Son Dönem Böbrek Yetmezliği Hastaları İçin Beslenme Okuryazarlığı Ölçeğinin Türkçe Psikometrik Özellikleri

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 3, 168 - 178, 30.09.2025

Evre Yılmaz , M. Gizem Keser , Merve Aşkın Ceran , Hatice Balcı , Elife Tunç

Öz

Amaç: Beslenme okuryazarlığı, bireylerin gıda etiketleri hakkında bilinçli kararlar vermelerine yardımcı olması ve doğru besin seçimlerini yapma şansı tanıması nedeniyle sağlık okuryazarlığının temel yönlerinden biridir. Sağlığın korunmasında ve hastalıkların önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışmanın amacı, son dönem böbrek yetmezliği olan diyaliz hastalarına yönelik beslenme okuryazarlığı ölçeğinin Türkçe uyarlamasını yapmaktır.
Gereç ve Yöntem: Bu metodolojik çalışma, Şubat 2024 ile Nisan 2024 tarihleri arasında son dönem böbrek yetmezliği olan 250 diyaliz hastası ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, araştırmacılar tarafından hazırlanan sosyo-demografik bilgi formu ve beslenme okuryazarlığı ölçeği ile toplanmıştır. Ölçeğin geçerliliği, faktör analizi ve korelasyon kullanılarak, t-testi ile değerlendirilmiştir. Ölçeğin kapsam geçerliliğini değerlendirmek amacıyla farklı alanlardan sekiz uzmanın görüşü alınmıştır. Ölçeğin güvenirliği açısından Cronbach alfa iç tutarlılık katsayıları, test-tekrar test korelasyon katsayıları ve madde-toplam korelasyonları hesaplanmıştır.
Bulgular: Ölçeğin yirmi sekiz maddeden ve dört alt boyuttan oluştuğu ve toplam varyansın %45,72’sini açıkladığı belirlenmiştir. Hem açımlayıcı hem de doğrulayıcı faktör analizleri, tüm faktör yüklerinin >0,30 olduğunu göstermiştir. Doğrulayıcı faktör analizine göre tüm uyum indeksleri >0,80 ve Root Mean Square Error of Approximation <0,080 bulunmuştur. Ölçeğin toplam Cronbach alfa değeri 0,829’dur.
Sonuç: Yapılan analizler sonucunda, son dönem böbrek yetmezliği olan diyaliz hastalarına yönelik beslenme okuryazarlığı ölçeğinin Türk örnekleminde geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beslenme; , Diyaliz; , Geçerlik; , Güvenirlik; , Ölçek; , Son Dönem Böbrek Yetmezliği

Turkish Psychometric Properties of Nutrition Literacy Scale for Patients with End-Stage Renal Failure on Dialysis/Son Dönem Böbrek Yetmezliği Hastaları İçin Beslenme Okuryazarlığı Ölçeğinin Türkçe Psikometrik Özellikleri

Öz

Aim: Nutrition literacy is a fundamental aspect of health literacy, as it enables individuals to make informed decisions about food labels and choose the right foods. It plays a crucial role in maintaining health and preventing disease. This study aims to adopt the Turkish version of the nutrition literacy scale for patients with end-stage renal failure on dialysis.
Materials and Methods: This methodological study was conducted with 250 patients with end-stage renal failure undergoing dialysis between February 2024 and April 2024. The researchers collected the data with the sociodemographic data form and the nutritional literacy scale. The scale's validity was assessed using factor analysis and correlation, as well as the t-test. Up to eight experts from different fields were consulted to determine the scale's content validity. Regarding the reliability of the scale, Cronbach's alpha internal consistency coefficients, test-retest correlation coefficients, and item-total correlations were calculated.
Results: The scale consisted of twenty-eight items and four sub-dimensions, explaining 45.72% of the total variance. Both exploratoryand confirmatory factor analyses revealed that all factor loadings were greater than 0.30. According to confirmatory factor analysis, all fit indices were >0.80 and Root Mean Square Error of Approximation <0.080. Cronbach's alpha value for the total scale was 0.829.
Conclusion: As a result of the analyses, it was determined that the nutritional literacy scale for Patients with end-stage renal Failure on Dialysis was a valid and reliable measurement tool for the Turkish sample.

