HAYRETÎ’NİN HETERODOKS ÇEVRESİ VE FİKİRLERİ BAĞLAMINDA “ZİNCİRLİ DELÜLER”

Yıl 2019, Sayı: 11, 77 - 98, 31.10.2019

Selim Gök

https://doi.org/10.28981/hikmet.626024

Öz

Kaynaklar,
Vardar Yeniceli Hayretî’nin tasavvufî lirizmi yanında laubali oluşundan
bahsetmektedir. O, fevri ve sivri dilli söylemleriyle sosyal/siyasi eleştiriyi
seven, klasik şiirin gelenek dairesinin dışındaki hayalleriyle geleneği
güncelleyen orijinal bir şairdir. Dolayısıyla şairin meşrebindeki pervasız
hüviyet, onu devrinin ötesinde bir şiir zevkini yakalayacak muhayyileye
ulaştırmıştır. Tezkire yazarları da onun bu yeteneğinin ve şiir tarzının
kuvvetini tescillemektedir. Bu bağlamda şair Hayretî’nin üslubu nezaretinde
Divanı’ndaki “delilik” kavramı şiirlerinde farklı formlarda kullanılmıştır.
Onun doğal bir heterodoks içerisinde kalenderî bir şair olduğu da
bilinmektedir. Bu yaşantı bağlamında onun, “zincirli deli” tasvirleri ve
kurguları bir terkip içerisinde değerlendirilecektir. Nihai olarak bu çalışma,
onun mizacı ile şiir zevki arasındaki irtibatın misalli ve mukayeseli
tahkikinden mürekkeptir.

Anahtar Kelimeler

Hayretî, heterodoks, delilik, zincir, Vardar Yenicesi.

Kaynakça

• Akbayar, Nuri (2001). Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Azamat, Nihat (2001). “Kalenderiyye”, TDVİA, C. 24, İstanbul, TDV. Yay., s. 255
• Çavuşoğlu, Mehmet (1971). Necâti Bey Divanı’nın Tahlili, 1. Basım, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• Çavuşoğlu, Mehmet; Tanyeri, M. Ali (1981). Hayretî, Divan Tenkitli Basım, İstanbul, İstanbul Üniv. Edb. F. Yay.
• Çeltik, Halil (2013). Rumeli Şairlerinin Şiir Dünyası, Ankara, Kurgan Edebiyat Yay.
• Dols, Michael W. (1992). Majnûn: The Madman in Medieval Islamic Society, Ed. Diana E. Immisch. Oxford, Clarendon Press.
• Ekinci, Ramazan (2012). “Osmanlı Kültür Merkezlerinden Vardar Yenicesi ve Tezkirelere Göre Vardar Yenicesi Şairleri”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 1663-1679
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2014). Nesîmî, Usûlî, Rûhî, İstanbul, Kapı Yay.
• Hadislerle İslam, C.6, “Hz. Peygamber/Ay Yüzlü, Gül Kokulu Son Elçi” (e-kitap), TDV Yay.https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr,
• İbn Kemal (1859). Mohaçname, (nşr. M. Pavet de Courteille), Paris.
• İlgürel, Mücteba (2003). “Levent”, TDVİA, Ankara, TDV. Yay. https://islamansiklopedisi.org.tr/levent
• İsen, Mustafa (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, Ankara, AKM. Başkanlığı Yay.
• İsen, Mustafa (1998). Sehî Bey Tezkiresi “Heşt Behişt”, Ankara, Akçağ Yay.
• İsen, Mustafa (1999). Latîfî Tezkiresi, Ankara, Akçağ Yay.
• İsen, Mustafa (2009). “Osmanlılar’da Şehir ve Kültür”, Varayım Gideyim Urumeli’ne-Türk Edebiyatının Balkan Boyutu (Araştırma-İnceleme), İstanbul, Kapı Yay.
• Gök, Selim (2017). Hayretî Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniv. Sosyal Bil. Enst., Ankara.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi-Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), İstanbul, İstanbul Araştırma Enstitüsü Yay.
• Koçu, R. Ekrem (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Ankara, Sümerbank Kültür Yay.
• Kur‘an-ı Kerim Meâli (2010). Diyanet İşleri Başkanlığı, Kaynak Eserler/36,Ankara.
• Kurtuluş, Meriç (2016). “Osmanlı’nın Meczûbları ve Mecnûnları:Erken Modern Dönemde Hastaneler ve Deliliğe Bakış”, Milli Folklor, S. 110, s. 100-113.
• Ocak, A. Yaşar (1983). Bektaşi Menakıbnâmelerinede İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Özcan, Abdulkadir (1994). “Deli”, TDVİA, C.9, İstanbul, TDV. Yay. https://islamansiklopedisi.org.tr/deli--asker
• Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı (İnceleme-Metin), Ankara, AKM. Yay.
• Sungurhan-Eyduran, Aysun (2009). Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, (Tenkitli Metin), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Şemseddin Sami (2004). Kâmûs-ı Türkî, 13. Basım, İstanbul, Çağrı Yay.
• Şentürk, A. Atilla (2017) Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C. 2, İstanbul, OSEDAM (Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi).
• Tarlan, A. Nihat (1949). Şiir Mecmualarında XVI ve XVIII. Asır Divân Şiiri, Revanî-Hayretî-Haverî-Ahî-Peyamî-Sanî, İstanbul, İstanbul Üniv. Edb. F. Yay.
• TDK, Online, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü: http://sozluk.gov.tr/, (E. Tarihi, (03.09.2019).
• TDK, Online, Güncel Türkçe Sözlük: http://sozluk.gov.tr/, (E. Tarihi, 03.09.2019).
• Tuğlacı, Pars (1985). Osmanlı Şehirleri, İstanbul, Milliyet Yay.
• Yalçın, İsmail (2008), “Saç”, TDVİA, C. 35, İstanbul, TDV Yay. https://islamansiklopedisi.org.tr/sac