Gennadius Kütüphanesi Arşivindeki Osmanlı Dönemi Belge Koleksiyonları Üzerine Bir Değerlendirme: Tepedelenli Ali Paşa ve Konstantinos Musurus Koleksiyonları

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 6, 271 - 298, 20.12.2024

Nuray Ocaklı

https://doi.org/10.59054/hed.1551538

Öz

Yunanistan'ın önde gelen araştırma kütüphanelerinden biri olan Gennadius Kütüphanesi aynı zamanda önemli arşiv koleksiyonlarına da ev sahipliği yapmaktadır. Bu koleksiyonlardan (Tepedelenli) Ali Paşa ve Konstantinos Musurus koleksiyonları Osmanlıca belgeler ya da farklı dillerdeki belgelerin üzerine düşülmüş Osmanlıca notlar içermeleri sebebiyle Osmanlı Arşivi ile karşılaştırmalı çalışmaların yürütülmesine elverişli kaynaklar sunmaktadır. Bu çalışma Gennadius Kütüphanesi'ndeki bu iki önemli koleksiyonunu tanıtmayı ve bu koleksiyonlardan alınan belgelerle Osmanlı Arşivi'nde yapılabilecek çalışmalara örnekler vermeyi amaçlamaktadır. Bu koleksiyonlar arasında, içinde sekiz yüze yakın Osmanlıca resmî devlet belgesi barındıran Musurus Koleksiyonu bu konuda büyük bir potansiyele sahiptir fakat bu koleksiyondaki Osmanlıca belgelerin bir kataloğunun yapılmamış olması bu belgeler üzerinde yürütülecek çalışmaları güçleştirmektedir. 2023 yılında Gennadius Kütüphanesi'nde yürüttüğümüz araştırmalarımız sırasında Musurus Koleksiyonu'ndaki Osmanlıca belgeleri inceledik ve çalışma konularımızla ilgili belgelerin fotoğraflarını aldık. Yürüttüğümüz bu çalışma göstermektedir ki, bu koleksiyondaki Osmanlıca belgeler Avrupa tarihi, Balkan tarihi, Osmanlı modernleşme tarihi, Modern Yunanistan tarihi, kadın çalışmaları, eğitim tarihi, nüfus hareketleri ve göç, bölgesel adli vakalar, askerî sistemin dönüşümü ve daha pek çok konuda yürütülebilecek çalışmaların başlıklarını içinde barındırmaktadır. Bu sebeple makalemizde, Musurus Koleksiyonu'nundaki Osmanlıca belgeler üzerinde edindiğimiz araştırma tecrübeleri ışığında; bu evraklar için nasıl bir katalog hazırlanabileceği, katalogdaki konu başlıklarının neler olabileceği, anahtar kelimeler ve belgelerin tarihlerini belirleme konularında karşılaşılabilecek sorunlarla ilgili değerlendirmelere yer verdik. Çalışmamızın sonuçları göstermektedir ki, Ali Paşa ve Musurus koleksiyonlarındaki Osmanlıca belgeler üzerinde çalışmalar yapılması hem bu koleksiyonlardaki Rumca, İngilizce, Fransızca vb. dillerdeki belgelerin daha iyi anlaşılması hem de Gennadius Kütüphanesi'ndeki kaynaklardan yola çıkarak Osmanlı Arşivi'nde devam edecek daha geniş araştırmaların yapılabilmesi için büyük önem arz etmektedir

Anahtar Kelimeler

Tepedelenli Ali Paşa, Gennadius Kütüphanesi, Konstantinos Musurus, Osmanlı İmparatorluğu, Yunanistan Arşivleri

Destekleyen Kurum

ARIT Ankara

A Review of Ottoman-era Collections in the Gennadius Library: Ali Pasha Tepelena and Konstantinos Mousouros Collections

