışanla rın Durumu (1909‑1913)”, Hazine‑i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 1/1, (2019), 66‑84.
• Manav, Nursel: Mülkiye Tekaüd Sandığı Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880‑1890), Ankara: TTK, Ankara, 2017.
• Menekşe, Metin: “1889‑1890 Yıllarında Osmanlı Devleti'nde Mevcut Olan Rüşdiye Mekteplerine Dair Tespit Edilen Bir İstatistiğin İncelenmesi” Tarih ve Gelecek Dergisi, 8/3, (2022), 673‑713.
• Oğuz, Ahmet ve Şefika Büyükşahin: “Osmanlı Modernleşmesi Sürecinde Kızların Eğitimi”, CA HIJ, 9, (2017), 55‑64.
• Ortaylı, İlber: Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Ankara: Cedit Neşriyat, 2010.
• Örenç, Ali Fuat: Lefke (Osmaneli) Rüşdiye Mektebi”, Sakarya Nehri'nin İncisi Osmaneli (Lefke) Tarih‑Kültür‑Mimari‑Coğrafya, ed. İlhami Yurdakul‑Ali Okumuş, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2023, 47‑66.
• Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1983.
• Pir, Serpil: “Bursa Kız Rüşdiye Mektebi (1882‑1909)”, History Studies, 14/3, (2022), 613‑634.
• Sezen, Tahir: Osmanlı Yer Adları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Somel, Selçuk: “Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi” KEBİKEÇ, 10, (2000), 223‑238.
• Şahin, Altınova Ayşegül: Osmanlı Devleti'nde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: TTK, 2018.
• Şemin, Refia: Eğitim ve Öğretim Problemlerimiz, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Yılmaz, Mehmet Serhat: “Tanzimat Sonrası Eğitimde Modernleşme Sürecinde Kastamonu Rüşdiyeleri (1869‑1903), Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, (2009), 835‑854.