Türkiye’de Tekâfül ile Katılım Bankacılığı ve Ekonomik Büyüme İlişkisi

Yıl 2021, , 225 - 264, 30.12.2021

Tolga Ergün

https://doi.org/10.14395/hid.929568

Öz

Tekâfül, Arapça’da kefalet, karşılıklı garanti vermek, birbirinin yerine kefil olmak anlamına gelen kefele fiilinden türetilmiştir. Alan yazında, katılım sigorta veya teavün sigortacılığı gibi çeşitli kavramlarla ifade edilen tekâfül, muhtemel rizikolara karşı katılımcılar arasında yardım ve dayanışmayı sağlayan alternatif bir sigorta sistemidir. Bu sistemde, çoğunlukla bir katılım bankası tarafından kâr amacıyla bir şirket kurularak, sigorta yaptıranlardan oluşan bir katılımcı grubu oluşturulur. Katılımcılar, yaptıkları sözleşme karşılığında sigorta primlerini öderler. Sigorta şirketi, katılımcılar adına ilke olarak vekil görevini üstlenir ve sigorta işlemlerini organize eder. Tekâfül sigorta sistemi; mudarebe modeli, vakıf modeli, vekâlet modeli ve hibrit (karma) model olarak dört şekilde uygulanmaktadır.
Katılım finans ürünlerinden biri olan ve yardımlaşma ilkesini esas alan tekâfülün hem dünya hem de Türkiye finans sektöründeki önemi ve bilinirliliği her geçen gün artmaktadır. Dünyada ilk kez 1979 yılında Sudan’da, Türkiye’de ise 2009’da uygulanmaya başlamıştır. 2017’de yapılan yasal düzenlemeyle ise sigorta şirketlerinin de tekâfül penceresi ile sigorta hizmeti vermesine imkân sağlanmıştır. Tekâfülün dünyadaki toplam varlık büyüklüğü 2019’da 51 trilyon Amerikan dolarına ulaşmış ve aynı dönemde Türkiye, küresel tekâfül piyasasında en hızlı büyüyen ülke konumuna yükselmiştir. Mevcut durumda, dünyada 116 adet yarı tekâfül şirketi penceresi olmak üzere 47 ülkede toplam 353 adet katılım sigorta hizmeti veren şirket bulunurken, Türkiye’de ise 4 adet tam teşekküllü tekâfül şirketi ve 8 adet pencere ile katılım sigorta hizmeti sunulmaktadır. Bu bağlamda, 2024’te küresel tekâfül varlık büyüklüğünün 65 trilyon Amerikan dolarına yükselmesinin beklendiği bir ortamda tekâfülün, Türkiye katılım bankacılığı sektörü ve ekonomik büyüme üzerindeki rolünün araştırılması çalışma konusunun önemini göstermektedir. Ayrıca alan yazındaki bilimsel araştırmalar incelendiğinde, tekâfül ile ilgili teorik çalışmaların yapıldığı ancak katılım bankacılığı ve ekonomik büyüme üzerinde, tekâfülün etkisini inceleyen ampirik çalışmaların kısıtlı kaldığı dikkat çekmektedir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında çalışmada, Türkiye’de tekâfül finansman ürünü ile katılım bankacılığı ve ekonomik büyüme arasındaki uzun dönem ilişkinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, 3 adet araştırma modeli kurulmuştur. Modellerde, katılım bankacılığı sektörünün tekâfül varlıkları büyüklüğü ile finansal performans göstergelerinden dönem net kârı ve net faaliyet kârı değişkenleri kullanılmıştır. Ekonomik büyümeyi temsilen de Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) değişkeni dikkate alınmıştır. Ayrıca, katılım bankacılığı sektörünün toplam aktif büyüklüğü ile enflasyon oranı, kontrol değişkenleri olarak modele dahil edilmiştir. Araştırma modellerindeki değişkenlere ait 2010(Q1) ile 2019(Q4) arasındaki toplam 40 çeyrek dönem veriler, ekonometrik analiz yöntemlerinden ARDL sınır testi ile analiz edilmiştir. Ampirik çalışmada ilk olarak, çeyrek dönem zaman serileri mevsimsellik etkisinden arındırılmış ve doğal logaritmaları alınmıştır. Daha sonra, serilerin durağanlık sınaması yapılarak analiz varsayımları test edilmiştir.
ARDL sınır testi sonucunda, tekâfül ile katılım bankacılığı sektörü ve ekonomik büyüme göstergelerinin eş bütünleşik olduğu tespit edilmiştir. Başka bir deyişle, tekâfül ile net faaliyet kârı, dönem net kârı ve GSYİH uzun dönemde birlikte dengeye gelerek istatistiksel olarak aynı yönde hareket etmektedir. Elde edilen bulgular, tekâfül finansman ürününün katılım bankacılığı sektörüne ve ekonomik büyümeye katkı sağladığını göstermektedir. Bu çerçevede, gerek finans sektörünce gerekse de reel sektörce katılım sigorta sistemini daha yaygın hale getirecek yatırım politikaları ile ülkenin ekonomik büyümesinde önemli bir finansman kaynağı oluşturulabilir, aynı zamanda tekâfül için daha fazla pazar payı temin edilebilir. Böylece Türkiye, hem küresel tekâfül piyasasında önde gelen Suudi Arabistan, İran ve Malezya gibi ülkelerle daha fazla rekabet edebilir konuma gelebilecek hem de bankacılık ve sigortacılık sektöründe yardımlaşma esasına dayalı katılım sigorta türünün bilinirliliğini arttırabilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslami Finans, Katılım Finans, Katılım Bankacılığı, Tekâfül, Ekonomik Büyüme, ARDL Sınır Testi., Türkiye

