XVII. YÜZYIL DİVAN ŞAİRİ HAYLÎ VE YAYIMLANMAMIŞ GAZELLERİ

Yıl 2020, Sayı: 12 [BAHAR 2020], 37 - 48, 01.04.2020

Hamza Koç

https://doi.org/10.28981/hikmet.660692

Cited By: 2

Öz

Doğum tarihi ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmayan Haylî’nin asıl adı Ahmed’dir. Bursa’da doğan şair, sipahi zümresinden Kejdehân İbrahim Bey’in oğludur. Haylî, tahsilini tamamladıktan sonra babasının yolundan giderek sipahi oldu. Söylentiye göre 1025/1616-17 yılında Bursa’da bir kahvehanede Saçaklıoğlu adında bir hikâyeciyi bıçaklayarak öldürdü ve hapse girdi. XV. yüzyıl divan şairlerinden Ahmed Paşa’nın meşhur Kerem Kasidesi’nin bir mısraını tazmin ve tahmis ederek Kadı Râzî Efendi’ye sundu ve hapisten kurtuldu. Bu olayın ardından İstanbul’a giderek sipahi katipliği yapan Haylî, 1040/1630-31 yılında Hüsrev Paşa’nın Bağdat Seferi’ne katıldı ve şehir kuşatılırken şehit düştü. Kabri Bağdat’ta İmam-ı Azam Ebu Hanife hazretlerinin türbesi civarındadır. Hakkında bilgi veren kaynaklar, Haylî’nin mazmun bulmada usta, fesahat ve belagate hâkim, selis ve etkileyici üsluba sahip bir şair olduğu noktasında hemfikirdir. Yine bazı kaynaklarda şairin mürettep bir Divan’a sahip olduğu belirtilse de şimdilik bu eser ele geçmiş değildir. Şiir tekniğindeki başarısı ve güçlü ifade tarzıyla adından sıkça söz ettirmeyi başaran Haylî’nin mecmua ve tezkirelerde geleneğe hâkim olduğunu gösteren manzumelerine rastlamak mümkündür. Bilindiği üzere şiir mecmuaları kaleme alındıkları dönemin edebî beğenisini yansıtan ve bundan ziyade adı duyulmamış birçok şair ve kayıp çok sayıda manzumenin gün yüzüne çıkarılmasında birinci derecede rol oynayan eşsiz kültür hazinelerimizdendir. Bu konuya hizmet etmek maksadıyla çalışmalarımıza dahil ettiğimiz Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Efendi Yazmaları Manzum 648 numarada kayıtlı şiir mecmuası incelenmiş ve XVII. yüzyıl divan şairi Haylî’nin daha önce yayımlanmadığını belirlediğimiz üç gazeline ulaşılmıştır. Bu çalışmada şiir mecmualarının önemine dair bazı hususlara değindikten sonra Haylî hakkında bilgi verilecek ve bahsi geçen üç manzumenin metni sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

XVII. yüzyıl, , Bursalı Hayli, Şiir Mecmuası, Yayımlanmamış Gazel

THE XVII. CENTURY DİVAN POET HAYLÎ AND HIS UNPUBLISHED ODES

Öz

Nothing, not even a birthdate, about the poet Haylî is known, with the exception that is real name was Ahmed. Born in Bursa, he was the son of the cavalryman Kejdehân İbrahim Bey. Upon completing his education, he followed in his father's footsteps and went on to also become a cavalryman. Rumour has it that in 1025 AH (1616-17 CE) he stabbed and murdered a storyteller by the name of Saçaklıoğlu in a coffee house in Bursa, and then went to jail. He was pardoned from his sentence by the Islamic judge Razi Efendi, to whom he recited lines from the 15th century divan poet Ahmed Pasha's “Kerem Kasidesi.” Before long, Haylî went to Istanbul and worked as a cavalry clerk. In 1040 AH (1630-31 CE), he joined Hüsrev Pasha's Baghdad Expedition, but fell martyr when the city was besieged. His grave is located in Baghdad, near the tomb of Imam-i Azam Abu Hanifa. Those sources that to make mention of Haylî all agree on the fact that he was a masterful, fluent poet who had full command of over rhetoric and fluency on poetry. Moreover, other sources state that he was the author of a rearranged Divan which to date, has yet to be found. However, we can find a number of his poetry in various poetry journals and biographical collections, all of which successfully illustrate his brilliant command of his art as well as his strong sense of phrasing. There is little doubt that poetry journals are unique cultural treasures that reflect the literary taste of the periods during which they were written, and that they play a critical role in unearthing many lost poets and their works. In order to serve this subject, we examined issue 648 of a poetry journal titled Ali Emirî Efendi Yazmaları Manzum, and which is housed at the Turkish National Library. What we found were three previously unpublished poems belonging to the 17th century divan poet. This paper will both touch upon the importance of poetry journals, and then not only put forth information about Haylî himself, but will also present his three aforementioned poems as well.

Anahtar Kelimeler

17th Century, Hayli from Bursa, Poetry Journal, Unpublished Ode

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim. (1999), İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Akbayar, Nuri. (1996), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. 2, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Altun, Kudret. (1997), Tezkire-i Mucîb, İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Atlansoy, Kadir. (1998), Bursa Şairleri, Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri, Asa Kitabevi, Bursa.
• Aydemir, Emrah, Özer, Fatih. (e-kitap) (2019), Faik Reşâd, Eslâf, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64564,eslafpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 27.09.2019).
• Çapan, Pervin. (2005), Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş‘âr) İnceleme-Metin-İndeks, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Donuk, Suat. (2016), Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Belîğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı, Gece Kitaplığı, Ankara.
• Haylî-i Kırkkilisevî, Divan, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat 164.
• İpekten Haluk, İsen Mustafa, Toparlı Recep, Okçu Naci, Karabey Turgut (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Kaplan, Yunus. (2013a), “Haylî, Ahmed Çelebi” (Bursalı), Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1252 (Erişim Tarihi: 27.09.2019).
• Kaplan, Yunus. (2013b), “Haylî, Ahmed Çelebi” (Kırkkiliseli), Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1146 (Erişim Tarihi: 19.11.2019).
• Karatay, Fehmi Edhem. (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, C. 2, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, İstanbul.
• Kayabaşı, Bekir. (1997), Kâf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Köksal, M. Fatih. (2013), “Bâkî’nin Bilinmeyen Veda Gazeli ve Dîvânında Bulunmayan Bazı Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 10, s. 319-330.
• Kurnaz, Cemal, Tatcı, Mustafa. (2001), Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, C. 1, Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• Özcan, Abdülkadir. (1989), Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiü’l-Fudalâ, C. 1, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Taştan, Erdoğan (2017), “17. Yüzyıl Şairi Hayli Çelebi ve Divanı”, Al-Farabi 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Bildiriler Kitabı, s. 746-755, Gaziantep.
• Yavuz, A. Fikri, Özen, İsmail. (1972), Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, C. 2, Meral Yayınevi, İstanbul.
• Yılmaz, Kâşif. (2001), Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu‘arâsı, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Zavotçu, Gencay. (2009), Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin), Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul.