TANINMAYAN BİR ŞAKÂ'İKU'N-NU'MÂNİYYE MÜTERCİMİ: HABÎBÎ AHMED BİN DERVİŞ HALİFE VE ED-DEVHATÜ’L-İRFÂNİYYE FÎ-RAVZATİ ULEMÂ’İ’D-DEVLETİ’L-OSMÂNİYYE ADLI ESERİ

Yıl 2020, Sayı: Prof. Dr. M. Orhan Okay Özel Sayısı, 665 - 689, 28.12.2020

Ramazan Ekinci

https://doi.org/10.28981/hikmet.824310

Öz

Kastamonulu bir âlim olan Taşköprî-zâde Ahmed İsâmeddîn Efendi 1558 yılında Arap edebiyatındaki tabakat tarzı biyografik eserlerden ilham alarak eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî-Ulemâ’id-devleti’l-Osmâniyye adını verdiği Arapça bir hâl tercümesi kitabı yazmıştır. Her padişah devrini bir tabaka kabul ettiği eserinde Osman Gazi’den Kanuni Sultan Süleyman devrinin ortalarına kadar ömür sürmüş 521 âlim ve sûfinin hayat hikâyelerine yer vermiştir. Yazıldığı devirden itibaren çok okunan ve beğenilen eserin dilinin Arapça olması, okuyucu kitlesini sınırlandırdığı için hemen Türkçe tercümeleri yapılmış ve eser geniş halk kitlelerinin istifadesine sunulmuştur. Henüz müellifinin sağlığında Türkçeye çevrilen eserin farklı devirlerde yapılmış birçok tercümesi bulunmaktadır.
Bu makalenin konusunu da Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye’nin neredeyse hiç tanınmayan bir mütercimi ve onun mahiyeti bilinmeyen bir tercümesi teşkil etmektedir. XVI. asır şairlerinden Habîbî mahlaslı Ahmed bin Derviş Halife, Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye’yi 972/1564 yılında ed-Devhatü’l-irfâniyye fî-Ravzati Ulemâ’i’d-devleti’l-Osmâniyye adıyla Türkçeye tercüme etmiştir. Eser, Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye’nin bilinen ilk tam tercümesidir. Kitabın bilinen yegâne nüshası Mısır Milli Kütüphanesi’ndedir. Bu makalede Habîbî Ahmed Efendi’nin hayat hikâyesi ortaya konacak, eserlerine değinilecek, şairliği ve nasirliğine temas edildikten sonra hazırladığı Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye tercümesi ayrıntılı şekilde tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye,, Taşköprî-zâde,, Habîbî Ahmed,

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. (2009), “Semiz Ali Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, C. 36.
• Ahmed bin Derviş Halife, Tuhfetü’l-müştâkîn ilâ-Menâkıbi’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Reşit Efendi 1123.
• Ahmed bin Derviş Halife, ed-Devhatü’l-irfâniyye fî-Ravzati Ulemâ’i’d-devleti’l-Osmâniyye, Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar 148.
• Akçay, Gülçiçek. (2014), “Habîbî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/habibi [erişim tarihi: 01.10.2020]
• Aksoyak, İsmail Hakkı. (2013), “HABİBÎ (HASİBÎ), Habîb Dede”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/habibi-hasibi-habib-dede [erişim tarihi: 01.10.2020]
• Alî Hilmî el-Dağıstânî. (1306), Fihristü’l-Kütübi’t-Türkiyye el-Mevcūdetü bi’l-Kütübhâneti’l-Hidiviyye, Matbaatü’l-Osmâniyye, Kahire.
• Alp, Gökhan. (2020), İbrahim bin Ahmed el-Amasî’nin Terceme-i Şakâ’ik-ı Nu‘mâniyyesi, Kırıkkale Üniversitesi SBE, Basılmamış Dr Tezi, Kırıkkale.
• Ârif. (1332), “Devlet-i Osmaniye’nin Teessüs ve Tekarrürü Devrinde İlim ve Ulema”, Edebiyat Fakultesi Mecmuası, İstanbul, Sayı 2, s. 137-144.
• Babacan, İsrafil, (2014), “HABÎBÎ, Acem Habîbî, Habîbî-i Azerbaycânî, Habîbî-i Bergüşâdî, Habîbî Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/habibi-acem-habibi-habibii-azerbaycani [erişim tarihi: 01.10.2020]
• Babinger, Franz. (1992), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Kültür Bak. Yay., Ankara.
• Balcı, Rüştü (çev.). (2012) Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zünûn, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1342) , Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire, İstanbul.
• Donuk, Suat (hzl.). (2017), Nev‘îzâde Atâyî, Hadâiku’l-Hakâ’ik fî-Tekmileti’ş-Şakâ’ik, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul.
• Edirneli Mecdî Efendi. (1989), Hadâiku’ş-Şakâ’ik, (tıpkıbasım: Abdülkadir Özcan) Çağrı Yay. İstanbul.
• Fihrisü’l-Mahtutati’t-Türkiyye el-Osmâniyye elletî iktinethâ Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye münzü âm 1870 hattâ nihâye 1980 m.
• Gönül, Behcet. (1945), “İstanbul Kütüphanelerinde Al- Şakā’ik Al-Nu‘mâniya Tercüme ve Zeyilleri”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, C. VIII, s. 136-168.
• Hekimoğlu, Muhammet (çev.). (2019), Şakâiku’n-Nu‘mâniyye, fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul.
• İz, Fahir. (1996), Eski Türk Edebiyatında Nesir, Akçağ Yay., Ankara.
• Kaplan, Yunus. (2013), “LÂYİHÎ Mustafa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/layihi-mustafa [erişim tarihi: 01.10.2020]
• Kesik, Beyhan. (2014), “HABÎBÎ, Şeyh Seyyid Habîbî İsmail Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/habibi-seyh-seyyid-habibi-ismail [erişim tarihi: 01.10.2020]
• Okuyucu, Cihan – Kartal, Ahmet – Köksal, Fatih. (2011), Klasik Dönem Osmanlı Nesri, Kesit Yay. İstanbul.
• Tan, Muharrem (çev.). (2007), Taşköprülüzade - Osmanlı Bilginleri (eş-Şakaiku’n-Nu’maniyye fi ulemai’d-Devleti’l-Osmaniyye), İz Yay., İstanbul.
• Tanman, M. Baha. (1992), “Balat Câmii ve Tekkesi” TDV İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. C. 5.
• Tulum, Mertol (hzl.). (2014), Sinan Paşa, Tazarru-nâme, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul.
• Yazıcı, Mehmet Yunus. (2019), “Seyyid Mustafa’nın Hakâ’ıku’l-Beyân Fî-Tercemeti Şakâ’iku’n-Nu’mân Tercümesi ve Zamîme-i Şakâ’iku’n-Nu’mân Adlı Şakâ’ik Zeyli”, Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, s. 144-164.
• Yazıcı, Mehmet Yunus. (2020), Belgratlı Hâkî’nin Şakâ’ik Tercümeleri, Kırıkkale Üniversitesi SBE, Basılmamış Dr Tezi, Kırıkkale.
• Yılmaz, Mehmet. (2013), Kültürümüzde Âyet ve Hadisler, Kesit Yay., İstanbul 2013.