The Relationship between Takaful and Participation Banking and Economic Growth in Turkey

Öz

Takaful is derived from Arabic word al-kafala, which means surety, mutual guarantee, to be a surety interchangeably. Takaful, which is expressed in various concepts such as participation insurance or teavun insurance in the literature, is an alternative insurance system providing assistance and solidarity among participants against possible risks. In this system, a company is usually established by a participation bank for profit, creating a group of participants consisting of insurers. Participants pay insurance premiums in exchange for their contract. The insurance company, in principle, acts as a proxy on behalf of the participants and organizes insurance transactions. Takaful insurance system is implemented in four ways: mudarebe model, foundation model, power of attorney model and hybrid (mixed) model.
Takaful, which is one of the participation finance products and is based on the principle of assistance, is gradually increasing its significance and awareness in both the world and Turkish financial sector. For the first time in the world, it began to be implemented in Sudan in 1979 and in Turkey in 2009, while the legal regulation made in 2017 allowed insurance companies to provide insurance services with window takaful. The total size of takaful’s assets in the world reached 51 trillion US dollars in 2019, and during the same period, Turkey rose to position of the fastest growing country in global takaful market. Currently, there are a total of 353 participation insurance companies in 47 countries, including 116 semi-takaful company windows in the world, while in Turkey participation insurance services are offered with 4 full-fledged takaful companies and 8 windows. In this context, while global takaful asset size is expected to increase to 65 trillion US dollars in 2024, investigation of takaful's role in Turkish participation banking sector and economic growth demonstrates significance of the study. In addition, it is noteworthy that theoretical studies on takaful have been carried out, but empirical studies examining the effect of takaful on participation banking and economic growth remain limited when scientific researches in the literature are examined.
In the light of the above information, the study aims to put forward long-term relationship between takaful financing product and participation banking and economic growth in Turkey. For this purpose, 3 research models have been established. In the models, net profit for the period and net operating profit variables have been used from the size of takaful assets of participation banking sector and financial performance indicators. Gross Domestic Product (GDP) variable is also taken into account to represent economic growth. In addition, the total asset size of participation banking sector and inflation rate are included in the model as control variables. Data for a total of 40 quarter periods between 2010(Q1) and 2019(Q4) for variables in research models have been analyzed by ARDL bound testing, one of the econometric analysis methods. First in the empirical study, quarter-period time series are seasonally adjusted and their natural logarithms are taken. Afterwards, analysis assumptions are tested by performing stability of the series.
As a result of ARDL bound testing, it is determined that takaful and indicators of participation banking sector and economic growth are co-integrated. In other words, takaful and net operating profit, period net income and GDP balance together in the long run and move in the same direction statistically. The findings obtained indicate that takaful financing product contributes to participation banking sector and economic growth. Within this framework, an important source of financing can be created in economic growth of the country with investment policies that shall make participation insurance system more widespread both by financial sector and real sector, and at the same time, more market share can be obtained for takaful. As a consequence, Turkey will be able to compete more with leading countries in global takaful market such as Saudi Arabia, Iran and Malaysia, as well as increase the awareness of type of participation insurance based on assistance in the banking and insurance sector.

