Orta Gelir Tuzağından Kurtulmak İçin Alternatif Stratejiler: Türkiye Yükseköğrenim Sisteminde Reform

Yıl 2018, Sayı: 1, 1 - 21, 01.04.2018

Halil Kürşad Aslan Murat Aslan

Öz

Orta gelir tuzağı en basit haliyle ülkelerin orta gelir seviyesine gelmeleri ile birlikte ekonomik büyüme eğilimlerinde yaşanan tıkanma durumudur. Ülkeler orta gelir düzeyinden yüksek gelir sınıfına geçebilmek için milli ekonomilerinde inovasyon ve teknoloji odaklı köklü bir yeniden yapılanma süreci başlatmalıdır. Bu bağlamda, belirtmekte fayda var ki, küresel ölçekte rekabet edebilecek kapasitede inovasyon ve teknoloji için belli büyüklükte araştırma ve geliştirme bütçesini ve araştırma olanaklarını tahsis ederek devler ligine katılabilecek çok az sayıda ülke çıkacaktır. Çünkü böylesine büyük rakamlarda araştırma ve geliştirme yapabilecek ve ölçek ekonomisinin şartlarını karşılayabilecek kapasitedeki ülke sayısı sınırlıdır. Bu zorlu rekabet ortamında başarılı olmanın kritik ön koşullarından biri de yükseköğretim hizmetleri ve teknoloji üretiminde milli kaynakların ve özellikle de beşeri sermayenin en verimli şekilde kullanılmasıdır. Bu çalışma ekonomi disiplinindeki kalkınma ve orta gelir tuzağı kavramlarını uluslararası ilişkiler disiplini ile birleştirerek disiplinlerarası bir yaklaşımla inovasyon ve teknoloji üretiminde yükseköğretim sisteminin rolüne odaklanmaktadır. Uluslararası ilişkiler disiplininde kullanılan en önemli varsayımlardan biri merkezi bir dünya devleti olmadığı için anarşik olarak tanımlanan rekabetçilik esaslı küresel sistemde devletlerin kendi güvenliklerini ve çıkarlarını korumak adına her türlü tedbiri alma gayretinde oluşlarıdır. Bu noktadan hareketle, araştırmanın merkezinde küresel rekabet ortamında Türkiye gibi yüksek gelir grubuna geçmeyi hedefleyen ülkelerin teknoloji ve beşeri sermaye üretiminde ve ayrıca ulusal inovasyon stratejilerinde yükseköğrenim sistemlerinin konumu bulunmaktadır. Bu çerçeveden bakılarak yüksek gelir ve sosyal refah düzeyine ulaşabilmek gayesini taşıyan Türkiye’nin, yükseköğretim sistemi ve ulusal inovasyon stratejisinde en önemli unsur olan beşeri sermaye kalitesinin geliştirilmesi bağlamında sistemsel bir analiz yapılmakta ve girdiler, çıktılar ve süreç kontrolleri ele alınmaktadır. Çalışmada cevap aranan sorular şunlardır: Küresel politik ekonomiye bilgi ekonomisi ve devletlerarası rekabet bağlamında bütüncül bir bakışla bakıldığında, Türkiye’nin konumu nerededir ve bu konumu daha iyi bir seviyeye taşımak için neler yapılabilir? Orta gelir tuzağını aşmayı başaran az sayıda ülkede yükseköğrenim sistemi ve ulusal inovasyon politikalarında hangi reformlar öncelikli ve başarılı şekilde tamamlanmıştır? Türkiye’nin yüksek beşeri kalkınmışlık ve ileri gelir seviyelerine ulaşması için neler yapması gereklidir?

Anahtar Kelimeler

Orta gelir tuzağı, Yükseköğretim reformu, Yumuşak güç, Yenilikçilik, Kalkınma

Alternative Strategies to Avoid Middle-Income Trap: Reform in Turkey’s Higher Education

