The Mediating Role of Psychological Resilience in the Relationship between Religious Coping and Burnout among Nurses

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 1, 749 - 784, 30.06.2022

Sema Karagöz

https://doi.org/10.14395/hid.1063789

Öz

Nurses are healthcare professionals who are in constant interaction with both the patients and their teammates. This state of constant interaction increases their propensity to burnout. However, with the pandemic, the risk of burnout has increased even more due to issues such as contagiousness, the threat of death, increased workload, uncertainty of the whole process, having to go through long periods of time with the patients while being separated from their family increasing their stress levels. While struggling with all these stress factors, nurses are boosted by other factors which support their ability to cope. It is important to examine religious coping tendencies as a factor that boosts or weakens their psychological resilience. When examining the studies, it has been determined that there is no study on the interaction between burnout, psychological resilience, and positive/negative religious coping levels among nurses.

The aim of this research is to determine the interaction between burnout, psychological resilience, and positive/negative religious coping levels in nurses, one of the working groups where burnout is high. The main purpose of the research is to examine the mediating role of psychological resilience in the relationship between positive/negative religious coping and burnout syndrome. It was also discussed whether the marital status and age groups of the individuals caused any difference in these variables.
The study is created based on the relational screening model with the participation of 250 nurses working in health facilities. Personal Information Form, Maslach Burnout Scale, Brief Psychological Resilience Scale, and Religious Coping Scale were administered to the participants. Data analysis of the participants reached by snowball sampling method was carried out using IBM SPSS Statistics 26 and Smart PLS Version 3.3.2 package software.
Among nurses, it is seen that marriage has a positive effect on positive religious coping. It can be said that married nurses have a higher positive religious coping tendency than singles. These findings confirm the first part of the H1 hypothesis which says “Married nurses use positive religious coping more than singles”. On the other hand, no significant effect of marital status on negative religious coping, psychological resilience, and burnout syndrome was detected. Therefore, the second part of the H1 hypothesis and the whole of the H2 hypothesis are not supported by the findings.
When the effects of age on religious coping, resilience, and burnout syndrome in nurses were examined, no significant effect on positive religious coping, negative religious coping, and psychological resilience was detected. On the other hand, there is a negative correlation between age and burnout syndrome. It can be said that as the age levels of nurses’ increases, their tendency to burnout decreases. The findings show that while all of H3 and the first part of H4 are rejected by the data, the second part of H4 which says “Burnout decreases with age.” is supported.
When the effects of positive religious coping on other variables in nurses are examined, no statistically significant positive or negative effect on psychological resilience and burnout syndrome is observed. Therefore, it is not statistically possible for resilience, which is one of the research items of the study, to play a mediating role between positive religious coping and burnout syndrome. Form this point of view, it can be said that the H5 and H8 hypotheses are rejected.
Contrary to positive religious coping, it is seen that negative religious coping affects both psychological resilience and burnout syndrome in nurses. Negative religious coping negatively affects resilience. In other words, it can be said that as the negative religious coping tendency of nurses increases, their psychological resilience tends to decrease. There is an inverse relationship between psychological resilience and burnout syndrome. As the resilience levels of nurses decrease, their tendency to burnout syndrome increases. Therefore, the resilience factor plays a mediating role between the other two variables. To explain this indirect effect, negative religious coping reduces the psychological resilience of nurses and therefore indirectly increases their level of burnout. The effect of negative religious coping on burnout syndrome is statistically significant. 0.077 part of the positive effect with a coefficient of 0.208 is indirectly realized through psychological resilience. According to these findings, it can be said that the H6, H7, and H9 hypotheses are supported.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Nurse, Burnout, Religious Coping, Resilience, Pandemic

Hemşirelerde Tükenmişlik ve Dinî Başa Çıkma İlişkisinde Psikolojik Dayanıklılığın Aracı Rolü

Öz

Hemşirelerde Tükenmişlik ve Dinî Başa Çıkma İlişkisinde Psikolojik Dayanıklılığın Aracı Rolü
Öz
Hemşireler, hastalarla ve ekip arkadaşlarıyla sürekli etkileşim hâlinde olan sağlık çalışanlarıdır. Bu durum onların tükenmişlik riskini artırmaktadır. Salgın süreciyle beraber, bu risk daha da artmıştır. Çünkü bulaşıcılık, ölüm tehdidi, artan iş yükü, sürecin belirsizliği, hastayla uzun süreler bir arada olma ve aileden ayrı kalma gibi hususlar onlar için stres düzeyini artırmaktadır. Hemşireler, tüm bu stres faktörleriyle mücadele ederken başa çıkmalarını destekleyecek hususlardan da beslenmektedir. Bu bağlamda, psikolojik dayanıklılıklarını besleyen ya da zayıflatan bir faktör olarak dinî başa çıkma eğilimlerini incelemek önem kazanmaktadır. Oysa, gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde hemşirelerde tükenmişlik ve psikolojik dayanıklılık bağlamında olumlu ve olumsuz dinî başa çıkma tutumlarıyla ilişkili herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır.