Anahtar Kelimeler

Islamic Finance, Participation Finance, Participation Banking, Takaful, Economic Growth, ARDL Bound Testing., Turkey

Kaynakça

• Abduh, Muhamad vd. “A Study on Finance-Growth Nexus in Dual Financial System Countries: Evidence from Bahrain”. World Applied Sciences Journal 20/8 (2012), 1166-1174.
• Abduh, Muhamad - Chowdhury, Nazreen T. “Does Islamic Banking Matter for Economic Growth in Bangladesh?”. Journal of Islamic Economics, Banking and Finance 8/3 (2012), 104-113.
• Akinlo, Taiwo - Apanisile, Olumuyiwa Tolulope. “Relationship between Insurance and Economic Growth in Sub-Saharan African: A Panel Data Analysis”. Modern Economy 5 (2014), 120-127.
• Aksoy, Mehmet Ali. “Türkiye’de Katılım Sigortacılığı”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 22/2 (2018), 3-36.
• Altıntaş, Kadir Murat. “Katılım Bankacılığı Çerçevesinde Alternatif Bir Sigorta Sistemi: Tekâfül Sigorta Sisteminin Türkiye’de Uygulanabilirliği”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/2 (2016), 115-142.
• Altunışık, Remzi vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 2010.
• Arena, Marco. “Does Insurance Market Activity Promote Economic Growth? A Cross-Country Study for Industrialized and Developing Countries”. The Journal of Risk and Insurance 75/4 (2008), 921-946.
• Asif, Muhammad vd. “Impact of Islamic Investment Trend on Economic Growth A Case Study of Pakistan”. Research Journal of Management Sciences 3/8 (2014), 8-17.
• Askari, Hossein vd. Introduction to Islamic Economics. Singapore: John Wiley&Sons, 2015.
• Aslan, Hakan - Durmuş, Muhammed Emin. “İslami Sigortacılık (Tekâfül): Yöneticilerin Perspektifinden Türkiye Uygulaması”. Islamic Finance: Sukuk and Takaful. ed. Mehmet Asutay vd. 17-29. Sakarya: Beşiz Yayıncılık, 2015.
• Bacha, Obiyathulla Ismath - Abdullah, Daud Vicary. “Malaysia’s Islamic Capital Markets A Case Study”. Islamic Capital Markets and Products Managing Capital and Liquidity Requirements Under Basel II. ed. Simon Archer-Rifaat Ahmed Abdel. 243-261. United Kingdom: John Wiley&Sons, 2018.
• Bacha, Obiyathulla Ismath - Mirakhor, Abbas. Islamic Capital Markets A Comparative Approach. Singapore: John Wiley&Sons, 2013.
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. “Türk Bankacılık Temel Göstergeleri Aralık 2020”. Erişim 02 Mart 2021. https://www.bddk.org.tr/Haberler/Turk-Bankacilik-Sektoru-Temel-Gostergeler-Raporu-Aralik-2020-yayimlanmistir/124.
• Canbaz, Musatafa. Katılım Bankacılığı. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2016.
• Chen, Pei - Fen vd. “How Does the Development of the Life Insurance Market Affect Economic Growth? Some International Evidence”. Journal of International Development 24 (2012), 865-893.
• Çağlayan, Ebru. “Enflasyon, Faiz Oranı ve Büyümenin Yurtiçi Tasarruflar Üzerindeki Etkileri”. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi 21/1 (2006), 423-438.
• Çalık, Abdurrahman. Tekâfül Sigorta Sistemi ve Katılım Bankalarında Uygulanabilirliği. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Engle, Robert F. - Granger, Clive W. J. “Co-Integration and Error Correction: Representation, Estimate, and Testing”. Econometrica 55/2 (1987), 251-276.
