NABİ'NİN ŞİİRİNDE BİR MEVLİD TÖRENİ

Yıl 2023, Sayı: 19 - GÜZ 2023, 281 - 307, 31.10.2023

Zehra Öztürk

https://doi.org/10.28981/hikmet.1305418

Öz

Bu makalede Nabi’nin na’t olarak adlandırdığı fakat bir mevlid gecesinde yapılan bir töreni anlattığı mesnevisi işlenecektir.
Osmanlı Döneminde başta Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Nebi’si olmak üzere pek çok şair tarafından mevlid yazılmıştır. Hz. Peygamber’in doğumunu ve hayatından bazı sahneleri anlatan bu edebî eserler, başta mevlid kandili olmak üzere çeşitli mübarek gün ve gecelerde makamlı olarak okunmuştur. Değişik vesilelerle halk arasında mevlid okuma törenleri tertip edilirken Osmanlı devlet erkânı tarafından resmî olarak da mevlid törenleri tertip edilmiştir.
Nabi mevlid yazmamıştır, fakat Hz. Muhammed(SAS)’i öven şiirler yani na’tler yazmıştır. Bu na’tlerden birinde, yani bizim konu edindiğimiz mesnevi biçiminde yazdığı na’tde, bir mevlid törenini anlatmıştır. Şiirinde kelimeleri seçerek özenle kullanmış, saygılı bir anlatımın yanında Kur’an-ı Kerim’den bazı âyetleri alıntılamıştır. Bu şiirde Nabi’nin öyküleyici ve tasvir edici anlatımına paralel olarak Hz. Peygamber’e duyduğu sevgi, dinin yaşanması ile ilgili hayat görüşü ile beraber devlet ve devlet adamlarına bakışı yansıtılmaktadır.
Nabi’nin yaşadığı 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti çalkantılı bir dönem geçiriyordu. Savaşlar, ekonomik bunalım yanında bir yanda tasavvufu ve tarikat geleneğini savunan, diğer yanda tarikatlere karşı olan, tasavvufu ve mevlid gibi mübarek gün ve geceleri kutlamayı şiddetle reddeden iki farklı dünya görüşü vardı. Bu manzumede Nabi’nin dünya görüşü ortaya çıkmakta, tarikatlere ve mevlid kutlamalarına olumlu baktığı görülmektedir.
Nabi’nin devlete ve devletin başında bulunan padişaha ve onun sadrazamına sevgi ve bağlılığı da bu şiirde, özellikle son beyitlerde görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Na’t, mevlid, düşünce, hayat görüşü.

Teşekkür

İyi çalışmalar ...

