JÖN TÜRK ROMANI ÖRNEĞİNDE AHMET MİDHAT EFENDİ VE PRAGMATİZM

Yıl 2020, Sayı: Prof. Dr. M. Orhan Okay Özel Sayısı, 484 - 505, 28.12.2020

Feyza Bulut

https://doi.org/10.28981/hikmet.829140

Öz

Pragmatizm, sosyal yaşamın uygulama alanında var olan, fakat kuramsal anlamda geç hayata geçirilmiş düşünme sistemlerinden biridir. Faydacılık ya da yararcılık şeklinde dilimize aktarılan bu akım, edebî metinlerin oluşum sürecine birtakım katkılar sunmuştur. Henüz kuramsallaşmadan önceki haliyle düşünce sisteminde yansımaları görülen, sonrasında ise metinlerdeki somut varlığı tespit edilebilen bu akımın, edebî metinlerdeki ifade ediliş şekli dikkat çekicidir. Bilhassa bazı dönemlerde verilen eserlerde daha çok gündeme geldiği görülen akımın, Türk edebiyatındaki varlığı Tanzimat döneminde tamamen belirginleşmiştir. Bu dönem yazarlarından Ahmet Midhat Efendi, faydayı azımsanmayacak düzeyde önemseyen yazarlardan biri olarak, pragmatist felsefe açısından döneminin ilk akla gelen isimlerinden olmuştur. Yazarın eserlerindeki pragmatist söylemi ve bunun bireye ve topluma katkısı, yazarın pragmatist bakış açısının somut göstergeleri olarak kabul edilebilir. Birçok türde eser vermiş olan yazarın, romanlarındaki pragmatist söylem okurlara felsefeyi anlatır niteliktedir. Yazarın diğer romanlarında da mevcut olan bu söylem, tek bir roman örneğinden hareketle mercek altına alınmıştır.
Bu çalışmada, yazarın son romanı olan Jön Türk’ten hareketle Ahmet Midhat Efendi’nin pragmatist söylemine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Pragmatizm, Ahmet Midhat Efendi, Jön Türk, fayda

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi, Jön Türk, Kâzım Yetiş (haz.), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Ahmet Midhat Efendi ve Muallim Naci, Muhaberat ve Muhaverat, Ömer Hakan Özalp (haz.), Özgü Yayınları, 2011.
• BAYDAR, Mustafa, Ahmet Mithat Efendi, Varlık Yayınları, İstanbul 1954.
• ÇETİŞLİ, İsmail, Batı Edebiyatında Edebi Akımlar, Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• DURKHEIM, Emile, Pragmacılık ve Toplumbilim, Özer OZANKAYA (çev.), Cem Yayıncılık, İstanbul 2016.
• EAGLETON, Terry, Eleştiri ve İdeoloji, Savaş Kılıç (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• EVİN, Ahmet Ö., Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi, Agora Kitaplığı, İstanbul 2004.
• GÖKÇEK, Fazıl, “Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarının Yeni Yayınları ve Ona İsnat Edilen Bir Roman”, Küllerinden Doğan Anka, Dergah Yayınları, İstanbul 2012.
• HITCHCOCK, Louise A,. Kuramlar ve Kuramcılar, Seda Pekşen (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• JAMES, William, Pragmatizm, Tahir Karakaş (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• KIRIK, Hikmet ve Morva, Oya, Cumhuriyet ve Pragmatizm, Doruk Yayınları, İstanbul 2016.
• MORAN, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• MORAN, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• OKAY, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Dergah Yayınları, İstanbul 2017.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat, Türkçede Roman, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• PAPINI, Giovanni, Bitik Adam, Sinem Carnabuci (Çev.), Monokl Yayınları, İstanbul 2016.
• PEIRCE, Charles Sanders, William JAMES, John DEWEY, Pragmatizm Pratik Bir Felsefe/ Seçme Yazılar, Sara Çelik (der.- çev.), Doruk Yay., İstanbul 2016.
• SERVET, Mehmet, Fikir Hayatımız, Osman Bahadır (haz.), Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2014.
• SEVÜK, İsmail Habib, Tanzimat Devri Edebiyatı, İnkılap ve Aka Yayınevi, İstanbul 1970.
• TİMUR, Kemal, “Avrupa’da Bir Cevelan’ın Muhayyel Mukaddimesi: Paris’te Bir Türk”, Avrupa Macerasının Erken Dönem Bir Örneği: Avrupa’da Bir Cevelan, Manas Yayıncılık, Ankara 2018.
• YAZGIÇ, Kamil, Ahmed Midhat Efendi, Tan Matbaası, İstanbul 1940.
• YÜCESAN, Barış, “Giovanni Papini'nin Bitik Adam Adlı Yapıtında Pragmatizme Bakış”, DTCF Dergisi, 57.1, 2017.