Bu araştırmada, tükenmişliğin yüksek görüldüğü çalışan gruplarından biri olan hemşirelerde tükenmişlik, psikolojik dayanıklılık ve olumlu/olumsuz dinî başa çıkma düzeyleri arasındaki etkileşimin tespiti amaçlanmıştır. Ayrıca olumlu/olumsuz dinî başa çıkma ile tükenmişlik sendromu ilişkisinde psikolojik dayanıklılığın ara bulucu rolünü irdelemek de araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır. Bunlara ek olarak, bireylerin medeni durum ve yaş gruplarının bu değişkenler üzerinde herhangi bir farklılığa yol açıp açmadığı da ele alınmıştır.
Araştırma, ilişkisel tarama modeline dayalı oluşturulmuştur. Çalışmaya, sağlık tesislerinde görev yapan 250 hemşire katılmıştır. Katılımcılara Kişisel Bilgi Formu, Maslach Tükenmişlik Ölçeği, Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği ve Dinî Başa Çıkma Ölçeği uygulanmıştır. Kartopu örnekleme yöntemiyle ulaşılan katılımcıların veri analizleri IBM SPSS Statistics 26 ve Smart PLS Version 3.3.2 paket yazılımında gerçekleştirilmiştir.
Hemşirelerde, evliliğin olumlu dinî başa çıkma üzerinde olumlu bir etkisinin olduğu görülmektedir. Buna göre evli olan hemşirelerin bekarlara göre olumlu dinî başa çıkma eğiliminin daha yüksek olduğu söylenebilir. Bu bulgular, H1 hipotezinin “Evli hemşireler bekârlara nazaran olumlu dinî başa çıkmayı daha çok kullanmaktadırlar” şeklindeki ilk kısmını doğrulamaktadır. Diğer yandan medeni durumun olumsuz dinî başa çıkma, psikolojik sağlamlık ve tükenmişlik sendromu üzerinde anlamlılık derecesinde herhangi bir etkisi tespit edilememiştir. Dolayısıyla, H1 hipotezinin ikinci kısmı ve H2 hipotezinin tamamı bulgularca desteklenmemiştir.
Hemşirelerde yaşın dinî başa çıkma, psikolojik dayanıklılık ve tükenmişlik sendromu üzerindeki etkileri incelendiğinde; olumlu dinî başa çıkma, olumsuz dinî başa çıkma ve psikolojik dayanıklılığa anlamlılık derecesinde herhangi bir etkisi tespit edilememiştir. Buna karşın yaş ile tükenmişlik sendromu arasında negatif yönlü bir ilişki vardır. Hemşirelerin yaş seviyeleri arttıkça tükenmişlik sendromuna eğilimlerinin azaldığı söylenebilir. Elde edilen bulgular göstermektedir ki; H3’ün tamamı ve H4’ün ilk kısmı reddedilirken; H4’ün ikinci kısmını ifade eden “Tükenmişlik yaşa bağlı azalmaktadır” desteklenmektedir.
Hemşirelerde, olumlu dinî başa çıkmanın diğer değişkenler üzerindeki etkileri incelendiğinde, psikolojik sağlamlık ve tükenmişlik sendromu üzerinde olumlu veya olumsuz istatiksel olarak anlamlılık ifade eden bir etkisi görülmemektedir. Dolayısıyla, çalışmanın araştırma maddelerinden biri olan psikolojik sağlamlığın olumlu dinî başa çıkma ile tükenmişlik sendromu arasında aracı rolü oynama durumu istatiksel olarak mümkün değildir. Buradan hareketle, H5 ve H8 hipotezlerinin reddedildiği söylenebilir.