• Eren, Zihni. Türkiye’deki Katılım Sigortacılığının Gelişiminin Malezya ve Körfez İşbirliği Konseyi Ülkeleri ile Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gokmenoglu, Korhan K. “The Relationship among International Trade, Financial Development and Economic Growth: The Case of Pakistan”. Procedia Economics and Finance 25 (2015), 489-496.
• Göktaş, Özlem. Teorik ve Uygulamalı Zaman Serileri Analizi. İstanbul: Beşir Kitabevi, 2005.
• Hacak, Hasan - Gürbüz, Yunus Emre. “İslami Finansta Sigorta ve Katılım Sigortası (Tekâfül)”. Yaşayan ve Gelişen Katılım Bankacılığı. ed. Şakir Görmüş - R. Ahmet Albayrak. 296-321. İstanbul: TKBB Yayınları, 2019.
• Hais, Peter - Sümegi, Kjell. “The Relationship between Insurance and Economic Growth in Europe: A Theoretical and Empirical Analysis”. Empirica 35 (2008), 405-431.
• Hassan, Abul - Mollah, Sabur. Islamic Finance Ethical Underpinnings, Products, and Institutions. United Kingdom: Palgrave Macmillan, 2018.
• Hassan, Kabir vd. “Financial Development and Economic Growth: New Evidence from Panel Data”. The Quarterly Review of Economics and Finance 51/1 (2011), 88-104.
• ICD, Islamic Corporation for the Development of the Private Sector. “Islamic Finance Development Report 2020”. Erişim 01 Mart 2021. https://icd-ps.org/uploads/files/ICD-Refinitiv%20IFDI%20Report%2020201607502893_5274.pdf
• IFSB, Islamic Financial Services Board. “Islamic Financial Services Industry Stability Report 2020”. Erişim 01 Şubat 2021. https://www.ifsb.org/sec03.php
• Johansen, Søren - Juselius, Katarina. “Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration with Application to the Demand for Money”. Oxford Bulletin of Economic and Statistics 52/2 (1990), 169-210.
• Kamaruddin, Sharif - Bao, Wang Yong. “İslami Finansta Sosyal Güvenlik Ağları ile Sosyal Sigortanın Teorisi ve Araçları: Tekâfül ve Te’min”. Ekonomik Gelişim ve İslami Finans. ed. Zamir İkbal - Abbas Mirakhor. 257-280. İstanbul: Borsa İstanbul Yayınları, 2014.
• Khan, Mohammed. “Takaful vs. Conventional Insurance”. Islamic Finance: A Guide for International Business and Investment. ed. Habiba Anwar. 139-142. United Kingdom: GMB Yayınları, 2008.
• Kjosevski, Jordan. “Impact of Insurance on Economic Growth: The Case of Republic of Macedonia”. European Journal of Business and Economics 4 (2011), 34-39.
• Krichene, Noureddine. Islamic Capital Markets Theory and Practice. Singapore: John Wiley&Sons, 2013.
• Lewis, Mervyn K. “The Evolution of Takaful Products”. Islamic Capital Markets Products and Strategies. ed. Kabir Hassan-Michael Mahlknecht. 185-200. United Kingdom: John Wiley&Sons, 2011.
• Majid, M. Shabri Abd. “Does Financial Development Matter for Economic Growth in Malaysia”. Journal of Economic Cooperation 29/1 (2008), 61-82.
• Majid, M. Shabri Abd. - Kassim, Salina H. “Assessing the Contribution of Islamic Finance to Economic Growth Empirical Evidence from Malaysia”. Journal of Islamic Accounting and Business Research 6/2 (2015), 292-310.
• Mert, Mehmet - Çağlar, Abdullah Emre. Eviews ve Gauss Uygulamalı Zaman Serileri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık, 2019.
• Muye, Ibrahim Muhammad - Hassan, Ahmad Fahmi Shiekh. “Does Islamic Insurance Development Promote Economic Growth? A Panel Data Analysis”. Procedia Economics and Finance 35 (2016), 368-373.
• Onur, Abdullah. Tekâfül Sisteminde Vekalet ve Mudarebe Modelleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Özbolat, Murat. Temel Sigortacılık. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2006.
