Spinoza’s Theory of Consciousness; 'Ideas of Ideas', Degrees of Consciousness and 'Self-Consciousness'

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 885 - 920, 30.12.2022

Enes Dağ

https://doi.org/10.14395/hid.1162658

Öz

There is a significant debate going on long time about the existence of a theory of consciousness in Spinoza’s philosophical system of thought. This article, on the one hand, offers a different reading to alleviate the current debate, and on the other hand, it aims to bring the main theses of the discussion in question to the Turkish philosophy literature, which has not been studied yet. In this matter, it is argued that a theory of consciousness can be deduced in Spinoza’s system of thought, and despite all its parallelism, the possibility of conceptual thinking the “mind” independently from the “body” even if not in reality, is examined. In this context, first, the doctrine of "ideas of ideas" is put forward as the metaphysical basis of consciousness. Then, the “degrees of consciousness”, which are formed according to the mind’s ability to reach more “ideas” about the parts that make up the complex structure of the body, and to extract the “ideas of ideas” from these “ideas”, are determined as the epistemological aspect of consciousness. Depending on the degrees of ideas of the body's affections by the mind and the kinds of knowledge, it is determined how the human mind reaches the consciousness of “self”, “God” and “other things”. The conclusion in the study is that in Spinoza, consciousness is built on “knowledge”; while “ideas” represents knowledge, the “ideas of ideas” represents consciousness. Thus, the unclear boundaries of the distinction between “conscious minds” and “un-conscious minds” and “conscious ideas” and “un-conscious ideas” in the human mind, which are at the center of almost all discussions, are tried to be clarified. In this sense, Spinoza’s theory of consciousness in its most general scope is based on the theory of mind and the theory of knowledge, which is a result of first. In Spinoza’s theory of mind, especially when it comes to the human mind, every change that occurs in the body, corresponds to an idea (parallelism) or is represented as an idea. The ideas that occur in the human mind are just representations of the affections of the body, that is, of the changes that occur in the body according to the effects it receives and influences as a result of the relations established by the body. While the human mind perceives some of these ideas in a “confused”, “fragmentary” or “inadequate” way, it grasps some of them “clearly” or “adequately”. Spinoza puts forward his theories of mind and knowledge on this basis. However, the human mind is not settled with only the ideas of the body's affection that occur in it, but also constitute secondary ideas about these ideas, regardless of whether they are adequate or inadequate. These secondary ideas express awareness of primary ideas, whether they are adequate or inadequate. In the article, this constitution and awareness, that is, the “ideas of the ideas”, is tried to be revealed in detail as the basic ground or main line of the Spinozist theory of consciousness. Other results or outcomes of the theory of consciousness require first to understand this basic ground. Accordingly, the human body is a very complex structure that has the most parts or components in Nature compared to the others. The human mind, on the other hand, has the capability to reach ideas about each element and its change of the complex structure of the body. However, the content of these ideas is formed according to the degree to which the human mind recognizes its own body. The degree to which the human mind knows its own body also determines the degree of its consciousness. Spinoza states that non-human beings also have a certain “degree of animation”, and while stating that what he says is valid for other beings as well as human beings, he also tries to justify that the human body is superior to other bodies and the human mind to other minds. Spinoza sees the superiority of one body over the other as the ability of one to perform more actions on one's own, compared to the other. The more parts a body has or the more different kinds of objects it contains, the more it is available to perform actions and influences or receives effects. Because when a body encounters or interacts with other bodies, each of its parts can be affected by this encounter or relationship. Therefore, the more complex the body has, the more ideas the mind can have. This is the reason why the mind of a person is superior to other minds because of whose body is superior to other bodies. Depending on the human mind's ability to know its own body, there are “unconscious ideas” and “conscious ideas” between the two minds when compared to and between ideas in the same mind, as well as a difference degree in consciousness from a lower level to a higher level. This degree of difference is discussed in the article as the epistemological result or outcome of consciousness.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Mind, Consciousness, Ideas of Ideas, Self-Consciousness, Panpsychism

Spinoza’nın Bilinç Teorisi: 'Fikrin Fikri', Bilinçte Derece Farkları ve 'Kendilik Bilinci'