Olumlu dinî başa çıkmanın aksine olumsuz dinî başa çıkmanın hemşirelerde hem psikolojik dayanıklılığa hem de tükenmişlik sendromuna etki ettiği görülmektedir. Olumsuz dinî başa çıkma, psikolojik dayanıklılığı olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Diğer bir ifadeyle, hemşirelerin olumsuz dinî başa çıkma eğilimi arttıkça psikolojik dayanıklılıklarının düşüş eğilimi gösterdiği söylenebilir. Diğer yandan, psikolojik dayanıklılık ile tükenmişlik sendromu arasında negatif yönlü bir ilişki vardır. Hemşirelerin, psikolojik dayanıklılık seviyeleri azaldıkça tükenmişlik sendromuna eğilimleri artmaktadır. Dolayısıyla, burada psikolojik dayanıklılık faktörü diğer iki değişken arasında aracılık rolü oynamaktadır. Bu endirekt etkiyi açmak gerekirse, olumsuz dinî başa çıkma, hemşirelerin psikolojik dayanıklılıklarını azaltmakta ve bu nedenle de dolaylı şekilde tükenmişlik seviyelerini arttırmaktadır. Olumsuz dinî başa çıkmanın, tükenmişlik sendromu üzerindeki etkisi istatiksel olarak anlamlıdır. Katsayısı 0,208 olan pozitif etkinin 0,077’lik kısmı psikolojik dayanıklılık üzerinden endirekt şekilde gerçekleşmektedir. Bu bulgular doğrultusunda, H6, H7 ve H9 hipotezlerinin desteklendiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Dİn Psikolojisi, Hemşire, Tükenmişlik, Dini Başa Çıkma, Dayanıklılık, Salgın

Kaynakça

• Adeel, Ahmed vd. “The Impact of Spirituality on Resilience and Engagement During the COVID-19 Pandemic”. Journal of Management, Spirituality & Religion 18/5 (2021), 400-424.
• Akdaş, Ezine. Hemşirelerde Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğinin Tükenmişlik ve İş Doyumuna Etkisi. İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Akyüz, İlknur. “Hemşirelerin Tükenmişlik ve Depresyon Düzeylerinin Çalışma Koşulları ve Demografik Özellikler Açısından İncelenmesi”. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi 3/1 (01 Mart 2015), 21-34.
• Altınkurt, Yahya vd. “Öğretmenlerin Psikolojik Sermayeleri ile Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki”. Journal of Teacher Education and Educators 4/2 (2015), 166-187.
• Angin, Yasemin. “Covid-19 Pandemi Sürecinden Geçerken Sağlık Çalışanlarında Dini Başa Çıkma ve Psikolojik Sağlamlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (15 Haziran 2021), 331-345.
• Arrogante, Oscar - Aparicio-Zaldivar, Eva. “Burnout and Health among Critical Care Professionals: The Mediational Role of Resilience”. Intensive and Critical Care Nursing 42/ (2017), 110-115. https://doi.org/10.1016/j.iccn.2017.04.010
• Ayten, Ali. Din ve Sağlık Kavram, Kuram ve Araştırma. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları., 2018.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Bahadır, Abdülkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Bakibinga, Pauline vd. “The Role of Religion in the Work Lives and Coping Strategies of Ugandan Nurses”. Journal of religion and health 53/ (2014), 1342-1352. https://doi.org/10.1007/s10943-013-9728-8
• Barr-Jeffrey, Anthony. Attachment to God, religious coping, and clergy burnout. Seattle Pacific University, Doctor Of Philosophy, 2008.
• Basım, H. Nejat - Şeşen, Harun. “MESLEKİ TÜKENMİŞLİKTE BAZI DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERİN ETKİSİ: KAMU’ DA BİR ARAŞTIRMA”. Ege Academic Review 6/2 (2006), 15-23.
• Başer, Büşra. Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik, Psikolojik Dayanıklılık ve İş Tatmini Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Batan, Sabriye Nazlı. Yetişkinlerde Psikolojik Dayanıklılık ve Dini Başa Çıkmanın Yaşam Doyumuna Etkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Can, Recep - Hisar, Kemal Macit. “Hemşirelerin Profesyonellik Davranışları ve Tükenmişlik Düzeyleri”. HUHEMFAD-JOHUFON 6/1 (2019), 1-9.
