Kant Etiğinin Newton’u Olarak Jean-Jacques Rousseau

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 975 - 1004, 30.12.2022

Emine Aydoğan

https://doi.org/10.14395/hid.1162172

Öz

Bu çalışmanın temel amacı Aydınlanma döneminin iki önemli ismi olan Immanuel Kant ve Jean-Jacques Rousseau’nun görüşlerindeki yakınlık ve Kant’ın Rousseau’ya çok şey borçlu olduğu fikrini, Rousseaucu bir mirasın izlerinin en belirgin olduğu alanlardan biri olarak etikte temellendirmektir. Rousseau ve Kant’ın bakış açılarındaki benzerlik ve Rousseau'nun Kant üzerindeki etkisi çok sık dile getirilmekle birlikte bu benzerlik ve etki –Rousseau’nun etikten ziyade eğitim ve politika ile öne çıkmasından dolayı olsa gerek– daha çok eğitim ve politika alanlarında ele alındığı için etik anlamda alternatif çalışmalara ihtiyaç duyulduğunu söyleyebiliriz. Esasen bu benzerlik ve etki hem etiği hem de politika ve eğitimi kapsayacak şekilde temel bir insanlık fikrine karşılık gelir. Çünkü “insan nedir?” sorusu tüm felsefelerin en temel sorusudur. Ayrıca Romantik, doğalcı akımın temsilcisi olarak akıl yerine daha derindeki duygu ve vicdana başvuran Rousseau ile Aydınlanma’nın en önemli ismi olarak Kant’ın Aydınlanma felsefesindeki mekanizm ve determinizm ile insan özgürlüğü, sorumluluğu ve ahlaksal dünya arasındaki çatışmada aynı tarafta yer alarak felsefe karşısında ahlaka, teorik akıl karşısında pratik akla öncelik vermeleri böylesi bir temellendirmenin gerekçesini oluşturmaktadır. Bu bağlamda çalışmada Rousseau’nun, Kant etiği üzerindeki etkisi her iki ismin etiğinin belli kavramlarından hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Doğal-uygar insan ayrımı, özgürlük, irade, genel irade, kategorik buyruk, amaçlar krallığı, insan onuru ve eşitliği bu bağlantıda öne çıkan kavramlardır. Bu kavramlardan özellikle bazıları daha çok Kant ile özdeşleşmiş kavramlar olup onun Batı felsefesindeki etik tartışmalara katkıları bağlamında değerlendirilir. Böyle bir değerlendirmeye rağmen Rousseau’nun bu kavramların ortaya çıkmasındaki katkısını Kant etiği üzerinden ifade etmek önemlidir. Bu doğrultuda çalışmanın ilk kısmı olarak girişte Avrupa’da iki büyük etik hareket olarak görülen İngiliz ahlakçılarının doktrinlerinin ve Rousseau’nun öğretilerinin, Kant’ın ahlak konusundaki görüşlerinde ne denli etkili olduğu tespit edilmeye çalışılmaktadır. Çalışmanın ikinci kısmında ise Kant etiğindeki Rousseaucu etki vurgulandığı gibi, Rousseau’nun Kant’ın ahlâkî yaşamının Newton’u olarak nitelendirilmesi temellendirilmeye çalışılmıştır. Bu zeminde ahlak, insan doğasının birliğini kuran şeyi ortaya çıkarmasına bağlı olduğu için, yani insanın ahlâkî bir varlık olarak anlaşılması ve gelişiminin açıklanması onun doğasının çok yönlü özelliklerinin dikkatli bir incelemesine ihtiyaç duyduğu için Kant etiği de Rousseaucu keşifle şekillenen insan doğası tasarımından hareketle verilmeye çalışılmıştır. İnsan doğası tasarımında da doğa ve uygarlık arasındaki ayrım, özgürlük, irade, mükemmelleşme, insan onuru ve eşitliği temel unsurlar olarak öne çıkar. Çalışmanın üçüncü kısmında ise Rousseau ve Kant arasında ortaya çıkarılması biraz daha zor olan bir benzerliğe, iki ismin etiğinde önemli bir mesele olarak kötülük problemine de yine Rousseaucu etki bağlamında bakılmaya çalışılmıştır. Sentetik bir tavırla doğal insandan yola çıkan Rousseau için uygarlığın, hem doğal insanın düşüşüne karşılık gelmesine hem de kötülüğün bir açıklaması olarak verilmesine ve ahlak gibi kötülüğün de aklın ve toplumsallığın gelişimine bağlanmasına temas edildiği gibi aynı zamanda Kant’ın analitik bir tavırla ilerlemeci bir yaklaşım sergilerken Rousseau’da olduğu gibi kötülüğün özgürlüğün bir sonucu olarak görülmesine değinilmiştir. Kant’ın, kendimize yasayı vererek özgür olduğumuzu dolayısıyla ahlaksal bir kişi olacağımızı söylerken Rousseau’yu takip edişi vurgulanmıştır. Ayrıca çalışma boyunca Kant ve Rousseau’nun eserleri merkezi bir referans olarak ele alınırken bu iki ismi ele alan ve bu iki isim arasındaki etkiye vurgu yapan ikincil eserlerden de yararlanılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kant, Rousseau, Etik, Etki

