Mutakifs’ Experiences of I'tikaf and Its Role in Personality Training

Yıl 2024, , 1 - 25, 15.06.2024

Ali Gül

https://doi.org/10.30623/hij.1286983

Öz

The term “iʿtikāf” refers to the act of keeping oneself away from mundane behaviour and staying in the mosque to do worship by following specific rules, and those who perform this worship are called “mutakif”. Worship is divided into fard, wājib and sunnah based on the responsibilities it imposes on the believer. In addition to the obligatory acts of worship such as prayer, fasting, pilgrimage and almsgiving, another act of worship that guides people is iʿtikāf. Firmly established by provisions of the text (nas), iʿtikāf is a worship that had been transferred from Prophet Ishmael to Prophet Muhammad (pbuh), and it matured during this transfer. The purpose of Muslims staying at the mosque for seclusion, solitude, and spiritual retreat during the last ten days of Ramadan is to fulfil their duty of worship to Allah. In addition to being a means of spiritual ascension, cleansing from sins, accounting for oneself, and gaining value in the presence of the Creator, iʿtikāf is an educational process in which human matures and aims to be the perfect being. The main purpose of the etiquette, principles and rules in iʿtikāf is the upbringing and education of people. According to Islamic law, the only place for this educational process is the mosque.
The sample of the research consists of individuals who performed iʿtikāf in Samsun in 2022. This study is critical in that there are limited studies on iʿtikāf, which assumes an important religious, social and pedagogical place. More specifically, there are no studies addressing the place of iʿtikāf in personality training in terms of religious education, and no research has been conducted using the in-depth interview method to obtain detailed results. The present study is expected to fill this important gap in the literature. The aim of this study is to reveal the role of iʿtikāf in personality training, which is thought to have an important place in mental health, spiritual progress and self-training. In this context, the main research questions were "What are the experiences of mutakifs during iʿtikāf?" and “What is the role of iʿtikāf in the personality training of mutakifs?” In this qualitative study, the researcher conducted in-depth semi-structured interviews with individuals who performed iʿtikāf during Ramadan in 2022. Thanks to the research, in addition to exploring the experiences of mutakifs during iʿtikāf, answers were sought to the questions of what phases iʿtikāf as a means of education has gone through in history, whether it has a positive contribution to the individual's personal upbringing and to what extent it serves this purpose.
The present study concluded that iʿtikāf plays an important role in the personal training of believers. In addition, it was observed that iʿtikāf enables the individual to become mosque-centred, that the mosque turns into a space between the physical and metaphysical domains, that believers experience a pilgrimage/umrah atmosphere in the mosque located on the edge of the city, and that the mosque turns into a spiritual camp environment. It was determined that the main motivation guiding believers to perform iʿtikāf is not only to follow the Prophet's tradition and embrace the Night of Qadr but also to maintain their awareness of worship amidst the hustle and bustle of modern consumer culture by finding tranquillity. It was found that with the prayer program in iʿtikāf, individuals perform their prayers more regularly and gain discipline in daily life. It was determined that the participants increased their religious knowledge thanks to the tafsīr, hadīth and catechism programs implemented. The present study suggests that such virtues as friendship, sacrifice, solidarity, sharing, patience, love, altruism, companionship, mercy, trust, and tranquillity are acquired through iʿtikāf. It was concluded that the spiritual practices of iʿtikāf, such as eating, sleeping and talking less, make believers spiritually stronger, help them gain the qualities of patience and contentment, along with helping them get ready for possible difficulties in the course of life. It was determined that iʿtikāf creates permanent friendships with collective consciousness. The study also found that iʿtikāf enables seclusion, discipline, self-reflection and discipline, thus providing the basis for contemplation and contributing to the strengthening of individuals' physical health and improving their mental health.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Mosque, Iʿtikāf, Nurture, Character Education, Disciplining the Soul