• Carneiro, Elida Mara vd. “Religiousness/spirituality, resilince and burnout in employees of a public hospital in Brazil”. Journal of Religion and Health 58/ (2019), 677-685.
• Cebbar, Esra. Psikologlarda Psikolojik Dayanıklılığın; İkincil Travmatik Stres, Somatizasyon ve Tükenmişlik ile İlişkisinin İncelenmesi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Cevizci, Oğuzhan. Sağlık çalışanlarında psikolojik dayanıklılık ile psikolojik belirtilerin incelenmesi. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Chang, Mei-Chung vd. “The Effect of Religion on Psychological Resilience in Healthcare Workers During the Coronavirus Disease 2019 Pandemic”. Front. Psychol. 12/ (2021), 1-8.
• Çam, Mahire Olcay vd. “Ruh sağlığı ve hastalıkları hemşireliğinde dayanıklılık ve yaratıcılık”. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 5/3 (2014), 160-163.
• Çam, Olcay - Büyükbayram, Ayşe. “Nurses’ Resilience and Effective Factors”. Journal of Psychiatric Nursing 8/2 (2017), 118-126. https://doi.org/10.14744/phd.2017.75436
• Çayır, Hamdullah. Hekimlerin Psikolojik Dayanıklılık ve Tükenmişlik Düzeylerinin Farklılaşmasında Bazı Demografik Değişkenlerin Aracılık Rolü Üzerine Bir Araştırma: İzmir İli Tire İlçesi Örneği. Mersin: Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Çeli̇k, Hakan vd. “The Risks Encountered by Healthcare Professionals in the Global COVID-19 Outbreak: The Importance of Protection”. Turkish Journal of Public Health 18/COVID-19 Special (2020), 66-77. https://doi.org/10.20518/tjph.757207
• Çelikkaleli, Öner. “Beliren Yetişkenlerde Stres ile Tükenmişlik Arasındaki Doğrudan ve Dolaylı İlişkilerde Psikolojik Sağlamlığın Aracılık Rolü”. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi 10/1 (2020), 1-21.
• Çevirme, Ayşe - Kurt, Aylin. “COVID-19 Pandemisi ve Hemşirelik Mesleğine Yansımaları”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 7/5 (2020), 46-52.
• Davis, Shoni vd. “A Comparison of Burnout Among Oncology Nurses Working in Adult and Pediatric Inpatient and Outpatient Settings”. Oncology Nursing Forum 40/4 (2013), 303-311. https://doi.org/10.1188/13.ONF.E303-E311
• Demir, Ayten. “Hemşirelikte Tükenmişliğe Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 7/1 (2004).
• Doğan, Derya. SmartPLS ile Veri Analizi. Ankara: Zet Yayınları, 2. Baskı., 2019.
• Doğan, Mebrure - Karaca, Faruk. “Covid-19 Salgın Sürecinde Aktif Çalışan Sağlık Çalışanlarında Ölüm Kaygısı ile Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55/ (2021), 327-351.
• Doğan, Tayfun. “Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. The Journal of Happiness & Well-Being 3/1 (2015), 93-102.
• Erdağı, Semra. Cerrahi Kliniklerde Çalışan Hemşirelerin Çalışma Ortamlarının Hasta Güvenliği Kültürü Algılarının ve Tükenmişlik Durumlarının İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Fillion, Lise vd. “Impact of a Meaning-Centered Intervention on Job Satisfaction and on Quality of Life among Palliative Care Nurses”. Psycho-Oncology 18/ (2009), 1300-1310.
• Fornell, Claes - Larcker, David F. “Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error”. Journal of Marketing Research 18/1 (1981), 39-50.
• Galea, Michael. “Assessing the Incremental Validity of Spirituality in Predicting Nurses’ Burnout”. Archive for the Psychology of Religion 36/1 (2014), 118-136. https://doi.org/10.1163/15736121-12341276
• George, Darren - Mallery, Paul. SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference. Boston: Allyn & Bacon, 4th ed., 2003.
• George-Edwards, Lucinda Lea. The Relationships among Spirituality, Religious Coping, and Resilience in Northern Appalachian Displaced Workers. Phoenix Arizona: Grand Canyon University, Doctorate Of Philosophy, 2019.