Öz

Spinoza sisteminde bir bilinç teorisinin varlığı konusunda dünden bugüne devam etmekte olan ciddi bir tartışma mevcuttur. Bu makale, bir yandan mevcut tartışmanın hafifletilebilmesi için farklı bir okuma teklifi sunmakta, diğer yandan ise söz konusu tartışmanın ana tezlerini -henüz bu konuda herhangi bir çalışmanın yapılmadığı- Türkçe felsefe literatürüne kazandırma amacı gütmektedir. Bu doğrultuda, Spinoza sisteminde bir bilinç teorisinin çıkarılabileceği savunulmakta ve tüm paralelizmine rağmen gerçekte olmasa bile kavramsal olarak zihni bedenden bağımsız bir biçimde düşünebilme imkânı irdelenmektedir. Söz konusu bağlamda, öncelikle “fikrin fikri” doktrini, bilincin metafizik temeli olarak ortaya konulmaktadır. Daha sonra bedenin kompleks yapısını oluşturan parçalara dair zihnin daha fazla “fikir”e ulaşabilme ve bu “fikir”lerden “fikrin fikri”ni çıkarabilme durumuna göre oluşan “bilinç dereceleri”, bilincin epistemolojik yönü olarak saptanmaktadır. Bedenin etkilenişlerinin zihin tarafından bilinme derecesine ve bilgi türlerine bağlı olarak insan zihninin nasıl “kendisinin, “Tanrı”nın ve “diğer varolanlar”ın bilincine ulaştığı tespit edilmektedir. Çalışmada varılan sonuç, Spinoza’da bilincin “bilgi” üzerine inşa edildiği, “fikir”in bilgiyi, “fikrin fikri”nin bilinci temsil ettiğidir. Böylece, neredeyse tüm tartışmaların odağında olan “bilinçli zihinler” ile “bilinçsiz zihinler” ve insan zihnindeki “bilinçli fikirler” ile “bilinçsiz fikirler”e dair ayırımın net olmayan sınırları belirginleştirilmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda Spinoza’nın bilinç teorisi, onun en genel kapsamıyla zihin teorisiyle ve bu teorinin bir sonucu olan bilgi teorisiyle temellendirilir. Spinoza’nın zihin teorisine göre, özellikle insan zihni söz konusu olduğunda bedende gerçekleşen her değişim zihinde bir fikre tekabül eder (paralelizm) ya da bir fikir olarak temsil edilir. İnsan zihninde meydana gelen fikirler, bedenin etkilenişlerinin, yani bedenin kurduğu ilişkiler neticesinde alıp verdiği etkilere göre kendisinde meydana gelen değişimlerin birer temsilinden ibarettir. İnsan zihni bu fikirlerin bir kısmını “bulanık”, “bölük-pörçük” ya da “yetersiz” (inadequate) bir şekilde algılarken, bir kısmını da “apaçık”, “upuygun” ya da “yeterli” (adequate) bir şekilde kavrar. Spinoza bu temelden hareketle zihin ve bilgi teorilerini ortaya koyar. Ancak insan zihni kendisinde meydana gelen bedenin etkilenişlerinin fikirleriyle yetinmez, aynı zamanda bu fikirlerin yeterli ya da yetersiz olduklarına bakmaksızın onlara dair ikincil fikirler de oluşturur. Bu ikincil fikirler, birincil fikirlerin -yeterli ya da yetersiz olmalarına göre- farkındalığını ifade eder. Makalede bu oluşum ve farkındalık, yani “fikrin fikri” (ideas of ideas) Spinozacı bilinç teorisinin temel zemini ya da ana hattı olarak detaylı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bilinç teorisinin diğer sonuç veya çıktıları da her şeyden önce bu temel zeminin anlaşılmasını zorunlu ya da gerekli kılmaktadır. Buna göre insan bedeni, diğerleriyle kıyaslandığında Doğada en fazla parçaya ya da bileşene sahip çok karmaşık bir yapıdır. İnsan zihni ise bedenin kompleks yapısının her bir unsuruna dair fikirlere ulaşabilme imkanına sahiptir. Ancak bu fikirlerin içeriği, insan zihninin kendi bedenini tanıma derecesine göre oluşur. İnsan zihninin kendi bedenini bilme derecesi, aynı zamanda onun bilincinin de derecesini belirler. Spinoza insan dışındaki varlıkların da belli bir “canlılık derecesi”ne sahip olduğunu ve söylediklerinin insan kadar diğer varlıklar için de geçerli olduğunu belirtirken aynı zamanda insan bedeninin diğer bedenlerden, insan zihninin ise diğer zihinlerden daha üstün olduğunu temellendirmeye çalışır. Spinoza bir bedenin diğer bedenden üstünlüğünü, diğeriyle kıyaslandığında birinin kendi başına daha çok eylemi daha fazla gerçekleştirebilmesi olarak görür. Bir beden ne kadar çok parçaya sahipse ya da bünyesinde ne kadar çok çeşit cismi barındırıyorsa, o kadar daha fazla eylemi yerine getirmeye ve etki alıp vermeye müsait olur. Çünkü bir beden diğer bedenlerle karşılaştığında ya da ilişki kurduğunda, parçalarının her biri bu karşılaşmadan ya da ilişkiden etkilenebilir. Dolayısıyla beden ne kadar çok kompleks bir yapıdaysa zihin de o kadar çok fikre sahip olabilir. Bu, bedeni diğer bedenlerden üstün olan insanın, zihninin de diğer zihinlerden üstün olma sebebidir. İnsan zihninin kendi bedenini bilme imkanına bağlı olarak aynı zihindeki fikirler arasında ve birbiriyle kıyaslandığında iki zihin arasında “bilinçsiz fikirler” (non-conscious ideas) ve “bilinçli fikirler” (conscious ideas) olduğu gibi, daha düşük seviyeden daha yüksek seviyeye bilinçte derece farkı da oluşur. Bu derece farkı, makalede bilincin epistemolojik sonucu ya da çıktısı olarak ele alınmaktadır. Bilincin metafiziksel temeli ve epistemolojik sonucu birlikte düşünüldüğünde, insanın “kendilik-bilinci” makalenin son konusu olarak gündeme getirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Spinoza, Zihin, Bilinç, Fikrin Fikri, Kendilik-Bilinci, Panpsişizm

