FATİH’İN KAYIP KADEHİ (CÂM-I CEM)

Yıl 2020, Sayı: Prof. Dr. M. Orhan Okay Özel Sayısı, 567 - 597, 28.12.2020

Sabahattin Küçük

https://doi.org/10.28981/hikmet.839126

Öz

İran’ın efsanevi hükümdar ve kahramanlarından Cem’e ait bir kadehin varlığı, edebî metinlerde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Yedi değişik madenden yapıldığı söylenen bu kadehin içine bakıldığında bütün cihanın görüldüğü gibi efsaneler de dile getirilmektedir. Belki somut yönleriyle ön plana çıkan bu kadehin tasavvuf, mitoloji, simyâ, astronomi, geometri, psikoloji gibi açılardan da önemli sembolik taraflar içerdiğini söylemek mümkündür. Şüphesiz kadehin kendi yapısı kadar, onun fonksiyonu ve buna bağlı olarak içindeki şarabın da sembolik tarafı önem arz etmektedir. Kadehin yapısındaki altının ve içindeki şarabın mükemmelliğe ulaşmada geçirdiği aşamalar ile insanın kendini gerçekleştirmesi aşamaları ortak benzeşenler içermektedir.
Fatih’in Kayıp Kadehi, adlı makale, Avnî’nin “Çıkar câm-ı Cem’i Avnî hazinenden temâşâ kıl / Eğer bilmek murâdınsa kemâhî kâr-ı dünyâyı” beytinden hareketle kaleme alınmıştır. Bir kaynakta “câm-ı Cem” maddesi açıklanırken örnek olarak Avnî’nin bu beyti verilmiş ve Cem’in kadehinin Fatih’in hazinesinde ele geçtiğine dair tarihî bir kayıt bulunmadığı söylenmiştir; böylece kadeh somut ve maddi boyutlarıyla değerlendirilmiştir. Cem’in kadehine onun mahiyeti, fonksiyonu, bileşimi açılarından yaklaşıldığında anlam zenginliği ortaya çıkacaktır. Böylece klasik Türk şiirindeki kadeh kavramı da daha rasyonel olarak farklı anlam zenginlikleriyle yorumlanabilme imkânına ulaşacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fatih, Câm-ı Cem, Kayıp Kadeh, Şarap, Sembolizm

Kaynakça

• Adonis. (2004), Arap Poetikası, (Çev.) Emrullah İşler, İstanbul.
• Aschoff, Jürgen vd. (1994), Zaman Nasıl İçimizde Niçin Dışımızda, (Çev.) Yılmaz Öner, İstanbul.
• Âsım Efendi (Mütercim). (2000), Burhân-ı Katı, (Haz.) Mürsel Öztürk-Derya Örs), Ankara.
• Burckhardt, Titus. (1997), Aklın Aynası, 2. Baskı, (Çev.) Volkan Ersoy, İstanbul.
• ________________ (2005), İslâm Sanatı, Dil ve Anlam (Çev.) Turan Koç, İstanbul.
• Campbell, Joseph. (2020), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (Çev.) Sabri Gürses, 6. Baskı, İstanbul.
• Candan, Ergun. (2005), Antik Mısır Sırları, İstanbul.
• Chittick, William. (1997), Varolmanın Boyutları, (Çev.) Turan Koç, İstanbul.
• Combs, Allan, Holland, Mark. (1998), Eşzamanlılık, Bilim, Mit ve Kozmik Şakacı (Çev.) Cüneyt Kurdoğlu, İstanbul.
• Doğan, Muhammed Nur. (2004), Fatih Divanı ve Şerhi, İstanbul.
• Eliade, Mircea. (1993), İmgeler Simgeler (Çev.) Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul.
• ________________ (2002), Babil Simyası ve Kozmolojisi, (Çev.) Mehmet Emin Özcan, İstanbul.
• ________________ (2003), Demirciler ve Simyacılar, (Çev.) Mehmet Emin Özcan), İstanbul.
• Fordham, Frieda. (2004), Jung Psikolojisinin Ana Hatları, (Çev.) Aslan Yalçıner), 6. Baskı, İstanbul.
• Fromm, Erich. (2019), Sahip Olmak Ya Da Olmak, (Çev.) Aydın Arıtan, 8. Baskı, İstanbul,
• Gray, J. Glenn. (2019), “Yakın Dönem Batı Felsefesinde Ölüm Fikri”, Arthur Schopenhauer, Ölümün Anlamı, (Çev.) Ahmet Aydoğan, 4. Baskı, İstanbul.
• Guénon, René. (2001), Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi, (Çev.) Fevzi Topaçoğlu), İstanbul.
• _________________ (2004), Niceliğin Egemenliği Çağın Alâmetleri, (Çev.) Mahmut Kanık), 2. Baskı, İstanbul.
• _________________ (2014), Âlemin Hükümdarı, (Çev.) İsmail Taşpınar, 2. Baskı, İstanbul.
• Herrigel, Eugen. (1994), Yay ile Ok Atma Sanatında Zen, (Çev.) Sedat Umran, 2. Baskı, İstanbul.
• Hüseyin Remzî. (1305), Lugat-i Remzî, C. I, İstanbul.
• Jung, C. Gustav. (2001a), İnsan Ruhuna Yöneliş, (Çev.) Engin Büyükinal, 4. Baskı, İstanbul.
• ________________ (2001b), Dört Arketip, (Çev.) Saffet Murat Tura, İstanbul.
• Kavruk, Hasan. (2001), Şeyhülislam Yahya Divanı, Ankara.
• Kaya, Nusret. (2004), Evrenin Dili, İstanbul.
• ________________ , Sıfır Hakkında, www.psikoestetik.com.
• Lings, Martin. (2003), Simge ve Kökenörnek , (Çev.) Süleyman Sahra, Ankara.
• Menemencioğlu, Kemal. (2000), Elemetler, hermetics.org.
• Novalis. (2002), Fragmanlar, (Çev.) Battal Arvasi, 2. Baskı, Ankara.
• Onay, Ahmet Talat. (2007), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Haz.) Cemal Kurnaz, Ankara.
• Ömer Hayyam. (1981), Bütün Dörtlükler (Çev.) Sabahattin Eyüboğlu, İstanbul.
• Pala, İskender. (2003), Fatih’in Şiirleri, İstanbul.
• Râgıb el-Isfahanî. (2015), Müfredat, (Çev.) Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu, 4. Baskı, İstanbul.
• Saydam, M, Bilgin. (2001), “Sunuş, Carl Gustav Jung Nesnel Ruhun Şamanı”, Jung, Carl Gustav. Dört Arketip, (Çev.) Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul.
• Schimmel, Annemarie. (2000), Sayıların Gizemi, (Çev.) Mustafa Küpüşoğlu, 2. Baskı, İstanbul.
• Talbot, Michael. (2017), Holografik Evren, (Çev.) Güray Tekçe, 3. Baskı, İstanbul.
• Yılmaz, Hakkı. (2015a), Tebyinü’l-Kur’an, C. 6, 2. Baskı, İstanbul.
• ________________ (2015b), Tebyinü’l-Kur’an, C. 8, 2. Baskı, İstanbul.