KASTAMONULU MÜDERRİS HÂCEGÎZÂDE MUSTAFA EFENDİ’NİN SAD-KELİME-İ HZ. ALİ TERCÜMESİ

Yıl 2020, , 84 - 153, 31.10.2020

Adem Ceyhan , Fatih Koyuncu

https://doi.org/10.28981/hikmet.785720

Cited By: 3

Öz

Hz. Ali’ye ait sözler arasından meşhur Arap âlimi Câhız’ın (ö. 869) seçip derlediği Mie Kelime veya yaygın adıyla Sad-Kelime-i Hazret-i Ali, tahminen 14. asırdan itibaren çeşitli şair ve yazarlar tarafından Türkçeye çevrilmiş; zaman zaman şerh de edilmiştir. Anılan Sad-Kelime-i Hazret-i Ali’yi tercüme ve şerh eden yazarlardan biri de Kastamonulu Mustafa bin Mehmed’dir. 16. asrın ikinci yarısı Osmanlı âlimlerinden biri olan Mustafa Efendi (ö. 998/1589-90), çeşitli medreselerde müderrislik, Halep ve Medine’de kadılık vazifesinde bulunmuştur. Hayır eseri niyetiyle İstanbul-Fatih’te bir mescid yaptıran Mustafa Efendi, bazı dualar, semavi dinler tarihi, dört halifenin sözleri gibi konularda birtakım Arapça ve Türkçe eserler de meydana getirmiştir. Zamanımıza ulaşan yazma nüshalarının sayısına bakıldığında, onun “çehâr-yâr-i güzîn” (dört seçkin dost) unvanıyla da anılan dört halifeye ait yüzer sözün tercüme ve şerhi türünden eserlerinin hayli rağbet gördüğü söylenebilir.
Bahis konusu kitapçıkları, Hicri 970 (Miladi 1563) yılında Damat Ferhat Paşa, H. 978 (M. 1570-71) senesinde Mehmed Paşa’nın isteği üzerine telif eden müderris, dört halifenin sözlerini tercüme ve şerh etmeden önce hayat hikâyelerini de yazmıştır. Bu mensur eserlerini meydana getirirken Reşîdüddin Vatvat’ın (ö. 1182?) aynı konudaki Farsça kitapçıklarından faydalandığı anlaşılan Mustafa Efendi, adı geçen selefinin metinlerine tamamen bağlı kalmamış; Arapça vecizeleri tercüme ve şerh ederken, onlarla ilgili gördüğü ayet ve hadisleri, ayrıca çeşitli âlimlerin sözlerini de anmıştır.
Bu çalışmada Kastamonulu Mustafa bin Mehmed’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra Sad-Kelime-i Hazret-i Ali tercümesi ele alınıp incelenmiş; anılan kitapçığın Latin harflerine aktarılan metni okuyucuların mütalâasına arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sad-Kelime-i Hazret-i Ali, Reşîdüddin Vatvat, Kastamonu, Mustafa bin Mehmed, vecize, tercüme, şerh

Kaynakça

• Ali Nazîmâ. (haz.), (1303), Zemahşeri Nevâbig’ul-Kelîm, İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (1333-42/1915-1924), Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul, Matbaa i Âmire.
• Ceyhan, Âdem. (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara, Öncü Kitap.
• Ceyhan, Âdem. (1997), Bedr-i Dilşâdın Muradnâmesi, İstanbul, MEB Yayını.
• Cilacı, Osman. (1986), “Hâcegîzâde Mustafa Efendi’nin el-Metâlibü’l-âliye’si Üzerinde Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1985, Konya, Sayı 2, s. 199-212.
• Edirneli Mecdî Efendi (1852), Tercüme-i Şekaik-i Nu‘mâniye, İstanbul, Tabhâne-i Âmire.
• Evliyâ Çelebi (1314-1938). Seyahatnâme, I-VI, İstanbul, VII-X, İstanbul.
• Flügel, Gustav. (1865-67), Die Arabischen, Persischen und Türkischen Handschriften der Kaiserlich Königlichen Bibliothek zu Wien, 3 C, Wien.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1967-1994), Mevlâna Müzesi Yazmalar Kataloğu, 4 C, Ankara.
• Hüseyin Ayvansarâyî. (1865), Hadîkatü’l-cevâmi‘, 2 C, İstanbul, Matbaa-i Âmire.
• İbnülemin Mahmud Kemal-Avni Aktuç (haz.) (1951-55), Bağdatlı İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, II, İstanbul.
• İsmail b. Muhammed el-Aclûnî. (1408/1988), Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, Beyrut.
• Karatay, Fehmi Edhem. (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, 2 C, İstanbul.
• Kilisli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya. (1360-62/1941-43), Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, I-II, İstanbul, Maarif Matbaası.
• Kreiser, Klaus. (1980), Zâkir Şükrî Efendi, Die Istanbuler Derwisch-Konvente und Ihre Scheiche Mecmu’a-i Tekaya, Freiburg im Breisgau.
• Kuzâ’î. (1999), Şihâbü’l-Ahbâr Tercümesi, haz. Ali Yardım, İstanbul, Damla Yayınevi.
• Levend, Agâh Sırrı. (1988), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara. TTK Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı. (1963), “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 89-115.
• Mehmed Süreyya (1308-15/1891-98). Sicill-i Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, I-IV, İstanbul, Matbaa-i Âmire.
• Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu (1987-1992), 4 C.
• Mustafa bin Mehmed, Tercüme-i Sad-Kelimât-ı Çihâr-Yâr-i Güzîn, Hamburg Public Bibliotheca Cod. Orient 19.
• Mustafa bin Mehmed, Tercüme-i Sad-Kelimât-ı Çihâr-Yâr-i Güzîn, Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi 07 Tekeli 425.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Mecelletü’n-nisâb fi’n-niseb ve’l-kuna ve’l-elkāb, Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi, No. 628.
• Nev‘îzâde Atâyî. (2017), Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, (İnceleme- Tenkitli Metin), haz. Suat Donuk, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Reşîd-i Vatvat. (1382/1963), Matlûbü Külli Tâlib min Kelâmi Emîri’l-mü’minîn ‘Alî bin Ebî Tâlib. haz. Mîr Celâleddîn-i Huseynî Urumavî Muhaddis, Kum.
• Uğur, Müçteba. (1989), Kastamonulu Mustafa B. Muhammed’in Kısmî Buhârî Şerhi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu 19-21 Ekim 1988. Ankara, Ayyıldız Matbaası.
• Yılmaz, Mehmet. (2013), Kültürümzde Ayet ve Hadisleri, İstanbul, Kesit Yayınları.