Öz

The Gennadius Library is a specialized research library in Greece, and among the archival collections in the library, Ali Pasha (Tepelena) and Konstantinos Mousouros archives include documents in Ottoman Turkish. This paper will introduce these documents in Ali Pasha and Mousouros collections respectively. Specifically, Mousouros Collection consists of approximately eight hundred documents in Ottoman Turkish but their contents are not described in the catalogue of the library. Although the personal papers and the documents in Ottoman Turkish are complementary sections of the Mousouros Collection, it is difficult to assess these papers in Section 8 without a catalogue to guide the researcher. In 2023, while carrying out research in the Gennadius Library, I examined the documents in Ottoman Turkish that provide a glance into the diplomatic and socio-economic history in the 19th century from Ottoman perspectives. A systematic catalogue prepared for these documents would allow researchers to conduct comparative studies with the other sections of Mousouros Collection and the sources in the Ottoman Archive. This study suggests titles to categorize these documents in a separate catalogue, in which each document is described with key words and the Islamic/Rumi dates in the documents are provided in the Gregorian calendar. This study indicates that these sources in Ottoman Turkish in Ali Pasha and Mousouros collections would help to better understand the contents of documents in the other sections of these archives, and also that these documents are crucially important for broader studies by historians that would begin in the Gennadious Library and end in the Ottoman Archive.

Anahtar Kelimeler

Tepelena Ali Pasha, Gennadius Library, Konstantinos Mousouros, Ottoman Empire, Archives in Greece