Mutekiflerin İtikaf Tecrübeleri ve İtikafın Şahsiyet Terbiyesindeki Rolü

Öz

“Kişinin kendisini sıradan davranışlardan uzak tutmasını, ibadet amacıyla ve belirli bir şekilde camide kalmasını ifade eden” kavrama “İtikaf”, bu ibadeti yerine getirenlere “Mutekif” denmektedir. İbadetler mümine yüklediği sorumluluklar çerçevesinde farz, vacip, sünnet şeklinde ayrılmaktadır. Namaz, oruç, hacc, zekat gibi farz ibadetlerin yanında insana istikamet veren diğer bir ibadet itikaftır. İtikaf nas ile sabit hükümler gereğince Hz. İsmail’den Hz.Muhammed(sav)’e kadar tekamül ederek ve olgunlaşarak gelen bir ibadettir. Müslümanların Allah’a karşı kulluk görevini yerine getirmek amacıyla Ramazan ayının son on gününde camide inzivaya çekilme, halvet ve uzlet tecrübesini yaşamasıdır. Manevi yükseliş, günahlardan arınma, kendini muhasebeye çekme, yaratıcı katında değer kazanma aracı olmanın yanında itikaf, insanın tekamül ettiği, insan-ı kamile ulaşmayı hedeflediği bir eğitim sürecidir. İtikaftaki edebe dayalı, erkan ve kuralların temel amacı insanın yetişmesi ve eğitilmesidir. İslam hukukuna göre bu eğitim sürecinin tek mekânı camidir.
Araştırmanın kapsamını 2022 yılında Samsun ilinde itikafa girmiş bireyler oluşturmaktadır. Bu çalışmanın önemi dini, sosyal ve pedagojik olarak mühim yere sahip olan itikafa dair çalışmaların oldukça sınırlı kalması, itikafın şahsiyet terbiyesindeki yerini din eğitimi yönüyle ele alan çalışmaların bulunmayışı, ayrıntılı sonuçlara ulaşılabilecek derinlemesine mülakat yöntemiyle araştırma yapılmamış olmasıdır. Araştırmanın alanyazındaki bu önemli boşluğu doldurması beklenmektedir. Bu çalışmanın amacı mental sağlık, manevi terakki ve nefis terbiyesinde önemli yere sahip olduğu düşünülen itikaf ibadetinin şahsiyet terbiyesindeki rolünü ortaya koymaktır. Bu çerçevede araştırmanın temel problemi “Mutekiflerin itikaf tecrübeleri nasıldır?” “İtikaf ibadetinin mutekiflerin şahsiyet terbiyesinde rolü nedir?” şeklide netleştirilmiştir. Nitel desende tasarlanmış olan bu çalışmada 2022 yılı Ramazan ayında, itikafa giren mutekiflerle araştırmacı tarafından hazırlanmış yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak derinlemesine mülakat yapılmıştır. Araştırma sayesinde mutekiflerin itikaf tecrübesinin incelenmesinin yanı sıra terbiye aracı olarak itikafın geçmişten günümüze değerlendirildiğinde ne gibi safhalardan geçtiği, kişinin şahsiyet terbiyesi üzerinde olumlu katkısı olup olmadığı ve bu amaca hizmet etme durumu sorularına cevaplar aranmıştır.
Araştırmada itikafın mümin bireylerin şahsiyet terbiyesinde önemli rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca itikafın bireyin cami merkezli hareket etmesini sağladığı, itikafta caminin fizikle metafizik arasında bir alana dönüştüğü, müminlerin şehrin hemen kıyısındaki camide hac/umre iklimi yaşadığı ve caminin manevi bir kamp ortamına büründüğü görülmüştür. Müminleri itikafa yönlendiren başlıca motivasyonun Peygamberin sünnetini uygulama ve Kadir Gecesini ihya etmenin yanında onların modern tüketim kültürü içerisindeki koşuşturmadan sükûnet bularak kulluk şuurunu zinde tutmayı hedefledikleri tespit edilmiştir. İtikaftaki ibadet programıyla bireylerin ibadetlerini daha düzenli yaptığı, gündelik hayatta da bir disiplin kazandığı tespit edilmiştir. Uygulanan tefsir, hadis, ilmihal programları sayesinde katılımcıların dini bilgi düzeylerinin arttığı belirlenmiştir. İtikaf dolayısıyla dostluk, fedakârlık, hasbilik, paylaşma, sabır, sevgi, isar, ülfet, merhamet, güven, sükûnet gibi erdemlerin kazanıldığı ifade edilmiştir. Az yeme, az uyuma, az konuşma gibi itikaftaki riyaset temrinlerinin insanı manevi olarak güçlü kıldığı, sabretme, kanaatkâr olma hasletleri kazandırdığı, hayatın akışı içerisinde de mümini muhtemel zorluklara karşı hazır hale getirdiği sonucu elde edilmiştir. İtikafın kolektif şuurla kalıcı dostluklar oluşturduğu belirlenmiştir. İtikafın uzlet, riyaset, nefis muhasebesi ve terbiyesine imkân sunduğu böylece tefekküre zemin hazırladığı, bireylerin fiziki sağlığının güçlendirmesine, ruh sağlığının iyi düzeyde olmasına katkıda bulunduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Cami, İ‘tikâf, Terbiye, Şahsiyet Terbiyesi, Nefis Terbiyesi