Anahtar Kelimeler

Dialysis; , End-Stage Renal Disease; , Nutrition; , Reliability; , Scale; , Validity

Etik Beyan

KTO Karatay University Rug and Non-Medical Device Research Ethics Committee Presidency 2024/038 Approval was given with the decision number.

Kaynakça

• 1. The International Society of Nephrology (Internet). New global kidney health report sheds light on current capacity around the world to deliver kidney care. 2023[cited 2025 Mar 30]. Available from: https://www.theisn.org/blog/2023/03/30/new-global-kidney-health-reportsheds- light-on-current-capacity-around-the-world-to-deliver-kidney-care/
• 2. Süleymanlar G, Utaş C, Arinsoy T, Ateş K, Altun B, Altiparmak MR, et al. A population-based survey of chronic renal disease ın Turkey. The Credit Study. Nephrol Dial Transplant. 2011;26(6):1862-71. doi: 10.1093/ndt/gfq656.
• 3. KDIGO 2024 Clinical Practice Guideline for the Evaluation and Management of Chronic Kidney Disease. Kidney Int Suppl. 2024;105(4S):117-384. doi: 10.1016/j.kint.2023.10.018.
• 4. Scott IA, Scuffham P, Gupta D, Harch TM, Borchi J, Richards B. Going digital: A narrative overview of the effects, quality and utility of mobile apps in chronic disease self-management. Aust Health Rev. 2020;44(1):62-82. doi: 10.1071/AH18064.
• 5. Bello AK, Okpechi IG, Osman MA, Cho Y, Cullis B, Htay H, et al. Epidemiology of peritoneal dialysis outcomes. Nat Rev Nephrol. 2022;18(12):779-93. doi: 10.1038/s41581-022-00623-7.
• 6. Aksoy N, Şelimen D. Investigation of the causes and risk factors of previous end-stage renal disease in kidney transplant recipients. Transplant Proc. 2020;52(1):140-5. doi: 10.1016/j.transproceed.2019.11.019.
• 7. Kramer H. Diet and chronic kidney disease. Adv Nutr. 2019;10(4):367-79. doi: 10.1093/advances/nmz011.
• 8. Kızıltan G. Son dönem böbrek yetmezliğinde tıbbi beslenme tedavisi. Beslenme Diyet Derg. 2018;46(Özel Sayı):48-56. doi: 10.33076/2018. BDD.1170
• 9. Silva, P. Food and Nutrition Literacy: Exploring the divide between research and practice. Foods. 2023;12(14):2751. doi: 10.3390/foods12142751.
• 10. Thompson C, Byrne R, Adams J, Vidgen AN. Development, validation, and item reduction of a food literacy questionnaire (IFLQ-19) with Australian Adults. Int J Behav Nutr Phys Act. 2022;19:1-23. https://doi.org/10.1186/s12966-022-01351-8.
• 11. Bojang KP, Manchana V. Nutrition and healthy aging: A review. Curr Nutr Rep. 2023;12(3):369-75. doi: 10.1007/s13668-023-00473-0.
• 12. Gibbs HD, Ellerbeck EF, Gajewski B, Zhang C, Sullivan DK. The nutrition literacy assessment ınstrument is a valid and reliable measure of nutrition literacy in adults with chronic disease. J Nutr Educ Behav. 2018;50(3):247-57. doi: 10.1016/j.jneb.2017.10.008.
• 13. Vrinten J, Van Royen K, Pabian S, De Backer C, Matthys C. Development and validation of a short nutrition literacy scale for young adults. Front Nutr. 2023;20(10): 1008971. doi: 10.3389/fnut.2023.1008971
• 14. Li Z, Zhen T, Zhao Y, Zhang J. Development and assessment of a nutrition literacy scale for patients with end-stage kidney disease undergoing dialysis and its correlation with quality of life. Ren Fail. 2023;45(1):1-9. doi: 10.1080/0886022X.2022.2162417.