Kaynakça

• Balibar, Etienne. “A Note on ‘Consciousness/Conscience’ in Spinoza’s Ethics”. Identity and Difference: John Locke and the Invention of Counsciousness. 203-220. London: Verso, 2013.
• Bennett, Jonathan. A Study of Spinoza’s Ethics. Melbourne: Cambridge University Press, 1984.
• Beth, Lord. Spinoza’s Ethics. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010.
• Curley, Edwin. Behind the Geometrical: Method A Reading of Spinoza’s Ethics. New Jersey: Princeton University Press, 1988.
• Curley, Edwin. Spinoza’s Metaphysics: An Essay in Interpretation. Cambridge: Harvard University Press, 1969.
• Dağ, Enes. “Spinoza Etiğinde Upuygun Bir Fikir Olarak ‘Ahlaki Farkındalık’: Bilinç mi, Vicdan mı?”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/3 (Aralık 2022), 1181-1196.
• Garrett, Don. “Represantation and Counsciousness in Spinoza’s Naturalistic Theory of the Imagination”. Interpreting Spinoza: Critical Essays. ed. Charlie Heunemann. 4-25. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• LeBuffe, Michael. “Theories about Consciousness in Spinoza’s Ethics”, Philosophical Review, 119/4 (2010), 531-563.
• Lin, Martin. “Spinoza’s Panpsychism”, Routledge Handbook of Panpsychism. ed. William Seager. 36-43. New York-London: Routledge, 2020.
• Marrama Oberto. “Consciousness, Ideas of Ideas and Animation in Spinoza’s Ethics”. British Journal For The History of Philosophy. 25/3, (2017), 506-525.
• Martin, Christopher. “Consciousness in Spinoza’s Philosophy of Mind”. The Southern Journal of Philosophy. 45/2 (2007), 269-287.
• Miller, Jon. “The Status of Consciousness in Spinoza’s Concept of Mind”. Consciousness: From Perception to Reflection in the History of Philosophy. ed. Sara Heinämaa vd. 203-220. Dordrecht: Springer, 2007.
• Nadler, Steven. “Spinoza and Consciousness”. Mind, New Series. 117/467 (2008), 575-601.
• Ponty, Maurice Merleau. Phenomenology of Percepiton, çev. Donald A. Landes, London-New York: Routledge, 2012.
• Roca, Della. Spinoza. New York: Routledge, 2008.
• Spinoza. “Ethics”. The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. 1. Cilt. New Jersey: Princeton University Press, 1985.
• Spinoza. “Treatise on The Emandation of the Intellect”. The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. 1. Cilt. New Jersey: Princeton University Press, 1985.
• Spinoza. Tractatus De Intellectus Emendatione – Aklın Islahı Üzerine Bir İnceleme Latince-Türkçe metin bir arada. haz. ve çev. Çiğdem Dürüşken-Eyüp Çoraklı. İstanbul: Alfa, 2019.
• Spinoza. “Letters”, The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. 2. Cilt. New Jersey: Princeton University Press, 2016.
• Spruit Leen - Totaro Pina. The Vatican Manuscript of Spinoza's Ethica, Latin Transcription and Notes. Leiden-Boston: Brill, 2011.
• Wilson, Margaret Dauler. “Objects, Ideas and ‘Minds’: Comments on Spinoza’s Theory of Mind”. Ideas and Mechanism: Essays on Early Modern Philosophy. 126-140. Princeton: Princeton University Press, 1999.