Kaynakça

• Armaner, Neda. “Şahsiyet Terbiyesinde Dini Kültürün Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1-4 (1976), 143-150.
• Armfield, Greg G - Holbert, R Lance. “The Relationship Between Religiosity and İnternet Use”. Journal of Media and Religion 2/3 (2003), 129-144.
• Arslan, Aysel. “Üniversite Öğrencilerinin Dijital Bağımlılık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. International e-Journal of Educational Studies 4/7 (2020), 27-41.
• Ay, Mehmet Emin. Din Eğitimi ve Din Hizmetlerinde Rehberlik. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Aydın, Mehmet. “İnsan-ı Kâmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/330-331, 2000.
• Beit-Hallahmi, Benjamin - Argyle, Michael. The Psychology of Religious Behaviour, Belief and Experience. Taylor & Francis, 1997.
• Benson, Herbert vd. “Study of the Therapeutic Effects of Intercessory Prayer (STEP) in Cardiac Bypass Patients: a Multicenter Randomized Trial of Uncertainty and Certainty of Receiving İntercessory Prayer”. American Heart Journal 151/4 (2006), 934-942.
• Bilici, Ali Baz. “Çocukların Dini Gelişimlerinde Camilerin Rolü”. Turkish Studies (Elektronik) 11/5 (2016), 117-136.
• Canan, İbrahim. Hadis Külliyatı Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Carrel, Alexis. Dua, (Çev. M. Alper Yücetürk). İstanbul: Yağmur Yayınları, 1961.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları Kitabevi, 2009.
• Clouse, Bonnidell. “Ergenlerde Ahlâk Gelişimi ve Cinsellik”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2000).
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Siyasal kitabevi, 2018.
• Çelik, Abbas. Din Eğitimi Tarihi. İstanbul: Ari Sanat, 2013.
• Demir, Ömer. “Din Eğitiminde Alışkanlık Bilinci”. EKEV Akademi Dergisi 60 (2014), 73-96.
• Demirci, Mehmet. “Bir Eğitim Aracı Olarak Mevlevi Çilesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/3 (2007), 105-122.
• Dindi, Emrah. “Cahiliye Araplarında Ramazan Ayı, İtikâf ve Oruç”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 3/2 (2017), 27-55.
• Drake, Nicholas James. “Constructing a Theology for Pentecostal-Charismatic Worship Using Calvin’s’ Union with Christ’”.
• Ergin, Hatice - Yıldız, S Armağan. Gelişim Psikolojisi. Nobel Yayın Dağıtım, 2010.
• Fowler, James. Stages of Faith: The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning. San Francisco: Harper& Row, 1981.
• Fowler, James - Mehmedoğlu, Ali. “İman Bilincinin Evreleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2000).
• Fowler, James W. Faith and The Structuring of Meaning, 1977.
• Gök, Hülya. “Düzenli Namaz Kılma ve Kılmama ile Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 134-160.
• Gözütok, Şakir. Bir Din Eğitimi Disiplini Olarak Tasavvuf. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1992.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. “Mescidlerin Ayrılmaz Bir Unsuru Olarak Eğitim”. The Journal of Academic Social Science Studies 45 (2016), 313-325.
• Güngör, Özcan. “Yaşlılar İçin Cami Temelli Sosyal/Dini Hizmetler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012), 161-188.
• Gürsu, Orhan - Musara, Ahmet Tevfik. “Ergenlerde Sosyal Medya Bağımlılığı ile Dindarlık İlişkisi”. Turkish Academic Research Review 6/2 (2021), 418-438.
• Havighurst, Robert J. Human Development and Education. Londra: Longman, 1953.
• Hood, Ralp W vd. “Dini Gelişim Kuramları”. çev. M. Doğan Karacoşkun, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. I, S 4 (2004), 205-222.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• https://data.tuik.gov.tr (23.02.2023), ts.
• İnanç Yazgan, Banu vd. Gelişim Psikolojisi Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: Pegem Akademi, 2010.
• James, William. L’expérience Religieuse: Essai de Psychologie Descriptive, Akt. Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi. Genève, 1908.
• Lisânü’l-ʿArab, “ʿabd” md, ts.
• Karaalp, Cahit. “Kur’ân’da ‘Mescid’ Kavrami ve Türkiye’de Cami̇ Hizmetlerinin İyileştirilmesi”. Van İlahiyat Dergisi 9/14 (2021), 64-90.
• Karakaş, Ahmet Canan. “İtikâfın Manevi Zekâ, Dînî Şuur ve Endişe Şiddeti Üzerine Etkisi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (2019), 1-12.
• Karakaş, Ahmet Canan - Habergetiren, Ömer Faruk. “İtikâfın Maneviyat ve Psikopatoloji İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 1 (2020), 101-118.
• Karataş, Adem. Hz. Peygamber’in İ’tikaf İbadeti. İstanbul: Kitapmatik Yayınları, 2014.