• 15. Tavşancıl E. Measuring attitudes and data analysis with SPSS. 6th ed. Ankara;Nobel Akademik Yayıncılık: 2019. p.203-6.
• 16. Bartlett MS. Tests of significance in factor analysis. BPS Journal. 1950;3:77-85. https://doi.org/10.1111/j.2044-8317.1950.tb00285.x
• 17. Burns N, Grove SK. The practice of nursing research, conduct, critique, and utilization. 4th ed. W.B. Saunders Company, Philadelphia; 2001. p.49-60.
• 18. Scherer KR. Criteria for emotion-antecedent appraisal: A review. In:Hamilton V, Bower GH, Frijda NH, eds. Cognitive Perspectives on Emotion and Motivation. NATO ASI Series. Springer, Dordrecht. 1988;44:89-126. https://doi.org/10.1007/978-94-009-2792-6_4.
• 19. Schober P, Boer C, Schwarte LA. Correlation coefficients: Appropriate use and interpretation. Anesth Analg. 2018;126(5):1763. doi:10.1213/ANE.0000000000002864
• 20. Koç MC, Yıldırım E, Işık O, Aksen P, Talaghir LG, Zanfir C. Turkish version of a short nutrition literacy scale for young adults: Cultural adaptation and validation. Front Nutr. 2024;11:1422738.doi: 10.3389/fnut.2024.1422738.
• 21. Mengi Çelik Ö, Karacil Ermumcu MS, Ozyildirim C. Turkish version of the 'food and nutrition literacy questionnaire for Chinese schoolage children' for school-age adolescents: A validity and reliability study. BMC Public Health. 2023;16;23(1):1-11. doi: 10.1186/s12889-023-16732-2.
• 22. Dilsiz H, Dağ İ. Beslenme süreci anne tutumları ölçeği (BSATÖ): Geliştirilmesi, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türkiye Çocuk Hast Derg. 2018;14(1):7-15. https://doi.org/10.12956/tjpd.2018.380
• 23. Hoteit M, Mansour R, Mohsen H, Bookari K, Hammouh F, Allehdan S, et al. Regional food literacy group. Status and correlates of food and nutrition literacy among parents-adolescents' dyads: Findings from 10 arab countries. Front Nutr. 2023;10:1151498. doi: 10.3389/fnut.2023.1151498.
• 24. Natour N, Al-Tell ME, Ikhdour O. Nutrition literacy is associated with income and place of residence but not with diet behavior and food security in the Palestinian society. BMC Nutr. 2021;7(1):1-8. doi: 10.1186/s40795-021-00479-3.
• 25. Yang L, Cui Y, Du J, Liu Z, Duan Y, Qi Q, et al. Association between nutritional literacy and nutrition label use in Chinese community residents. Front Nutr. 2024;11: 1380310.doi: 10.3389/fnut.2024.1380310.
• 26. International Test Commission. ITC guidelines for translating and adapting tests (second edition). Int J Test. 2017;18(2):101-34. doi:doi.org/10.1080/15305058.2017.1398166.
• 27. Mokkink LB, Boers M, van der Vleuten CPM, et al. COSMIN Risk of Bias tool to assess the quality of studies on reliability or measurement error of outcome measurement instruments: A Delphi study.BMCMed ResMethodol. 2020;20(1):293. Published 2020 December 3. doi:10.1186/s12874-020-01179-5.
• 28. Bowden A, Fox-Rushby JA. A systematic and critical review of the process of translation and adaptation of generic health-related quality of life measures in Africa, Asia, Eastern Europe, the Middle East, and South America. Soc Sci Med. 2003;57(7):1289-306. doi:10.1016/s0277-9536(02)00503-8.