Jean-Jacques Rousseau as the Newton of Kant’s Ethics

Öz

This study’s major goal is to establish the foundation for the relationship between Immanuel Kant and Jean-Jacques Rousseau, two significant figures of the Enlightenment period, and the notion that Kant owes a lot to Rousseau in ethics, one of the fields where Rousseauist influences are most overt. Although the similarities between perspectives of Rousseau and Kant and Rousseau’s influence on Kant are frequently discussed in the previous scholarship, these similarities and effects are primarily discussed in the contexts of education and politics. This is likely because Rousseau stands out in these two fields rather than ethics. We can say that alternative studies are required in this sense. This resemblance and influence essentially equate to a fundamental human concept that includes ethics, politics, and education because the most fundamental question in all philosophies is "What is a human being?”. In addition, Rousseau, who, as the representative of the Romantic, naturalist movement, resorted to a deeper emotion and conscience instead of reason, and Kant as the most important name of the Enlightenment, stood on the same side in the conflict between the mechanism and determinism in the Enlightenment philosophy and human freedom, responsibility and morality against philosophy, gave priority to practical reason over theoretical reason. This constitutes the justification for such an assertation. In this context, in this study, the effect of Rousseau on Kant’s ethics has been tried to be revealed based on certain concepts of the ethics of both names. Natural-civilized human distinction, freedom, will, general will, categorical imperative, the kingdom of purposes, human dignity and equality are the prominent concepts in this connection. Some of these concepts, especially those which are associated with Kant, are evaluated in the context of his contributions to the ethical debates in Western philosophy. Despite such an evaluation, it is important to express Rousseau's contribution to the emergence of these concepts through Kant’s ethics. The key ideas in this context are the contrast between natural and civilised humans, freedom, will, general will, categorical imperative, the kingdom of purposes, human dignity, and equality. Some of these ideas are assessed in the light of Kant’s contributions to the ethical discussions in Western philosophy, especially those which are associated with him. Despite this assessment, it's vital to highlight Rousseau’s role in the development of these ideas through Kant’s ethics. In this regard, the first part of the study attempts to ascertain the degree to which Kant's ideas on morality are influenced by the theories of the English moralists and Rousseau's teachings, which are viewed as the two major ethical movements in Europe at the outset. Freedom, will, perfection, human dignity, and equality are fundamental components of human nature that define the line between nature and civilization. The problem of evil, which is a crucial issue in the ethics of the two names, and a similarity between Rousseau and Kant that is a little more challenging to discern have been attempted to be examined in the context of the Rousseauian effect in the third section of the study. It is noted that evil is seen as a result of freedom as in Rousseau according to whom started out from natural man with a synthetic attitude, besides touching upon the fact that civilization both corresponds to the fall of the natural man and is given as an explanation of evil, and that evil, like morality, is connected to the development of reason and sociality while Kant showed a progressive approach with an analytical attitude. It is highlighted that Kant agreed with Rousseau when he argued that by imposing the law onto ourselves, we become free and so develop morality. Additionally, while the writings of Kant and Rousseau are regarded as a primary source throughout the study, an effort has been made to draw on secondary works that discuss these two figures and highlight the relationship between these two names.