Kaynakça

• A-Arşivler American School of Classical Studies (ASCS)
• ASCS, Arşivler, Ali Paşa Koleksiyonu, 100/29.
• ASCS, Arşivler, Musurus Koleksiyonu, 4/59.
• ASCS, Musurus Koleksiyonu, F29c 2/51.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri Osman III (AE.SOSM.III), 34/2417.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 1052/78850, 2485/186371.
• Cevdet Dahiliye (C.DH.), 134/6659.
• Cevdet Hariciye (C.HR), 94/4662, 102/5098, 106/5267, 106/5267, 125/6232.
• Hatt-ı Hümâyûn (HAT), 61/41197, 86/3501, 139/5780, 151/6382, 226/12585, 230/12823, 253/14383, 851/38157, 1285 /49847.
• Hariciye Nezâreti İdare Evrakı (HR.İD), 2115/76.
• Hariciye Nezâreti Mektubi Kalemi (HR.MKT), 49/75.
• Hariciye Nezâreti Mektûbî Kalemi (HR.MKT), 251/1, 291/96, 700/9.
• Hariciye Nezâreti Sefaretler 3 (HR. SFR3), 4/84, 5/28, 5/35, 6/80, 117/55, 271/14, 285/55, 321/2, 518/19, 570/5, 729/70.
• Hariciye Siyasî Kalemi Belgeleri (HR.SYS), 48/13, 887/4, 2310/10, 2727/21.
• Hariciye Nezâreti, Tahrirat-ı Hariciye Odası (HR.TH), 257/72.
• Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO), 52/7, 63/122, 63/122, 284/81, 285/14, 285/27, 523/65.
• İrade-Hariciye (İ.HR), 237/1408, 282/17483, 353/30
• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT), 147/28.
• İrade Mesail-i Mühimme (İ. MSM), 26/746.
• Millî Emlak (MİL. E.), 1/1.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d), 10764.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 560/6, 560/47.
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 138/ 1.
• Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y.PRK.EŞA), 17/34, 39/37.
• Yıldız Perakende Evrakı Hariciye (Y.PRK.HR), 26/26.
• Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM), 4/59.
• Yıldız Perakende Posta Telgraf Nezâreti Maruzatı (Y.PRK.PT), 1/55.
• B-Diğer Kaynaklar Âşık Mehmed: Menâzırü'l-Avâlim (I-III), çev. Mahmut Ak, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
• Beydilli, Kemal: “Tepedelenli Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2011, XL, 476-479.
• Daleziou, Eleftheria: “Adjuster and Negotiator”: Bert Hodge Hill and the Greek Refugee Crisis, 1918–1928”, Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 82/1 (2013), 49-65.
• Grozdanovski, Jovica, “Αρχείο Αλή Πασά Συλλογής Χώτζη Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Σχολής Αθηνών. Τόμος Δ’ (Εισαγωγή-Ευρετήρια-Γλωσσάρι). Έκδοση-Σχολιασμός-Ευρετήρια: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, με τη συνεργασία; των: Δημήτρη Δημητρόπουλου και Παναγιώτη Μιχαηλάρη. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, 2009; Αρχείο Αλή Πασά Συλλογής Ι. Χώτζη Γενικών Αρχείων του Κράτους και Μουσείου Μπενάκη. Τόμος Ε΄ (1792- 1820). Έκδοση-Σχολιασμός Ευρετήρια: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, με τη συνεργασία των: Δημήτρη Δημητρόπουλου, Παναγιώτη Μιχαηλάρη. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, 2018”, Patrimonium.MK : Periodical for Cultural Heritage - Monuments, Restoration, Museums 15/6 (2022), 397-400.
• Güner, Selda: “Londra'da Bir Memlûk Beyi: Muhammed Bey Elfî (Ekim-Aralık 1803)”, Gazi Aka demik Bakış 9/17 (2015), 41-69.
• https://ascsa.edu.gr/research/gennadius-library/about-us [Erişim tarihi 17.06.2024]
• https://ascsa.edu.gr/research/gennadius-library/about-us/history [Erişim tarihi 17.06.2024]
• https://www.ascsa.edu.gr/news/newsDetails/the-ali-pasha-papers-published [Erişim tarihi: 19.06.2024]
• https://www.ascsa.edu.gr/index.php/archives/konstantinos-mousouros-papers [Erişim tarihi: 11.07.2024]
• https://mapoe.stanford.edu/sources-methods/ali-pasha-archive [Erişim tarihi: 19.06.2024]
• Kader, Merve, D. ve Kezban A. Kaplan: “İrlanda Patates Kıtlığı'nın Osmanlı Basınına Yansımaları (1845-1852)”, Tarih İncelemeleri Dergisi 36/2 (2021), 497-526.
• Kâtib Çelebi: Levâmi‘u'n-Nûr Fî Zulmet-i Atlas Minor, çev. Ahmet Üstüner and H. Ahmet Arslan türk, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Kuneralp, Sinan: “Bir Osmanlı Diplomatı Kostaki Musurus Paşa (1807– 1891)”, Belleten, 3(1970), 421–35.
• Kuneralp, Sinan: Les Musurus Une Famille De Diplomates Ottomans Lettres Et Documents (1852-1910), İstanbul: ISIS Yayınları, 2015.
• Kuneralp, Sinan: The Ottoman Empire and Its Neighbours V Official Correspondance of Constantine Musu rus First Ottoman Diplomatic Representative in Athens 1840-1848, İstanbul: ISIS Yayınları, 2024.
