Protest Culture of the Qajar Period in Iran: Bast‑Nešīnī

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 5, 63 - 83, 28.12.2023

Ömer Alkaç

https://doi.org/10.59054/hed.1377110

Öz

Bast‑nešīnī is a method of protest that emerged from one's instinct to protect oneself or defend one's rights. Bast‑nešīnī, which is unknown exactly when it emerged, has also taken on a religious identity over time and has become widespread as an important protest culture in Iranian society. Later, it turned into a traditional action preferred by high‑level statesmen and even members of the lowest class. It became politicized with the Qajar State. Bast‑nešīnī, a practice preferred by Iranians, especially the religious class, was an effective weapon used the opposition who demanded a more democratic government and justice from the Shah of Iran during the constitutional movement. In this article, Bast‑nešīnī, which takes its place in Iranian society as an ancient tradition; Its historical development, from stables to embassies, was examined by taking into account the sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Iran, Qajar Dynasty, Protest., Bast‑nešīnī

İran'da Kaçar Dönemi Protesto Kültürü: Bestnişînî

Öz

Bestnişînî, insanın kendisini koruma veya hakkını savunma içgüdüsünden ortaya çıkan bir protesto yöntemidir. Tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmeyen Bestnişînî, zaman içinde dinî bir kimliğe de bürünmüş ve İran toplumunda önemli bir protesto kültürü olarak yaygınlaşmıştır. Daha sonra ise üst düzey devlet adamlarından en alt tabakaya mensup kişilerin dahi tercih ettiği geleneksel bir eyleme
dönüşmüştür. Kaçar devleti ile birlikte ise siyasallaşmıştır. Bu dönemde İranlıların özellikle de dinî sınıfın tercih ettiği bir eylem olan Bestnişînî, İran şahından daha demokratik bir yönetim ve adalet talep eden muhaliflerin meşrutiyet hareketi boyunca kullandıkları etkili bir silahtı. Bu makalede kadim bir gelenek olarak İran toplumunda yerini alan Bestnişînî; ahırdan büyükelçiliklere uzanan tarihsel gelişimi dönemin kaynakları da göz önünde bulundurularak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Kaçar Hanedanlığı, Bestnişînî, Protesto