• Karslı, Necmi. “Gençlerde İnternet Bağımlılığı ve Dindarlık İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2019), 225-260.
• Kaya, Zeynep. Türk Toplumunda İnanç Gelişimi ve Din Eğitimi. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi, 2015.
• Kayiklik, Hasan. “Psikolojik Açıdan İnanç, İman ve Şüphe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/1 (2005), 133-155.
• Keyifli, Şükrü. “Camilerde Din Eğitimi”. Din Eğitimi. 374. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Kızıler, Hamdi. Tasavvufta Karakter Eğitimi. Ankara: İlahiyat, 2017.
• Koca, Ferhat. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/240-247, 1999.
• Köylü, Mustafa. Gelişim Basamaklarına Göre Din Eğitimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2015.
• Köylü, Mustafa. “Ruh ve Beden Sağlığı Üzerine Yapılan Araştırmaların Bir Değerlendirilmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/28 (2010), 5-36.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Locke, John. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme, Çev. Meral Delikara Topçu. İstanbul: Öteki Yayınevi, 1999.
• Loewenthal, Kate Miriam vd. “Faith Conquers All? Beliefs About the Role of Religious Factors in Coping with Depression Among Different Cultural‐Religious Groups in the UK”. British Journal of Medical Psychology 74/3 (2001), 293-303.
• Morgan, Clifford T. Psikolojiye Giriş. Eğitim Yayınevi, 2010.
• Nedim, Öz. “İslam Dininde İbadetlerin Sosyal Boyutu”. Mütefekkir 8/15 (2021), 217-242.
• Ok, Üzeyir. “Bir Aktivite Sistemi Olarak ‘İnanç’: İnanç Gelişimine Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005), 111-134.
• Onay, Ahmet. “Cami Eksenli Din Hizmetleri”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/12 (2006), 149-175.
• Onur, Bekir. Gelişim Psikolojisi. Ankara: İmge Kitabevi, 1995.
• Önkal, A - Bozkurt, N. “Cami”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (T). 7/46-56. İstanbul, 1993.
• Özkan, Seyfullah. “Psikiyatrik Tıp: Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi Kitabı”. Psikiyatri Anabilim Dalı. 201-209. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, 1993.
• Rüşd, İbn. “Ebu’l-velîd Muhammed b. Ahmed”. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd 4 (1988).
• Santrock, John W. Yaşam Boyu Gelişim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2012.
• Shaw, Martha - Black, Donald W. “Internet Addiction: Definition, Assessment, Epidemiology and Clinical Managemen”. CNS drugs 22 (2008), 353-365.
• Şahin, Cengiz - Tuğrul, Veysel Murat. “İlköğretim Öğrencilerinin Bilgisayar Oyunu Bağimlilik Düzeylerinin İncelenmesi”. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks 4/3 (2012), 115-130.
• Şener, Mehmet. “İ‘tikaf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, ts.
• Şengün, Mustafa. “Ahlaki Gelişimin Psiko-sosyal Dinamikleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/23 (2007), 201-221.
• Şentürk, Lütfi - Yazıcı, Seyfettin. İslâm İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Taymur, İbrahim - Türkçapar, Mehmet Hakan. “Kişilik: Tanımı, Sınıflaması ve Değerlendirmesi”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 4/2 (2012), 154-177.
• Uludağ, Süleyman. “Nefs”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Uzlet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 42/256-257. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Uslu, Beyza. “Kur’an’da Kolektif Bilinç ve Mümin Kardeşliği”. Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018), 15.
• Yakışır, Muammer. Unutulan Sünnetlerden İtikaf. Konya: Hüner Yayınları, 2008.
• Yang, Shu Ching - Tung, Chieh-Ju. “Comparison of Internet Addicts and Non-addicts in Taiwanese High School”. Computers in Human Behavior 23/1 (2007), 79-96.
• Yenen, İbrahim. “Kişilik ve Karakter Oluşumunda ‘itikâf’ İbadeti”. Uluslararası Kişilik ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu. Ordu, 2016.
• Yenen, İbrahim. “Zaman ve Dindarlık İlişkisi: Ramazan Dindarlığı”. EKEV Akademi Dergisi 62 (2015), 601-616.
• Yılmaz, Hüseyin. “Cami Eksenli Din Eğitimi”. Din Eğitimi El Kitabı. 333. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Yücer, Hür Mahmut. “İtikaftan Uzlete, Uzletten Halvete, Halvetten İtikafa: Ziyâiyye Ekolünde Bir Eğitim Yöntemi Olarak Halvet ve Dönüşüm”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/1 (2020), 1-43.
• Zuhaylî, Vehbe. İslam Fıkhı Ansiklopedisi (el-Fıkhü’l-İslami ve Edilletuhu),(çev. Ahmet Efe vd.). İstanbul: Risale Yayınları, 1994.