• Ghio, Lucio vd. “Anxiety, Depression and Risk of Post-Traumatic Stress Disorder in Health Workers: The Relationship with Burnout during COVID-19 Pandemic in Italy”. International Journal of Environmental Research and Public Health 18/ (2021), 1-13.
• Gök Balcı, Umut vd. “Burnout And Tiredness Among Nurses”. The Journal of Tepecik Education and Research Hospital 23/2 (2013), 83-87. https://doi.org/10.5222/terh.2013.83944
• Gönen, Tuba - Koca Ballı, Ayça İpek. “Psikolojik Sağlamlığın Tükenmişliğe Etkisi: Özel Okullarda Çalışan Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma”. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi 2/1 (2020), 46-60.
• Gündüz Hoşgör, Derya vd. “COVID-19 Pandemisi Döneminde Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik: İstanbul İli Örneği”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 8/2 (2021), 372-386.
• Gürsu, Orhan - Bayındır, Salih. “COVID-19 Hastalığını Geçiren Sağlık Çalışanlarının Başa Çıkma Sürecinde Din ve Maneviyat”. Turkish Academic Research 6/1 (2021), 181-220.
• Hair, Joe vd. Multivariate Data Analysis. New Jersey: Prentice Hall, 1998.
• Hair Jr, Joe F. vd. “Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM): An Emerging Tool in Business Research”. European Business Review 26/2 (2014), 106-121.
• Hi̇çdurmaz, Duygu - Üzar-Özçeti̇n, Yeter Sinem. “COVID-19 Pandemisinde Ön Safta Çalışan Hemşirelerin Ruhsal Sağlığının Korunması ve Ruhsal Travmanın Önlenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 7/Özel Sayı (2020), 1-7. https://doi.org/10.31125/hunhemsire.775531
• Holmes-Smith, Philip. Introduction to Structural Equation Modelling, 2000.
• Hunter-Hernández, Migda vd. “Missed Opportunity: Spirituality as a Bridge to Resilience in Latinos with Cancer”. Journal of Religion and Health 54/6 (2015), 2367-2375. https://doi.org/10.1007/s10943-015-0020-y
• Işıklı, Ayşe Gökçe vd. “COVID-19 Tanısı Alan ve Almayan Hemşirelerin Psikolojik Dayanıklılık, Mesleki Doyum ve Korku Düzeylerinin Değerlendirilmesi”. Psikiyatri Hemşireliği 12/4 (2021), 281-287.
• Javanmard, Gholam Hossein. “Religious beliefs and resilience in academic students”. Social and behavioral sciences 84/ (2013), 744-748.
• Kaçan, Cevriye YÜKSEL vd. “HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİK DÜZEYİNİN İNCELENMESİ”. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi 5/2 (03 Nisan 2017), 65-74.
• Kandemir, Fatih. “Bazı Demografik Değişkenler Bağlamında COVID-19 Pandemi Neslinin Dindarlık ve Ölüm Kaygısı İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (2020), 99-129.
• Kaplan, Hasan vd. “Doğal Afetleri Anlamlandırma ve Başa Çıkma: COVID-19 Salgını Üzerine Bir Araştırma”. Turkish Studies 15/4 (2020), 579-598.
• Kara, Özlem. Hemşirelerin psikolojik dayanıklılık, mesleğe bağlılık ve iş yükü arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Karadağ, Arlı vd. “An investigation of the relationship between nurses’ views on spirituality and spiritual care and their level of burnout”. Journal of holistic nursing 35/3 (2017), 214-220.
• Kasapoğlu-, Figen. “COVID-19 Salgını Sürecinde Kaygı ile Maneviyat, Psikolojik Sağlamlık ve Belirsizliğe Tahammülsüzlük Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi”. Journal of Turkish Studies 15/4 (2020), 599-614. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.44284
• Kaur, Devinder vd. “Effect of Spiritual Intelligence, Emotional Intelligence, Psychological Ownership and Burnout on Caring Behaviour of Nurses: A Cross-Sectional Study”. Journal of Clinical Nursing 22/ (2013), 3192-3202.
• Kaya, Nurten vd. “Bir devlet hastanesinde çalışan hemşirelerde tükenmişlik”. Uluslar arası insan bilimleri dergisi 7/1 (2010), 401-419.