• Özüdoğru, Haşim. “Katılım Sigortacılığı ve Türkiye’deki Durumu”. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi 53/1 (2018), 1-16.
• Peleckiene, Valentina vd. “The Relationship between Insurance and Economic Growth: Evidence from the European Union Countries”. Economic Research 32/1 (2019), 1138-1151.
• Pesaran, M. Hashem vd. “Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationship”. Journal of Applied Econoımetrics 16/3 (2001), 289-326.
• Phutkaradze, Jaba. “Impact of Insurance Market on Economic Growth in Post-Transition Countries”. International Journal of Management and Economics 44 (2014), 94-107.
• Rawat, Amna Sohail-Mehdi, Syed Kumail. “The Impact of Islamic Banks and Takaful Companies on Economic Growth: A Case of Pakistan”. Journal of Finance &Economics Research 2/2 (2017), 131-144.
• Sarıdoğan, Hasan Önder - Kaya, Muhammed Veysel. ”Bilgi Ekonomisi ve Ekonomik Performans: Türkiye ve Avrupa Birliği Karşılaştırması”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6/3 (2019), 916-935.
• Sarıkovanlık, Vedat vd. Finans Biliminde Ekonometri Uygulamaları Kavram Uygulama Analiz. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Sevüktekin, Mustafa - Çınar, Mehmet. Ekonometrik Zaman Serileri Analizi EViews Uygulamalı. Bursa: Dora Yayıncılık, 2018.
• Şahin, Yasin. Tekâfül Sigortacılığında Malezya Uygulaması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Tarı, Recep. Ekonometri. Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 2018.
• Tekâfül.net. “2020 Aralık Sonu Katılım İstatistikleri”. Erişim 02 Mart 2021. http://tekaful.net/?p=1200
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. “Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi 2015-2025”. Erişim 20 Ocak 2021. https://tkbb.org.tr/Documents/Yonetmelikler/TKBB-Strateji-Belgesi.pdf
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. “Katılım Bankaları 2019”. Erişim 25 Ocak 2021. https://tkbb.org.tr/Documents/Yonetmelikler/Katilim-Bankalari-2019.pdf
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. Faizsiz Finans Standartları. Erişim 12 Şubat 2021. https://tkbb.org.tr/
• TSB, Türkiye Sigorta Birliği. “Sektör Raporu 2019”. Erişim 26 Ocak 2021. https://tsb.org.tr/Document/Yayinlar/2019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Sekt%C3%B6r%20Raporu.pdf
• TSB, Türkiye Sigorta Birliği. “Türkiye Katılım Sigortacılığı Sektör Raporu 2019”. Erişim 10 Mart 2021. https://tsb.org.tr/Document/Yayinlar/2019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Kat%C4%B1l%C4%B1m%20Sigortac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Sekt%C3%B6r%20Raporu.pdf
• TTK, Türk Ticaret Kanunu. Resmî Gazete 27846 (14 Ocak 2011). Erişim 20 Şubat 2021. https://mgm.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/181020191509406103.pdf
• Yanpar, Atila. İslami Finans İlkeler, Araçlar ve Kurumlar. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2015.
• Yazıcı, Servet. Tekâfül Sigortacılığında Ürün Geliştirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yurttadur, Mustafa - Yıldız, İshak. Faizsiz Finans. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2017.
• Zou, Hong - Adams, Mike B. “The Corporate Purchase of Property Insurance: Chinese Evidence”. Journal of Financial Intermediation 15 (2006), 165-196.