İsmetü’l-Enbiya Bağlamında Tevrat ve Kur’an-ı Kerim’de Nübüvvet Algısı: Hz. Ya‘kûb Örneği

Yıl 2025, Sayı: 53, 369 - 391, 15.06.2025

Muhammed Fatih Eren

https://doi.org/10.30623/hij.1634078

Öz

İlahi mesajın insana iletilmesinde merkezi bir rol oynayan nübüvvet müessesesi ve onun mahiyeti, semavi dinler açısından teolojinin ana meselelerinden biridir. Ancak, aynı nebevi geleneği paylaşmakla birlikte semavi dinlerin nübüvvet algıları arasında önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Bu farklılığın, salt bir yaklaşım farkından ibaret olmadığı, aksine doğrudan inanç sistemlerinin Tanrı algısıyla bağlantılı olduğu söylenebilir. Başka bir ifadeyle, semavi dinlerin teolojik çerçevelerini belirlerken benimsedikleri Tanrı anlayışları, nübüvvet tasavvurunu ve dolayısıyla ahiret anlayışlarını da şekillendiren temel bir unsur olmuştur.
Bu çerçevede Yahudi kutsal metinlerinde Tanrı, insanî özellikler taşıyan bir varlık olarak betimlenmekte, yürüyen, güreşen, kızgınlık ve pişmanlık duyan, tereddüt edip plan değiştiren, hatta hırsızlık gibi fiilleri emredebilen bir şekilde tasvir edilmektedir. Buna karşılık, Kur’an’ın sunduğu Tanrı tasavvuru, mutlak tevhit ilkesini merkeze alan, aşkın, yüce, merhametli ve adaletin mutlak kaynağı olan bir ilah perspektifi ortaya koymaktadır. Bu farklılık, peygamber algısını da doğal olarak şekillendirmekte ve her iki dinin nübüvvet anlayışları arasında derin bir ayrışmaya yol açmaktadır.
Bu çalışma, Yahudi ve İslam teolojilerinde peygamberlik algılarını ismetü’l-enbiya kavramı çerçevesinde Hz. Ya‘kûb örneği üzerinden karşılaştırmalı bir perspektifle ele almayı amaçlamaktadır. Araştırmanın temel hedefi, söz konusu iki teolojideki peygamberlik anlayışlarının arkasında yatan temel ayrımları tespit etmek ve özellikle Yahudi kutsal metinlerinde peygamberlere yöneltilen olumsuz ithamları, İslam’ın peygamber tasavvuru çerçevesinde mukayeseli bir değerlendirmeye tabi tutmaktır. Bu bağlamda, Yahudi kutsal metinlerinde peygamberlerin kimi zaman insani zaaflarla, günahlarla ve hatta etik açıdan sorunlu eylemlerle betimlendiği görülmektedir. Buna karşılık, İslam teolojisinde peygamberlerin, vahiy almanın gereği olarak ismet sıfatına sahip oldukları ve büyük günahlardan korunmuş oldukları kabul edilmektedir. Zira tebliğ görevinin ötesinde temsil sorumluluğunu da üstlenen elçilerin örnekliği ve rehberliği taşıdıkları ilahi mesaj ile ortaya koydukları eylemler arasındaki tutarlılık ve uyumla mümkün olabilir.
Yahudi kaynaklarındaki peygamber tasvirleri ve nübüvvet algılarına ilişkin çeşitli çalışmalar bulunmakla birlikte, Hz. Ya‘kûb’un ismetü’l-enbiya bağlamında özel olarak ele alındığı bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Bu doğrultuda, Yahudi ve İslam teolojilerinin peygamberlik anlayışlarının, Tevrat ve Kur’ân-ı Kerîm metinleri temelinde karşılaştırmalı olarak analiz edildiği bu çalışma, Yahudi teolojisinin nübüvvet perspektifini spesifik bir çerçevede sunarak literatüre katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu mukayese ile birlikte İslam’ın Kur’an-ı Kerim özelinde Hz. Yakup üzerinden ortaya koyduğu nübüvvet tasviri daha da belirginleşmiş olacaktır. Böylelikle İslamiyet elçileri, toplumları için ideal ahlâkî rehberler olarak konumlandırmakta, Yahudilerce tahrif edilen ve itibarsızlaştırılan peygamberlerin gerçek kimliklerini yeniden inşa ederek onlara hak ettikleri itibarı iade etmektedir.
Çalışmada, Tevrat ve Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Ya‘kûb’a ilişkin anlatımların metin analizi yöntemiyle karşılaştırılması esas alınmış ve ikincil literatürden elde edilen verilerle desteklenmiştir. Bu çerçevede Tevrat’ın tefsirlerine de başvurulmuştur. Araştırma bulguları, Yahudi geleneğinde peygamberlerin ahlâkî zaaflara sahip olabilecekleri anlayışının yaygın olduğunu, İslam’da ise peygamberlerin ismet sıfatıyla tanımlanarak her türlü günahtan korundukları inancının hâkim olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, Kur’ân-ı Kerîm’in, Yahudi kutsal metinlerinde yer alan çarpıtılmış peygamber tasvirlerini düzelterek peygamberleri ahlâkî rehberler olarak yeniden konumlandırdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , Nübüvvet , İslâm , Yahudilik , İsmetü’l-Enbiya , Hz. Ya‘kūb.