• Kaya, Rojda. Riskli Birimlerde Çalışan Hemşirelerin Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri ve Spiritüel İyi Oluşlarının Belirlenmesi. İstanbul: Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kemaloğlu, Betül. Çalışan hemşirelerde tükenmişlik ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kımter, Nurten. “Covid-19 Günlerinde Bireylerin Psikolojik Sağlamlık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi Milli Mücadele’nin 100. Yılı Özel Sayısı (2020), 574-605.
• Kırçiçek Kocaman, Neşe. Hemşirelerde tükenmişlik, hasta güvenliği ve aralarındaki ilişki: bir hastane örneği. Tekirdağ: Tekirdağ namık kemal üniversitesi sağlık bilimleri enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kim, Hyun Sook - Yeom, Hye-Ah. “The Association between Spiritual Well-Being and Burnout in Intensive Care Unit Nurses: A Descriptive Study”. Intensive and Critical Care Nursing 46/ (Haziran 2018), 92-97. https://doi.org/10.1016/j.iccn.2017.11.005
• Kim, Kyungjin - Yong, Jinsun. “Spirituality, death anxiety and burnout levels among nurses working in an cancer hospital”. Korean J Hosp Palliat Care 16/4 (2013), 264-273.
• Kul, Aykut vd. “Covid-19 Salgını Döneminde Psikolojik Sağlamlığın Yordayıcısı Olarak Yaşam Anlamı ve Kaygı”. Turkish Studies 15/6 (2020), 695-719.
• Kula, Naci. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Dem Yayınları, 2005.
• Kumar, Suneel. “Influence of spirituality on burnout and job satisfaction: a study of academic professionals in Oman”. South asian journal of management 22/ (2015), 137-175.
• Lizano, Erica L. vd. “Spirituality and Worker Well-Being: Examining the Relationship between Spirituality, Job Burnout and Work Engagament”. Journal of Religion & Spirituality in Social Work: Social Thougt 38/2 (2019), 197-216.
• Mann, Courtney Giesler. Burnout and religious coping i lay, pastoral, and Professional counselors. School of church and family ministries, southwestern baptist theological seminary, Doctor Of Philosophy, 2012.
• Marsh, Verdell. Job Stress and Burnout among Nurses: The Mediational Effect of Spiritual Well-Being and Hardiness. Texas: Texas Woman’s University, Doctor Of Philosophy, 1997.
• Maunder, Robert. “The experience of the 2003 SARS outbreak as a traumatic stress among frontline workers in Toronto: Lessons learned”. The Royal Society 359/1447 (2004), 1117-1125.
• Maunder, Robert G. vd. “Factors Associated With the Psychological Impact of Severe Acute Respiratory Syndrome on Nurses and Other Hospital Workers in Toronto”. Psychosomatic Medicine 66/6 (Kasım 2004), 938-942. https://doi.org/10.1097/01.psy.0000145673.84698.18
• Mc Elligott, Deborah vd. “The effect of a Holistic Program on Health-Promoting Behaviors in Hospital Registered Nurses”. Journal of Holistic Nursing 28/3 (2010), 175-183.
• Mc Intire, Laura - Duncan, Renae. “Associations among Religious Coping, Daily Hassles and Resilience”. Archive for the Psychology of Religion 35/ (2013), 101-117.
• Mealer, Meredith vd. “The Presence of Resilience Is Associated with a Healthier Psychological Profile in Intensive Care Unit (ICU) Nurses: Results of a National Survey”. International Journal of Nursing Studies 49/3 (2012), 292-299. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2011.09.015
• Ntantana, Asimenia vd. “Burnout and job satisfaction of intensive care personnel and the relationship with personality and religious traits: an observational, multicenter, cross-sectional study”. Intensive and Critical Care Nursing 41/ (2017), 11-17.
• Pallant, Julie. Spss Kullanma Kılavuzu Spss ile Adım Adım Veri Analizi. çev. Sibel Balcı - Berat Ahi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2016.
• Pargament, Kenneth I. “Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri ve Faydaları Üzerine Bir Değerlendirme”. çev. Ali Ulvi Mehmetoğlu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 5/1 (01 Mart 2005), 279.
• Pargament, Kenneth I. vd. “The Many Methods of Religious Coping: Development and Initial Validation of the RCOPE”. Journal of Clinical Psychology 56/ (2000), 519-543.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping, Theory, Research, Practice. New York: Guilford Press, 1997.
• Parmaksız, İzzet. “İyimserlik, Özgecilik ve Medeni Durumun Psikolojik Dayanıklılık Üzerindeki Etkileri”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 48/ (2020), 285-302.