• Kuneralp, Sinan: The Ottoman Empire and Its Neighbours V Official Correspondance of Constantine Musurus First Ottoman Diplomatic Representative in Vienna 1849-1850, İstanbul: ISIS Yayınları, 2024.
• La Turquie, 12 Şubat 1891, 34/ 2.
• Mead, Edwin D: “Washington and the Peace Treaty”, Advocate of Peace Through Justice, 88/6 (1926), 336-338.
• Miller William: “Additions to Modern Greek History in the “Gennadeion”, The Journal of Modern History, 9/1 (1937) pp. 56-63.
• Panayiotopoulos, Vassilis ve D. Dimitropoulos ve P. Michailaris: Αρχείο Αλή Πασά, Συλλογή Χότζη, Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Τόμος Α’., Atina: Institute of Modern Greek Research of the National Research Foundation, 2007.
• Panayiotopoulos, Vassilis, ve D. Dimitropoulos ve P. Michailaris: Αρχείο Αλή Πασά, Συλλογή Χότζη, Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Τόμος Β’., Atina: Institute of Modern Greek Research of the National Research Foundation, 2007.
• Panayiotopoulos, Vassilis ve D. Dimitropoulos ve P. Michailaris: Αρχείο Αλή Πασά, Συλλογή Χότζη, Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Τόμος Γ’., Atina: Institute of Modern Greek Research of the National Research Foundation, 2007.
• Panayiotopoulos, Vassilis ve D. Dimitropoulos ve P. Michailaris: Αρχείο Αλή Πασά, Συλλογή Χότζη, Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Τόμος Δ’., Atina: Institute of Modern Greek Research of the National Research Foundation, 2007.
• Panayiotopoulos, Vassilis ve D. Dimitropoulos ve P. Michailaris, Αρχείο Αλή Πασά Συλλογής Ι. Χώτζη, Γενικών Αρχείων του Κράτους και Μουσείου Μπενάκη, Τόμος Ε΄ (1792-1820), Έκδοση-Σχολιασμός Ευρετήρια, Atina: National Research Foundation – Historical Research Institute, 2018.
• Philliou, Cristine: “The Paradox of Perceptions: Interpreting the Ottoman Past through the Nati onal Present”, Middle Eastern Studies, 44/5 (2013), s. 661-675.
• Sabah, 15 Şubat 1891, 529/ 2.
• Smith, Lucy E: “The Dedication of the Gennadius Library”, The American Magazine of Art 17/ 7 (1926), 346-347.
• Sturdza Mihail D.: Dictionnaire Historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d´Albanie et Constantinople, Paris, 1999.
• Şafak, Nurdan: Bir Tanzimat Diplomatı Kostaki Musurus Paşa (1807-1891), (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Şiviloğlu, R. Murat: “The Ottoman Empire and the emergence of its ‘Irish Question’ ” Middle Eastern Studies, 59/1 (2022), 35-53.
• The Classical Association of the Middle West and South, Inc. (CAMWS), “The Gennadius Library and the American School in Athens”, The Classical Journal 18/2 (1922), 71-72.
• The University of Chicago Press “The Dedication of the Gennadeion at Athens”, American Journal of Archaeology 30/ 2 (1926), 203-204.
• Walton, Francis R: “Gennadeion Notes, II: Incunabula in the Gennadius Library”, Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 32/2 (1963), 209-212.
• Weber, Shirley H.: Voyages and travels in the Near East made during the 19 century; being a part of a larger catalogue of works on geography, cartography, voyages and travels, in the Gennadius Library in Athens, Princeton: American School of Classical Studies at Athens, 1952.
• Weber, Shirley H.: Voyages and travels in Greece, the Near East and adjacent regions, made previous to the year 1801; being a part of a larger catalogue of works on geography, cartography, voyages and travels, in the Gennadius Library in Athens, Princeton: American School of Classical Studies at Athens, 1953.
• Woodward, A. M: “Voyages and Travels in the Near East Made during the XIX Century: Being Part of a Larger Catalogue of Works on Geography, Cartography, Voyages and Travels, in the Gennadius Library, Athens by Shirley Howard Weber”, The Journal of Hellenic Studies, 74 (1954), 235-236.
• Woodward, A. M: “Voyages and Travels in Greece, the Near East and Adjacent Regions Made Pre vious to the Year 1801 (Catalogues of the Gennadius Library, II) by S. H. Weber”, The Journal of Hellenic Studies, 75 (1955), 205-206.
• Yaycıoğlu, Ali ve Antonis Hadjikyriacou ve Fatma Öncel ve Erik Steiner ve Petros Kastrinakis: “Mapping Ottoman Epirus (MapOE, https://mapoe.stanford.edu/)”, Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 9/2 (2022), 145-152