The Concept of Prophethood in the Torah and the Qurʾān in the Context of ʿIsmat al-Anbiyāʾ: The Case of Prophet Yaʿqūb

Öz

The institution of prophethood and its essence, which plays a central role in conveying the divine message to humanity, is one of the main theological concerns in Abrahamic religions. However, despite sharing the same prophetic tradition, there are significant differences between the prophetic perceptions of the Abrahamic religions. It can be argued that this difference is not merely a difference in approach, but is directly related to the perception of God in their belief systems. In other words, the understanding of God adopted by the Abrahamic religions while determining their theological frameworks has been a fundamental factor shaping their conception of prophethood and, consequently, their views on the hereafter. In this regard, the Jewish scriptures portray God with human-like attributes—depicting Him as walking, wrestling, feeling anger and regret, hesitating and changing plans, and even commanding acts such as theft. In contrast, the Quranic conception of God presents a perspective of a deity that is centered on the principle of absolute monotheism, transcendent, supreme, merciful and the absolute source of justice. This difference naturally shapes the perception of the prophethood and leads to a deep divergence between the prophetic understandings of both religions.
This study aims to examine the perceptions of prophethood in Jewish and Islamic theologies in a comparative perspective through the example of Prophet Yaʿqūb (Jacob) within the framework of the concept of Ismat al-Anbiya (the infallibility of prophets). The main objective of the study is to identify the main distinctions behind the understanding of prophethood in these two theologies and to evaluate the negative attributions directed toward prophets, especially in Jewish scriptures, within the framework of Islam's conception of prophethood. In this context, Jewish scriptures sometimes depict prophets with human weaknesses, sins and even ethically problematic actions. On the other hand, in Islamic theology, it is accepted that prophets have the attribute of ismat (infallibility) and are protected from major sins as a requirement of receiving revelation. This is because the example and guidance of the apostles, who take the responsibility of representation beyond the task of conveying the message, can only be possible through the consistency and harmony between the divine message they carry and their actions.
Although there are various studies on the depictions of prophets and prophethood in Jewish sources, there is no research that specifically deals with the Prophet Ya'qūb in the context of Ismat al-Anbiya. Accordingly, this study, which comparatively analyzes the understanding of prophethood in Jewish and Islamic theologies on the basis of the Torah and Quranic texts, aims to contribute to the literature by presenting the prophetic perspective of Jewish theology in a specific framework. With this comparison, Islam's portrayal of prophethood through the Prophet Jacob in the Holy Qurʾān becomes more clearly defined. In this way, Islam positions the prophets as ideal moral guides for their societies, and restores them the dignity they deserve by reconstructing the true identities of the prophets who were falsified and discredited by the Jews.
The study is based on the comparison of the narratives of Ya'qūb in the Torah and the Qurʾān with the method of textual analysis and is supported by the data obtained from secondary literature. In this framework, the commentaries on the Torah were also consulted. The findings of the study reveal that in the Jewish tradition, the understanding that prophets may have moral weaknesses is widespread, whereas in Islam, the belief that prophets are protected from all kinds of sins by being characterized with the attribute of ismat is dominant. It is also concluded that the Qurʾān corrects the distorted portrayal of prophets in Jewish scriptures and repositions prophets as moral guides.

