RİCŒUR’NÜN PARADOKS TEORİSİ VE BÜHLER’İN GESTALT’İ BAKIMINDAN AHMET HAMDİ TANPINAR’IN “ABDULLAH EFENDİ’NİN RÜYALARI” İSİMLİ HİKÂYESİ

Yıl 2019, Sayı: 10, 116 - 146, 30.04.2019

Mehmet Akif Duman

https://doi.org/10.28981/hikmet.517883

Cited By: 1

Öz

Abdullah Efendi’nin Rüyaları (İstanbul 1943) takriben bir
romancı hikâye yazarsa böyle olur’un cevabı olmaktan başka anti-idealist
felsefenin, dil-eylem teorisinin ve tahlil karmaşasının, ritim bozukluğunun,
abartının, fizyonominin ve çok daha mühimi rüya tertibinin temel dayanaklar
olarak zemine sabitlendiği bir hikâyedir. Metindeki yaratıcı ifadelerin
yoğunluğu, yani icat edilen benzetmelerin birbiri ardına ustaca eklenmesi
parçalarından daha fazlası olan bir bütün meydana getirir. Abdullah Efendi’nin
kurgu bitmesine rağmen hâlâ yaşıyor ve okurun zihninde rüya görüyor olması ise
metnin “roman” mantığı ile kurgulanmasından kaynaklanır. Tanpınar’ın en bariz
hünerlerinden biri karakter yaratmak ve onu bulunduğu çevre içinde
huzurluluk-huzursuzluk halleri içinde tetkik etmek olduğu için ruh halinin
okura sirayeti ile devamlılığın garanti altına alınması kaçınılmazdır. Abdullah
Efendi’nin Rüyâları isimli hikâye bu bakımdan ikisi metinde vücut bulan (I. ve
II. Abdullah) olmak üzere toplam üç Abdullah’tan oluşur. III. Abdullah
diğerlerinden çok daha fazla yaşama imkânına sahiptir, zira bu tasavvur okurun
zihnindekidir. Metnin olağan akışı içindeki karmaşanın paradoks tahlili
üzerinden bir mantığa bağlanması ve gestalt ile bütünlüğünün sabitlenmesi en
nihayetinde eserin pragmatik katmanda alacağı konumu belirler. Ayrıca “açık
sanat eseri” tanımı ile birebir örtüşen metaforik kıymeti yüksek bu tür hikâyelerin
tahlilinde “sembol” ve “simge” geçişleri ciddi anlamda yol göstericidir. Öyle
ki yapılacak en basit semiotik analizin de göstereceği üzere klişenin tahrifi
yahut benzetmenin farklı vech-i şebehlerle kurgulanması kalıcılığın teminatı
adına ciddi hamlelerdendir. 

Anahtar Kelimeler

Abdullah Efendi’nin Rüyaları, Ahmet Hamdi Tanpınar, Paul Ricœur, Karl Bühler, metafor