• Partlak Günüşen, Neslihan. “Hemşirelerin ruh sağlığının korunması ve güçlendirilmesi”. Türkiye Klinikleri 3/1 (2017), 12-18.
• Perera, Chintha Kumari vd. “Role of Religion and Spirituality in Stress Management Among Nurses”. Psychological Studies 63/2 (2018), 187-199. https://doi.org/10.1007/s12646-018-0454-x
• Perez-Fuentes, Maria del Carmen vd. “Analysis of Burnout Predictors in Nursing: Risk and Protective Psychological Factors”. The European Journal of Psychology to Legal Context 11/3 (2019), 33-40.
• Prazeres, Filipe vd. “COVID-19-Related Fear and Anxiety: Spiritual-Religious Coping in Healthcare Workers in Portugal”. International Journal of Environmental Research and Public Health 18/220 (2021), 1-11.
• Richards, Anne vd. “Qualitative Examination of a Spiritualliy-Based Intervention and Self-Management in the Workplace”. Nursing Science Quarterly 19/3 (2006), 231-239.
• Ringle, Christian vd. “SmartPLS 3”, 2015. Erişim 08 Ağustos 2021. www.smartpls.com
• See, Kay Choong vd. “Professional burnout among physicians and nurses in Asian intensive care units: a multinational survey”. Intensive Care Medicine 44/12 (01 Aralık 2018), 2079-2090. https://doi.org/10.1007/s00134-018-5432-1
• Si, Ming-Yu vd. “Psychological Impact of COVID-19 on Medical Care Workers in China”. Infectious Diseases of Poverty 9/1 (Aralık 2020), 1-13. https://doi.org/10.1186/s40249-020-00724-0
• Smith, Bruce W. vd. “The Brief Resilience Scale: Assessing the Ability to Bounce Back”. International Journal of Behavioral Medicine 15/3 (2008), 194-200.
• Şahin, Berkan vd. “Anxiety symptoms in healthcare workers and their children during the COVID-19 pandemic in Turkey.” Namık Kemal Tıp Dergisi (Covid-19 Özel Sayısı) 8/3 (2020), 321-330.
• Tarakeshwar, Nalini vd. “Religious Coping is Associated with the Quality of Life of Patients with Advanced Cancer”. J Palliat Med. 9/3 (2006), 646-657.
• Taş, Seltap. Düzce Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Hemşirelerinde Psikolojik Dayanıklılık, Depresyon ve Algılanan Stresin Değerlendirilmesi. Düzce: Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Tekin, Emel. Askeri Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Psikolojik Dayanıklılık ve Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Tokur, Behlül. Stres ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Torbet, Domonique M. U. S. Army ROTC Cadets: Spitiual and Religious Coping Practices and Resilience. Illinois: Wheaton, The Doctor Of Psychology Degree, 2017.
• Tuna, Rujnan. Onkoloji Hemşirelerinin İş Stresi ve Tükenme Düzeyleri ile Bunları Etkileyen Faktörleri Belirlemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tümlü Ülker, Gamze - Recepoğlu, Ergün. “Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki”. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 3/3 (2013), 205-213.
• Valero-Chillerón, Maria Jesús vd. “Burnout Syndrome in Nursing Students: An Observational Study”. Nurse Education Today 76/ (Mayıs 2019), 38-43. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2019.01.014
• Yalçın, Simge. İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ile Stres, Psikolojik Dayanıklılık ve Akademik İyimserlik Arasındaki İlişki. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Yapıcı, Asım. “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 3/1 (2003), 127-165.
• Yapıcı, Asım - Doğanay, Süleyman. “Dini Başa Çıkma ve Sabır Bağlamında İnsan Tipleri: Nitel Bir Araştırma”. Bilimname 40 (2019), 105-135.
• Yılmaz, Dilek. Sağlık Çalışanlarının Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi: Tekirdağ’daki Sağlık Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zheng, Rujun vd. “Prevalence and Associated Factors of Depression and Anxiety among Nurses during the Outbreak of COVID-19 in China: A Cross-Sectional Study”. International Journal of Nursing Studies 114/ (2021), 1-8. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2020.103809
• Zwingmann, Christian vd. “Positive and Negative Religious Coping in German Breast Cancer Patients”. J Behav Med. 29/6 (2006), 533-547.