Kaynakça

• Tetkik Eserler
• Algar, Hamid: Religion and State in Iran 1785‑1906, Berkeley and Los Angeles: University of California Press 1969.
• Alkaç, Ömer: İran Meşrutiyet Hareketinin Türk ve İran Basınına Yansımaları (1906‑1909), (Doktora Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Amîd, Hasan: Ferheng‑i Fârsî, Tahran: İntişârât‑ı Rûşd, 1389.
• Aştiyânî, Abbas İkbal: Mirza Takî Han‑ı Emir Kebir, Tahran: İntişârât‑ı Şîr‑i Muhammedî, 1396.
• Barthold, V. V.: İran Tarihî Coğrafyası, çeviren Ömer Alkaç, İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Bayburdî, Hüseyin: Tarih‑i Penâhendegân‑ı İran (Ez Ahd‑i Safeviyye Ta Evahir‑i Kâcârîye), Tahran: İntişârât‑ı Vahîd, 1349.
• Behnam, Cemşid: İranîyân ve Endîşe‑i Teceddüd, Tahran: Neşr u Pejûheş‑i Ferzân, 1375.
• Benjamin, S. C.: İran ve İranlılar, Çev.: Mühendis Muhammed Hüseyin Kerdebçe, Sazman‑ı İntişârât‑ı Cavidân, 1363.
• Bolat, Gökhan “Mîrzâ Takî Hân (Emîr Kebîr) ve Reformları (1848‑ 1851)” Belleten, C. LXXVII, (2013), s. 151‑182. Browne, Edward: The Persian Revolution of 1905‑1909, London: Cambridge University Press, 1910.
• Curzon, G.N.: Persia and The Persian Question, London and New York: Longmans, Green & co., 1892.
• Dayı, Özkan. “Vezir Şemseddin “Cüveynî'nin İlhanlı Devleti'ndeki Faaliyetleri (1263‑1284)”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, S. 1, (2018), s. 95‑111.
• Devletâbâdî, Yahya: Hayat‑ı Yahya, c. 2, Tahran: İntişârât‑ı Attar, 1362.
• Erdekânî, Hüseyin Mahbûbî: Tarih‑i Müessesât‑ı Temeddünî‑i Cedid Der İran, cild‑i dovvom, Tahran: İntişârât‑ı Dânişgâh‑ı Tahran, 1354.
• Halisî, Abbas: Tarihçe‑i Best ve Bestnişînî, Tahran: İntişârât‑ı İlmî, 1366.
• Haşim, Muhammed Sard: Tarih‑i Ceraid ve Mecellat‑ı İran, Cild‑i Evvel, Isfahan: İntişârât‑ı Kemal, 1327.
• Hoş İftihar, Hâdi. “Best ve Bestnişînî Der Devre‑i Kâcâr”, Tarih‑i Pejûhî, Sâl‑i Heftom, Şomâre‑i 22‑23, (1384), s. 33‑46.
• İlhan, Avni. “Atebât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. IV, 1991, s. 49‑50.
• İtimadüssaltana, Muhammed Hasan Saniüddevle: Rûznâme‑i İtimadüssaltana, Tahran: Müessese‑i İntişârât‑ı Emir Kebir, 1350.
• İtimadüssaltana, Muhammed Hasan Saniüddevle: Tarih‑i Muntazam‑ı Nâsırî, cild‑i sevvom, Tahran: Dünya‑yı Kitab, 1363.
• Karadeniz‑Yılmaz, Devebakan Mikail. “İran'da Protesto Kültürünün Ortaya Çıkışı: İslâm Devrimi'ne Kadar Tarihten Bazı Kesitler”, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, S. 13, (2023), s. 33‑50.
• Karaman, Hayreddin. “Efgânî, Cemâleddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1994, C. 10, s. 456-466.
• Kâşânî, Muhammed Mehdi Şerif: Tarih‑i Meşrûtiyet, Tahran: Nigaristan Kitap, 1389.
• Kerimî, Ahmed. Nakş‑ı İngilis der Cereyân‑ı Bestnişînî der İran (Ez Ağaz‑ı Devre‑i Kâcâr ta Meşruta), (Pâyânnâme‑i Karşinasî‑i Erşed), Dânişgâh‑ı Hârezmî, Dânişgede‑i Edebiyat ve Ulûm‑i İnsanî, 1399.
• Kesrevî, Ahmet: İran Meşrutiyet Tarihi, çev. Mehdi Kamruz‑ Hamit Zafer Kars, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2021.
• Kirmânî, Nâzımülislam: Tarih‑i Bîdâr‑ı İranîyân, Bahş‑i Evvel, Tahran: Neşr‑i Peykan, 1376.
• Kitab‑ı Âbî, Cild‑i Evvel, Be Gûşeş‑i Ahmed Beşîrî, Tahran: Çaphane‑yi Ketîbe, 1362.
• Melikzâde, Mehdi: Tarih‑i İnkılab‑ı Meşrutiyet‑i İran, c. 1‑2‑3, Tahran: İntişârât‑ı Sahn, 1383.
• Mustevfî, Abdullah: Şerh‑i Zendegânî‑i Men ya Tarih‑i İdari ve İctimaî‑yi Kâcârîye I, Tahran: İntişârât‑ı Zevâr, 1377.
• Mustevfî, Abdullah: Şerh‑i Zendegânî‑i Men ya Tarih‑i İdari ve İctimaî‑yi Kâcârîye II, Tahran: İntişârât‑ı Zevâr, 1377.
• Öz, Mustafa. “Şah Abdülazîm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 38, 2010, s. 250.
• Paşaoğlu, Mehmet Talha. “Modern İran Tarihi'nde Protesto Kültürü”, Kültürlerarası İletişim Öğrenci Sempozyumu 15‑16 Ekim 2015 Bildiriler Kitabı, (2016), s. 35‑46.
• Polak, Yakub Edward: Sefernâme‑i Polak (İran ve İranîyân), çev.Keykavus Cihandârî, çap‑ı dovvom, Tahran: İntişârât‑ı Hârezmî, 1368.
• Safâî, İbrahim: Rehberân‑ı Meşrute (Devre‑i Evvel), Tahran: İntişârât‑ı Câvidân, 1363.
• Safâî, İbrahim: Rehberân‑ı Meşrute (Devre‑i Dovvom), Tahran: İntişârât‑ı Câvidân, 1363.
• Safâî, İbrahim: Tarih‑i Meşrutiyet Be Rivâyet‑i Esnâd, Tahran: İntişârât‑ı İran Yârân, 1381.
• Sami, Şemseddin: Kâmus‑ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2006.
• Sipehr, Mirza Muhammed Takî: Nâsihü't‑tevârih (Saltanat‑ı Nâsırüddin Şah), III.cilt, Tahran: İntişârât‑ı Esâtir, 1377.
• Sheil, Leydi Mary: Hâtırât‑ı Leydi Sheil, Çev. Hüseyin Ebu Terabyân, Tahran: Neşr‑i Nov,1368.
• Şemim, Ali Asgar: Kaçar Saltanat Devrinde İran, Tahran: İntişârât‑ı Behzad, 1387.
• Tarafdarî, Mansur. “Kârkerdhâ‑yı İ‘tikad be İmamzâdeha Der İran Asr‑ı Nâsrî”, Costarha‑yı Tarihî, Sâl‑i Dehom, Şomâre‑i Evvel, (1398), s. 167‑190.
• Tayyibî, Seyyid Muhammed. “Best ve Besnişînî Der Devre‑i Kâçârîye (Ta inkılab‑ı Meşruta)”, Nâme‑i Tarih‑i Pejûhan, Sâl‑i şeşom, Şomâre‑i bist o şeşom (1389), s. 80‑95.
• Tefrişî Hüseynî: Yâddaşthâ‑yı Hacı Mirza Seyyid Ahmed Temcidüssultan: Rûznâme‑i Ahbâr‑ı Meşrutiyet ve İnkılab‑ı İran, be Kuşeş‑i İrec Afşar, Tahran: Müessese‑yi İntişârât‑ı Emir Kebir, 1376.
• Gazeteler Rûznâme‑i Hablülmetin
• Mecelle‑i Hikmet
• Rûznâme‑i Müsavât
• Rûznâme‑i Encümen
• Rûznâme‑i Hilâfet
• Rûznâme‑i Kevkeb‑i Dûrrî
• Rûznâme‑i Vekâyî‑i İttifâkîye
• Tanin Gazetesi
• Yeni Tasvîr‑i Efkâr Gazetesi
• İnternet Kaynakları http://ensani.ir/fa/article/ [Erişim tarihi: 09.09.2023.]
• https://rch.ac.ir/article/Details/9318 [Erişim tarihi: 26.08.2023.]
• https://iranicaonline.org/articles/bast‑sanctuary‑asylum [Erişim tarihi: 17.08.2023.]
• https://lib.eshia.ir/23019/1/3330# [Erişim tarihi: 17.08.2023.]
• https://www.cgie.org.ir/fa/article [Erişim tarihi: 25.08.2023.]
• https://www.iichs.ir/fa/gallery/ [Erişim tarihi: 09.09.2023.]