Anahtar Kelimeler

Kant, Rousseau, Ethics, Effect

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Ahlak Öğretileri: I. Mutluluk Ahlakı-II. Kant’ın Ahlak Felsefesi. 3. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Bayka, Mustafa Hazım. “Rousseau Üzerine Birkaç Söz”. Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev. Jean-Jacques Rousseau. 1. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Berman, Marshall. Özgünlüğün Politikası: Radikal Bireycilik ve Modern Toplumun Ortaya Çıkışı. çev. Nursel Yıldız. 2. Baskı. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016.
• Bernstein, Richard J. Radikal Kötülük. çev. Nil Erdoğan-Filiz Deniztekin. 1. Baskı. İstanbul: Varlık Yayınları, 2010.
• Cassirer, Ernst. The Question of Jean-Jacques Rousseau. ed.-trans. Peter Gay. 2nd Edition. London: Yale University Press, 1989.
• Cassirer, Ernst. Rousseau, Kant, Goethe. çev. Mustafa Tüzel. 2. Baskı. İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2017.
• Cevizci, Ahmet. Aydınlanma Felsefesi Tarihi. 2. Baskı. Bursa: Asa Kitabevi, 2008.
• Cevizci, Ahmet. Etik: Ahlak Felsefesi. 1. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Critchley, Simon. İmansızların İmanı: Siyasal Teoloji Deneyleri. çev. Erkan Ünal. 1. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Çiğdem, Ahmet. Aydınlanma Düşüncesi. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Çörekçioğlu, Hakan. “Giriş Kant: Çağdaş Politik Düşüncenin Ufku”. Kant Felsefesinin Politik Evreni. der-çev.: Hakan Çörekçioğlu. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017, 7-23.
• Delaney, James Joseph. Virtue in Rousseau’s Ethics. New York: Faculty of the Graduate School of State University, Doctor of Philosophy, 2003.
• Ferry, Luc. Gençler İçin Batı Felsefesi. çev. Devrim Çetinkasap. 6. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Fukuyama, Francis. İnsan Ötesi Geleceğimiz: Biyoteknoloji Devriminin Sonuçları. çev. Çiğdem Aksoy Fromm. 1. Baskı. Ankara: Odtü Yayıncılık, 2003.
• Geier, Manfred. Kant’ın Dünyası. çev. Erol Özbek. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Günay, Mustafa. Felsefe Tarihinde İnsan Sorunu. İzmir: İlya Yayınevi, 2003.
• Hanley, R. P. “Rethinking Kant’s Debts to Rousseau”. Archiv für Geschichte der Philosophie, 99/4 (2017), 380-404.
• Hassner, Pierre. “Immanuel Kant: ‘Ahlak ve Politika İlişkisi’ ”. Kant Felsefesinin Politik Evreni. der-çev. Hakan Çörekçioğlu. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017, 102-154.
• Kant, Immanuel. “Remarks in the Observations on the Feeling of the Beautiful and Sublime (1764–65)”. Immanuel Kant: Observations on the Feeling of the Beautiful and Sublime and Other Writings. ed. Patrick Frierson and Paul Guyer. 1nd Edition. New York: Cambridge University Press, 2011, 65-202.
• Kant, Immanuel. “İnsanlık Tarihinin Tahminî Başlangıcı”. Tarih Felsefesi Seçme Metinler. 2. Baskı. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Kant, Immanuel. Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. çev. İoanna Kuçuradi. 5. Baskı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2013.
• Kant, Immanuel. Pratik Aklın Eleştirisi. çev. İoanna Kuçuradi, Ülker Gökberk, Füsun Akatlı. 5. Baskı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2014.
• Kant, Immanuel. Bir Bilicinin Düşleri. çev. Ahmet Aydoğan-Ali Nalbant. 1. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Kant, Immanuel. Saf Aklın Sınırları Dahilinde Din. çev. Suat Başar Çağlan. 2. Baskı. Konya: LiteraTürk Akademia, 2017a.
• Kant, Immanuel. “Yaygın Bir Söz Üstüne: ‘Teoride Doğru olabilir Ama Pratikte İşe Yaramaz’ ”. Kant Felsefesinin Politik Evreni. der-çev. Hakan Çörekçioğlu. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017b, 25-74.