Öz

Middle-income trap is a status of stagnation in economic growth when countries reach middle-income levels in the simplest terms. The country has to enter into a process of fundamental restructuring in its economy in order to reach high-income from the middle-income levels. This restructuring process should be technology and innovation centered. On this regard, it is important to note that it would be the privilege of only a handful of countries which can afford to invest large enough research and development funds and facilities in the world economy; this is all about scale economies and only limited number of achievers would be able to get into the premier technology and innovation league. Under this competitive environment one of the most critical conditions of this restructuring process requires the most effective usage of national resources particularly human capital for higher education and technological production. This research takes development and middle-income trap concepts from the economics and combines them with the international relations discipline; thus, it concentrates on the role of higher education system regarding innovation and technology production in an interdisciplinary way. In the mainstream international relations theories one of the most important assumptions is that there is no centralized world government; and due to this fact states try to take every necessary precaution to protect their own security and interests in an anarchic global system based on brutal competition. From this perspective this research concentrates on the position of higher education systems in the production of technology and human capital, as well as in national innovation strategies, of countries targeting high income groups like Turkey. A systematic analysis is carried out in the context of the development of human capital which is the most important factor in the higher education system and national innovation strategy of Turkey which has the aim of achieving high income and human development levels. Inputs, outputs and process control stages of Turkey’s higher education system are elaborated. Research questions to be answered are “Should the global political economy is considered with a holistic view in the context of information economy and interstate competition where one might locate the position of Turkey?” Additionally, what could Turkey do to move its position to advanced levels? What types of reforms have successfully been completed in the higher education and national innovation policies in those few countries that have managed to overcome the middle income trap? What does Turkey need to do to achieve high human development and advanced income levels?