Anahtar Kelimeler

Kalam , Prophethood , Islam , Judaism , ʿIsmat al-Anbiyāʾ , Prophet Yaʿqūb

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî. Muğnî fî ebvabi’t- yevhîd ve’l-adl. thk. Mahmud Muhammed Kasım. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyye, 1965.
• Adang, Camilla.-Schmidtke, Sabine. “Aḥmad b. Muṣṭafā Ṭāškubrīzāde’s Polemical Tract against Judaism”, Muslim Perceptions and Receptions of the Bible. ed. Camilla Adang-Sabine Schmidtke. 371-397. Atlanta: Lockwood Press, 2019.
• Altınel, Tolga Savaş. Yahudilik’te Seçilmiş Din Adamları Sınıfı Kohenler: Soyları, Rahiplik ve Krallık Deneyimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Ateş, Abdurrahman. “Hz. İbrahim’e İsnat Edilen “Üç Yalan” (Kur’ân ve Kitab-ı Mukaddes Bağlamında Eleştirel Bir Yaklaşım)”. EKEV Akademi Dergisi 8/18 (2004), 75-88.
• Aydın, Fuat. Yahudilik. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2018.
• Aydın, Fuat. “İslam Reddiye Geleneği ve Taşköprizâde Ahmed B. Mustafa’nın Risâle Fî’r-Redd Ale’l-Yehûd Adlı Risâlesi Üzerine Bir Araştırma”. Darulfunun İlahiyat 31/2 (Aralık 2020), 299-353. https://doi.org/10.26650/di.2020.31.2.0004.
• Ayğan, Fadıl. İslâm Kelamında Yahudilik Eleştirisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Baş, Mustafa. “Hicaz Yahudilerinin Menşe Problemi ve Tanrı Algıları”. İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi 1 (Aralık 2017), 91-104.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el Câmi’u’s-sahîh. thk. Mustafa Dıb el-Bugha. Daru’l İbn Kesir, 1443.
• Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/134-136. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Bulut, Mehmet. “el-Müntekā”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 32/31-32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta’rîfât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Makâlâtü’l-islâmiy¬yîn haz. Ömer Aydın- Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Frıedman, Richard Ellıott. Who Wrote The Bıble?. New York: HarperCollins Publishers, 1997.
• Gaon, Sa’adya. Tefsîrü’t-Tevrât bi’l-’Arabiyye: Tevrat (Tora) Tefsiri. haz. Nuh Arslantaş. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Goldziher, Ignaz. “Ehl-i Kitaba Karşı İslâm Polemiği I”. çev. Cihat Tunç, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 4 (1980), 151-169.
• Göregen, Mustafa. Müslüman-Yahudi Polemikleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Güngör, Özcan (ed.). Bilimsel Araştırma Süreçleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Günaydın, Fatma. Mâtürîdî’nin Kelâm Sisteminde Peygamberlerin İsmeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Gürkan, Salime Leyla. Anahatlarıyla Yahudilik. Ankara: İSAM Yayınları, 2021.
• Gürkan, Salime Leyla. The Jewish Concept of Chosenness: In Tradition and Transformation. Lancaster: Lancaster University, Doktora Tezi, 2002.
• Gürkan, Salime Leyla. Kur’an’a Göre Seçilmişlik Kavramı ve İsrailoğulları’nın Seçilmişliği Meselesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 13 (Ocak 2005), 25-61.
• Gündüz, Şinasi. “Kur’an Kıssalarının Kaynağı Eski Ahit mi? Yapı, Muhteva ve Kaynak Açısından Torah Kıssaları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/10 (Şubat 1998), 49-88.
• Harputî, Abdüllatif. Kelâm İlmine Giriş. haz. Fikret Kahraman. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2016.
• Harman, Ömer Faruk. “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”. İslâm Tetkikleri Dergisi 9 (1995), 127-161.
• Hasanov, Eldar. “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 3/4 (2014), 676-695.
• Heschel, Abraham. The Prophets. New York: HarperCollins Publishers, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. thk. İbrahim Nasır-Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylâni. Beyrut: Daru’l-Marife.
• İnci, Salih. Eski Ahid’de Peygamberlere İsnat Edilen Ahlâkî Zaaflar/Günahlar ve Kur’an’ın Peygamberlik Anlayışı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Katar, Mehmet. “Tevrat’ın Lut Kıssası Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/1 (Nisan 2007), 57-76.
• Kaplan, İbrahim. Kelam Açısından Tahrif ve Kutsal Kitapların Mevsûkiyeti Meselesi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Kaplan, İbrahim. İslam İnanç Esasları. Ankara: Etkileşim Basım Yayım, 2019.
• Karaman, Hayreddin. vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2023.