• Kant, Immanuel. Etik Üzerine Dersler. çev. Oğuz Özügül. 1. Baskı. Ankara: Fol Kitap, 2021a.
• Kant, Immanuel. Yaşamın Anlamı. çev. Gürsel Uyanık-Ahmet Sarı. 1. Baskı. Ankara: Fol Kitap, 2021b.
• Kant, Immanuel. Pragmatik Bir Bakış Açısından Antropoloji. çev. Mukadder Erkan. 1. Baskı. Ankara: Fol Kitap, 2022.
• Küçükalp, Kasım,&Türer Celal. “18. Yüzyıl Felsefesi-II (Aydınlanma): Jean-Jacques Rousseau”. Felsefe Tarihi. 3. Baskı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020, 443-448.
• Özlem, Doğan. Etik. 5. Baskı. İstanbul: Notos Kitap, 2020.
• Miller, James. Sokrates’ten Nietzsche’ye İyi Yaşamın Anlamı. çev. Belkıs Dişbudak. 1. Baskı. İstanbul: The Kitap, 2022.
• Pitte, Frederick P. Van de. “Sunuş”. Pragmatik Bakış Açısından Antropoloji. 1. Baskı. Ankara: Fol Kitap, 2022.
• Recki, Birgit. “Kant ve Aydınlanma”. çev. Hakan Çörekçioğlu. Cogito: Kant 41-42 (2005). 192-213.
• Rousseau, Jean-Jacques. Julie Yahut Yeni Héloïse IV, çev. Hamdi Varoğlu. 1. Baskı. Milli Eğitim Basımevi, 1945.
• Rousseau, Jean-Jacques. İtiraflar. çev. Kenan Somer. 1. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Rousseau, Jean-Jacques. Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev. çev. İsmail Yerguz. 1. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Rousseau, Jean-Jacques. İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı. çev. Rasih Nuri İleri. 13. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Rousseau, Jean-Jacques. Toplum Sözleşmesi. çev. Ayşe Meral. 1. Baskı. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti, 2016.
• Rousseau, Jean-Jacques. Émile. çev. Yaşar Avunç. 12. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Schilpp, P. A. Kant’s Pre-Critical Ethics. 2 nd Edition. United States: Northwestern Univertsity Press, 1960.
• Shell, Susan-Richard Velkley. “Rousseau and Kant: Rousseau’s Kantian Legacy”. Thinking with Rousseau: From Machiavelli to
• Schmitt. ed. Helena Rosenblatt-Paul Schweigert. 1nd Edition. New York: Cambridge University Press, 2017, 192-210.
• Steinkraus, Warren E. “Kant and Rousseau on Humanity”. State Universityof New York at Oswego (1974), 265-270.
• Tannenbaum, Donald G. Siyasi Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri. 13. Baskı. Ankara: Serbest Akademi, 2021.
• Tekin, Serdar. “Amour Propre”. Felsefe Ansiklopedisi Cilt 1. (2003). ed. Ahmet Cevizci. İstanbul: Etik Yayınları, 333-335.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. çev. Hülya Tufan. 7. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• Turan, Halil “Ahlak Felsefesinde Özgeci ve Çileci Yaklaşımlar”. Felsefe Dünyası. Sayı 23 (1997), 232-237.
• Ünlü, Özlem. “Kant’ın Ahlak Felsefesinin Rousseacu Kökleri: Vicdan-İstenç-Akıl Birliğinden Aklın Birliğine”. Felsefi Düşün sayı 3 (2014), 170-186.
• Wennersten, Annika. Back to the Woods or Into Ourselves? Kant, Rousseau and the Search for the Essence of Human Nature. Doctor of Philosophy. Sweden: Uppsala University, Department of Philosophy Logic and Metaphysics, 2015.
• West, David. Kıta Avrupası Felsefesine Giriş. çev. Ahmet Cevizci. 3. Baskı. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2013.
• Wood, W. Allen. “Kant and the Problem of Human Nature”. Essays on Kant’s Anthropology. ed. Brian Jacobs-Patrick Kain. New York: Cambridge University Press, 2003, 38-59.
• Wood, W. Allen. Kant. çev. Aliye Kovanlıkaya. 1. Baskı. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2009.
• Wood, W. Allen. Kant and Religion. New York: Cambridge University Press, 2020.