HARF/LAFIZ-SÖZ/ANLAM İLİŞKİSİNİN EDEBÎ YÖNÜ VE GENC-İ ESRÂR-I MA’NÎ İLE TEMSİLÎ (ANALOJİK) ANLATIMI

Yıl 2016, Sayı: 5 - Mine Mengi, 96 - 108, 30.10.2016

Nuran Öztürk

Öz

Şairler, yazarlar eserlerinde çoğu zaman harf/lafız-söz/anlam ilişkisini
işaret etmişlerdir. Bazı eserlerde bu ilişki daha vurgulu biçimde ele alınmıştır.
Meselâ, Doğu Türkçesi’nden Mahzenü’l-Esrâr’ın şâiri Haydar Tilbe ya da Batı
Türkçesi’nden Meşâirü’ş-Şuarâ yazarı Âşık Çelebi gibi sanatçılar adı geçen
kitaplarda söz/anlam konusuna müstakil bölümler ayırmışlardır.
Bu tür örneklerin 16. yüzyıldan itibaren arttığı görülür. Fuzûlî’nin kimi
beyitlerinde bu ilişkiyi anlatan örnekler vardır. 17. yüzyıl şairi Nef’î’’nin de sözün
(ma’nânın) gücü hakkında yazdıkları dikkat çekicidir. Bununla birlikte
mutasavvıf şairlerin “söz/anlam”a verdikleri önem çok daha çarpıcıdır. 19. yüzyıl
şairi Ahmet Kuddûsî bu örneklerdendir. Tıpkı onun gibi 16. yüzyılda yaşamış şair
Şaban Nidâî’nin söze (ma’nânın) son derece kıymet vermesi onu bu konuda
mutasavvıf olmayan şairlerden ayırmıştır.
Nidâî’nin Genc-i Esrâr-ı Ma’nî adlı eserinde konuyla ilgili ayrı bir bölüm
bulunmaktadır. O, “söz” için “gönlün ve canın tercümanıdır” der. Hatta ona göre,
“varlık” cisimken “söz”, candır. Böylece Genc-i Esrâr-ı Ma’nî’de “söz”, filolojinin
terimlerinden biri olmaktan çok, mistik dünyanın bir anahtarı gibidir.
Bu makalede, “lafız-anlam” ilişkisinin kavram karşılığından genel olarak
bahsedilip sözü edilen kitaptaki lafız-anlam ilişkisine dair bazı örnekler
üzerinden bir değerlendirme yapılarak “ma’nânın”/anlamın gelenekteki
karşılığının tespitine katkı sağlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Lafız ve anlam, Genc-i Esrâr-ı Ma’nî, Nidâî, temsilî anlatım

Kaynakça

• Akkuş, Metin. (1993), Nef’î Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.