• Karâfî, Şehâbeddin. el-Ecvibetü’l-fâḫire ʿani’l-esʾileti’l-fâcire. thk. Bekir Zeki İvaz. Kahire: 1987.
• Kılavuz, Ahmet Saim. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Kitâb-ı Mukaddes. Erişim 10 Kasım 2024. https://www.kutsalkitap.org/
• Kuruyamaç, Rümeysa. Yahudilikte Vahiy ve Nübüvvet Tasavvurları: Etimolojik, Teolojik ve Tarihi Kodları ve Çerçevesi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî. Kitabü’t-Tevhid. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilatu’l-Kur’an, çev. Kemal Sandıkçı. 17 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Meral, Yasin. “Yahudi-Hıristiyan-Müslüman Reddiye Geleneği”. Dinler Arası İlişkiler El Kitabı. ed. Ali İsra Güngör.161-177. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Mağribi, Ebu Nasr. Bezlu’l-Mechud fi ifhâmi’l-Yehûd. thk. Abdulvehhab Tavile. Dımaşk: Daru’l Kalem, 1989.
• Mağribî, Ebu Muhammed. el-Husâmu’l-Memdû fi’r-Redd ale’l-Yehûd. thk. Ömer Vefîk Dâuk. Beyrut: Daru’l-Beşair el-İslamiye, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Ahmed b. Rıfât b. Osman Hilmi, Daru-t Tıbaatı’l Âmira, 1334.
• Moses Maimonides, The guide for the perplexed, (tr.) M. Friedlander, 2. bsk.,
• New York: Dover, 1956.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu’temid. Tebṣıratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Claude Salame. Dımeşk: Ma’hed’il İlmî Fransî, 1990.
• Özen, Adem. “İslâm-Yahudi Polemiği ve Tartışma Konuları”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 9 (2000), 237-256.
• Pezdevî, Sadrü’l-İslâm Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Uṣûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2003.
• Râzî, Fahreddin. İṣmetü’l-enbiyâʾ. thk. M. Hicâzî es-Sekkā. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1986.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr es-Sâbûnî el-Buhârî. el-Kifâye fi’l-hidâye. thk. Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru’l İbn Hazm.
• Sâbûnî, Nûreddin. Matûrîdiyye Akaidi, çev. Bekir Topaloğlu İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Münteḳā min ʿiṣmeti’l-enbiyâ. Beyrut: Dar’u İbn Hazm.
• Semerkandî, Şemsüddîn Muhammed b. Eşref el-Hüseynî. eṣ-Ṣaḥâʾifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmet Abdurrahman Şerîf. Kuveyt: 1985.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/286-291. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Skolnik, Fred.-Berenbaum, Michael. (ed.), “Nature of Prophecy”. Encyclopaedia Judaica. 16/567-569. Detroit: Macmillan Reference USA, 2007.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tenzihu’l enbiya an tesfiyetil ağbiya. thk. Muhammed Rıdvan. Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Muʿâsır, 1990.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. thk. Abdulaziz Muhammed Vek’il. 3 Cilt. Kahire: Müessetü’l-Halebî, 1968.
• Şık, İsmail- Sadıker, Ömer. “Nübüvvetle İlgili Bazı Kavram ve Konular”. Kelâm IV Sistematik Kelâm Nübüvvet ve Ahiret. ed. İsmail Şık-Nail Karagöz. 43-89. Ankara: Altınordu Yayınları, 2019.
• The Book of Jasher. New York: M. Noah & A. S. Gould, 1840.
• Taşdelen, Emine. Yahudilikte Nübüvvet. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahrûc. Lübnan: Mektebetü’l-Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Tuncer, Faruk. “Hz. Lût’un Kavmine Karşı Kızlarını Sunmasının Anlamı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (Eylül 2012), 111-136.
• Yaka, Eyüp. Kur’an’da Ehl-i Kitab’ın Kendi Dinlerine Karşı Tutumu. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/279-285. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İsmetü’l-Enbiyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/141-142. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Yavuz, Nazmiye. Kitabı Mukaddes Açısından Yahudilik ve Hristiyanlıkta Seçilmişlik Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yıldırım, Zeki. “Kur’ân’da Peygamberlerin İsmeti”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (Haziran 2003), 83-113.
• Yıldız, Aynur. Yahudi ve İslam Kutsal Literatüründe Hz. Ya’kūb ve Seçilmişlik Kavramı: Karşılaştırmalı Bir Çalışma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Yılmaz, Mustafa Selim. Kumran Yazmalarının Ahit Geleneği Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Zakovıtch, Yaır. Jacob Unexpected Patriarch. London: Yale University Press, 2012.