Anahtar Kelimeler

Middle-income trap, Higher education reform, Soft power, Innovation, development

Kaynakça

• Açıkgöz, Ö. (2012). Yükseköğretim üzerine bir değerlendirme: Yeniden yapılanma sürecinde bir sistem önerisine giriş. Yüksek- öğretim ve Bilim Dergisi, 2(Özel sayı), 11-17.
• Agenor, P. R., Canuto, O., & Jelenic, M. (2012). Avoiding middle- income growth traps. The World Bank Economic Premise, 98, 1-7. Retrieved from http://siteresources.worldbank.org/EXT- PREMNET/Resources/EP98.pdf
• Aiyar, S., Duval, R., Puy, D., Wu, Y., & Zhang, L. (2013). Growth slowdowns and the middle-income trap. IMF Working Paper 13/71. Washington, D. C.: International Monetary Fund. Ret- rieved from https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2013/ wp1371.pdf
• Aslan, H. K. (2017). Establishing an innovation culture and stra- tegic entrepreneurship. In Ü. Hacıoğlu (Ed.), Global business strategies in crisis (pp. 169-184). San Francisco, USA: Springer International Publishing.
• Aslan, H. K., & Aslan, M. (2015). Politik ekonomi perspektifinden yakın dönem türk dış politikası. In B. Duran, K. İnat, & A. Balcı (Eds.), Türk dış politikası yıllığı-2014 (pp. 111-138). Ankara: SETA Yayınları.
• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdür- lüğü (BSTBVGM). (2013). Verimlilik stratejisi ve eylem planı (2014-2017) durum analizi VI - eğitim, VSEP Rapor 5, Ankara: BSTBVGM. Retrieved from http://akgul.bilkent.edu.tr/vgm/ VSEP%20R4%20-%20Soylesiler.pdf
• Bozan, M. (2012). Lisansüstü eğitimde nitelik arayışları. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2), 177-187.
• Brand Finance. (2017). Global 500-2017. The Brand Finance Group. Retrieved from http://brandfinance.com/images/ upload/global_500_2017_locked_website.pdf
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2016c). Skills Matter: Further results from the survey of adult skills. Country note Turkey. “Beceriler önemlidir: Yetiş- kin becerileri araştırmasının kapsamlı sonuçları. Türkiye ülke notu”. Ankara. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. Ret- rieved from https://www.oecd.org/skills/piaac/Skills-Matter- Turkey-Turkish-version.pdf
• Öndeş, Ö. (2013, Aralık 19). Türkiye’den üç üniversitenin büyük başarısı. Hürriyet Gazetesi. Retrieved from http://www. hurriyet.com.tr/egitim/turkiyeden-3-universitenin-buyuk- basarisi-28875018
• Özoğlu, M., Gür, B. S., & Coşkun, İ. (2012). Küresel eğilimler ışığında Türkiye’de uluslararası öğrenciler. İstanbul: SETA Yayınları.
• Özoǧlu, M., Gür, B. S., & Gümüs, S. (2016). Rapid expansion of higher education in Turkey: The challenges of recently estab- lished public universities (2006–2013). Higher Education Policy, 29(1), 21-39.
• Polat, S. (2014). Türkiye’nin 2023 vizyonu ve eğitimde “orta kalite tuzağı”. İstanbul: SETA Yayınları.
• Sak, G. (2014, Şubat 28). KAI’nin yaptığını TAI neden hala yapa- madı? Radikal Gazetesi. Retrieved from http://www.radikal. com.tr/yazarlar/guven-sak/kainin-yaptigini-tai-neden-hala- yapamadi-1178853/
• Schwab, K., & Sala-i-Martín, X. (2015). The Global Competitiveness Report 2015–2016. Switzerland: World Economic Forum. Ret- rieved from http://www3.weforum.org/docs/gcr/2015-2016/ Global_Competitiveness_Report_2015-2016.pdf
• Strange, S. (1994). States and markets, (2nd ed.). New York: Con- tinuum.
• Şeremet, M. (2015). Türkiye ve İngiltere yükseköğretimindeki ulus- lararasılaşma politikalarına karşılaştırmalı bir yaklaşım. Yükse- köğretim ve Bilim Dergisi, 5(1), 27-31.
• T. C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdür- lüğü. (2017). Ulusal İstihdam Stratejisi 2014 – 2023. Eylem Planları 2017-2019. Ankara: Ses Reklam Paz. Turz. San. Ltd. Şti. Retrieved from http://www.uis.gov.tr/media/1437/uis2014- 2023.pdf
• Tansel, A., & Güngör, N. D. (2004). Türkiye’den yurt dışına beyin göçü: Ampirik bir uygulama. Ankara: ERC - Economic Rese- arch Center, Middle East Technical University, ERC Working Papers. Retrieved from http://www.erc.metu.edu.tr/menu/ series04/0402.pdf
• Tekneci, P. D. (2016). Evolution of Turkish higher education system in the last decade. Journal of Higher Education and Science, 6(3), 277-287.
• Tiryakioğlu, M. (2014). Türkiye’de teknoloji transferi politikaları. İstanbul: SETA Yayınları.
• Tonbul, Y. (2014). A comparative study of selection, training and advisory practices for doctoral education. Eurasian Journal of Educational Research, 55, 263-282.
• Tonbul, Y. (2017). Sosyal bilimler enstitülerinin lisansüstü eğitimin niteliğini artırmadaki rolü. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 7(1): 150-162.
• Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT). (2016). 2016 yılı faaliyet raporu. Ankara: TÜRKPATENT. Retrieved from http:// www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/ A45F41EF-744A-4C09-AEAD-819103DB9077.pdf
• World Bank (2015). World development indicators 2015. Washing- ton DC: World Bank Publications.
• Wilson, W. T. (2014). Beating the middle-income trap in Southeast Asia. Special Report No. 156. Washington, D. C.: The Heritage Foundation. Retrieved from http://thf_media.s3.amazonaws. com/2014/pdf/SR156.pdf
• World Intellectual Property Organization (WIPO). (2015). patent cooperation treaty yearly review 2015. The international patent system. Economics & Statistics Series. Geneva, Swit- zerland: World Intellectual Property Organization (WIPO). Retrieved from http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/ wipo_pub_901_2015.pdf
• Yeldan, E., Taşçı, K., Voyvoda, E., & Özsan, M. E. (2012). Orta gelir tuzağından çıkış: Hangi Türkiye? İstanbul: TÜRKONFED.
• Yeldan, E., Taşçı, K., Voyvoda, E., & Özsan, M. E. (2013). Orta gelir tuzağından çıkış: Hangi Türkiye? Cilt 2: Bölgesel kalkınma ve ikili tuzaktan çıkış stratejileri. İstanbul: TÜRKONFED.
• Yeldan, E., & Kolsuz, G. (2014). 1980-sonrası Türkiye ekonomisinde büyümenin kaynaklarının ayrıştırılması. Çalışma ve Toplum, 1(1), 49-66.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (10. Baskı) Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yüzak, Ö. (2014, Kasım 8). ODTÜ Rektörü: Değerleri elimizde tutamıyoruz. Cumhuriyet Gazetesi. Retrieved from http:// www.cumhuriyet.com.tr/haber/egitim/138673/ODTU_Rek- toru__Degerleri_elimizde_tutamiyoruz.html