Kaynakça

• Aristoteles (1994): Metaphysik. Übersetzt von Hermann Bonitz (ed. Wellmann). Reinbek bei Hamburg: Rowohlt.
• Benveniste, Emile (1971): Problems in General Linguistik, Üb. Mary Elizabeth Meek, Miami: University of Miami Press.
• Buntfuss, Markus (1997): Tradition und Innovation: die Funktion der Metapher in der theologischen Theoriesprache, Berlin/ New York: de Gruyter.
• Bühler, Karl (1927/1978): Die Krise der Psychologie. Berlin: Ullstein.
• Bühler, Karl (1934/1978): Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Berlin: Ullstein.
• Davies, Stephen (2007): "Musikalische Verstehen" [Musical Understandings], in: A. Becker/ M. Vogel (Eds.): Musikalischer Sinn. Frankfurt/M.: Suhrkamp, S. 25-79.
• Duman, Mehmet Akif (2018a): Von der Rhetorik zum belâgat, vom mecâz zur Metapher (Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat), Berlin: Logos Verlag.
• Duman, Mehmet Akif (2018b): Sabahattin Kudret Aksal’ın “Vav’lar”ının Semiotik Bakımdan (Bühler’in Organon Modeli Eşliğinde), John R. Searle’ün Uyuşmazlık (Divergence) Bakışı İçinde ve Dil-Eylem Teorisi (Speech-Acts) Çerçevesinde Ele Alınması, Asobid (Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi), Cilt/Volume 2. Sayı/Issue 4. Aralık/December 2018, ss.11-36.
• Duman, Mehmet Akif (2018c): John Langshaw Austin ve Ted Cohen’in Dil-Eylem (Speech Act) Teorileri Çerçevesinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Ecir ve Sabır” Hikâyesine Atf-I Nazar. MOLESTO, Cilt:1, Sayı:4, s.38-52.
• Eco, Umberto (1989): Im Labyrinth der Vernunft, Lepzig: Reclam, s.115; aynı yazı: Eco, Umberto (1973): Das offene Kunstwerk, Frankfurt a.M: Suhrkamp, s.27-59
• Ehrenfels, Christian v. (1890/1974): "Über Gestaltqualitäten", In: Weinhandl, Ferdinand (ed.) (1974), S.11-43.
• Husserl, Edmund (1929): Cartesianische Meditationen, Eine Einleitung in die Phänomenologie, Husserliana I, § 19.
• Kallan, Paul (2009): Die Semantik der metaphorischen Welt: in Bezug auf die Schriften Paul Ricœurs, Frankfurt am Main u.a.: Peter Lang.
• Katz, David (1944): Gestaltpsychologie. Basel: Benno Schwabe und Co.
• Lüthe, Rudolf (yay.)(2012): Absurder Lebensstolz, Berlin: LIT.
• Lyons, J. (1977/1980), Semantics (Vol. 1-2), Cambridge: Cambridge University Press; (Deutsch) (1980): Semantik, Bd.I; (1983) Semantik, Bd. II, München: Beck.
• Lyons, J. (1981): Language and Linguistics. an Introduction. Cambridge/ Cambridge University Press.
• Lyons, J. (1991): Bedeutungstheorien (Theories of Meaning). In: Stechow, Arnim von/ Wunderlich, Dieter (Hrsg.): Semantik/Semantics (HSK Bd. 6). Berlin/New York: Walter de Gruyter , S. 1-24.
• Prammer, F. (1988): Die philosophische Hermeneutik Paul Ricœurs in ihrer Bedeutung für eine theologische Sprachtheorie, Wien: Tyrolia Verlag.
• Mallarmé, Stéphane (1987): “Réponse à l'Enquête sur l'évolution littéraire de Jules Huret”, Igitur. Divagations. Un coup de dés, Gallimard, coll. “Poésie”.
• Ricœur, Paul (1972/1983): „Die Metapher und das Hauptproblem der-Herme-neutik“. In: Haverkamp, Anselm (ed.) (1983/1996): „Die Metapher und das Hauptproblem der Hermeneutik“. In: Theorie der Metapher., Hrsg. Anselm Haverkamp, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschft, s. 356-375.
• Ricœur, Paul (1975): La métaphore vive. Paris: Éditions du Senil; Deutsch (1986): Die lebendige Metapher. Mit einem Vorwort zur deutschen Ausgabe. Üb. Rainer Rochlitz. München: Fink (2. Auflage 1991. = Übergänge. Texte und Studien zu Handlung, Sprache und Lebenswelt, Bd. 12).
• Ricœur, Paul (1978/1981): „The Metaphorical Process as Cognition, Imagination, and Feeling“. In: Johnson, Mark (ed.), S.143-159. (1981): Philosophical Perspectives on Metaphor. Minneapolis: University of Minnesota Press, 228-247. (PDF)
• Ricœur, Paul (1997): The Rule Of Metaphor: Multidisciplinary Studies of the Creation of Meaning in Language, Üb. Robert Czerny, Kathleen McLaughlin and John Costello, Toronto: University of Toronto Press.
• Simon, Josef (1978): Wahrheit als Freiheit, Berlin/ New York: de Gruyter.
• Stiver, Dan R. (2001): Theology After Ricœur: New Directions in Hermeneutical Theology, Westminster John Knox Press.
• Vlacos, Sophie (2014):Ricœur, Literature and Imagination, New York: Bloomsbury.