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edip. Sinekli Bakkal. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1966.
• Akar, Metin. Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987.
• Aksoy, Hasan - Kutlu, Mustafa. “Mevlid”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler İsimler Eserler Terimler. 6/315,319. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1986.
• Andrews, Walter G. Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. Çev. Tansel Güney. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Ateş, Erdoğan. “Geçmişten Günümüze Mevlit İcraları ve Önemli Mevlithanlar”, Süleyman Çelebi ve Mevlid Yazılışı Yayılışı ve Etkileri, ed. Mustafa Kara vd.437-446. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Baysun, M. Cavid. “Ali Paşa”, DİA, 1/328-330. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1978.
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Dîvânı I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1997.
• Bilkan, Ali Fuat. Hayri-Nâme’ye Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Düşünce Hayatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Bilkan, Ali Fuat. 17. Yüzyıl Türk Edebiyatı Klasik Estetikte Yeni Yönelişler 1600-1700. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Divanlar Arasında. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2018.
• Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler”, DİA, 24/100-102. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2001.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1970
• Diriöz, Meserret. Eserlerine Göre Nâbî Divanı. İstanbul: FEY Vakfı, 1994.
• Erdal, Kelime. Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Mevlid”, Süleyman Çelebi ve Mevlid Yazılışı Yayılışı ve Etkileri. ed: Mustafa Kara vd. 235-247. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Erkal, Abdülkadir. Divan Şiiri Poetikası 17. Yüzyıl. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2009.
• Ersoy, Mehmed Âkif. Safahat. haz. Ömer Rıza Doğrul – M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1975.
• Güneş, Kadir. El-Mu’cemü’l-‘Arabî Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları, 2010.
• İnalcık, Halil. Şâir ve Patron Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Kaplan, Mehmet. “Nâbi ve Orta İnsan Tipi”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1/25-44, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976.
• Karabulut, Ali Rıza. Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesindeki Türkçe Farsça Arapça Yazmalar Katoloğu. Kayseri: Emek Matbaacılık, 1982.
• Karagöz, Mehmet. “Osmanlı Fikir Hayatında Kadızâdeliler”, Türkler, 11/254-276. Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Karahan, Abdülkadir. “Nâbî”, DİA, 9/3-7. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1988.
• Karahan, Abdülkadir.”Nâbî”, DİA, 32/258-260. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı- İSAM Yayınları, 2006.
• Kıyçak, Özgür. 17.yy Kasidelerinde Zihniyet Çözümlemesi ve Eğitim Sürecinde Kullanımı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversites, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kortantamer, Tunca. “Nabi’nin Osmanlı İmparatorluğunu Eleştirisi”, Eski Türk Edebiyatı Makaleler. 151-192. Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• Köksal, M.Fatih. Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Kurnaz, Cemâl. Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Kurul. “Matbah Canı”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler İsimler Eserler Terimler, 6/160. İstanbul,: Dergâh Yayınları, 1986.
• Kutlu, Mustafa. “Nâbî Yusuf”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler İsimler Eserler Terimler, 6/492-495. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1986.
• Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1980.
• Macit, Muhsin. Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Mengi, Mine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Ömer Seyfettin. “Tos”. Bütün Eserleri Hikâyeler 3. 136-143. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Özcan, Abdülkadir. “Şehid Ali Paşa”, DİA. 38/433-434. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı- İSAM Yayınları, 2010.
• Özkul, M. Murat. “Cemal Şakar’ın Mevlit Öyküsü: Edebiyat Sosyolojisi Açısından Bir Değerlendirme”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (2010). 49-70.
• Öztürk, Zehra. “Eğitim Tarihimizde Okuma Toplantılarının Yeri ve Okunan Kitaplar”. Değerler Eğitimi Dergisi, 1/4 (2003), 131-155.
• Öztürk, Zehra – Şutanrıkulu, Gülreyhan. Toplumsal Kimlik İnşası Türkiye’de ve Dağıstan’da Mevlid Geleneğinin Karşılaştırılması. Bursa/İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2022.
• Pekolcay, Necla. İslâmî Türk Edebiyatı Tedkik ve Metodlarının Genel Esasları ve Mazmun Anahtarları. İstanbul: İFAV, 1999.
• Serdaroğlu, Vildan. Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı. İstanbul: İsam Yayınları, 2006.
• Şakar, Cemal . “Mevlit”. Hayalperdesi 31-42. İstanbul:, İz Yayıncılık, 2015.
• Şeker, Mehmet. “Osmanlılarda Mevlit Törenleri”. DİA, 29/479-480., Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Şeker, Mehmet. “Teşrîfât-ı Kadîme’ye Göre Mevlid Alayı”, Süleyman Çelebi ve Mevlid Yazılışı Yayılışı ve Etkileri, ed. Mustafa Kara vd. 51-58. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Şentürk, Ahmet Atillâ. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2002.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Mevleviyye”, DİA, 29/468-474, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Tarlan, Ali Nihat. Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Topaloğlu, Bekir.”Cennetin İsimleri”, DİA, 7/376-386. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı- İSAM Yayınları, 1993. Tunç, Semra. Nâbî Divanında Sosyal Hayata Hikmetli Bakış. Konya: Palet Yayınları, 2015.
• Uzun, Mustafa. “Kadir Gecesi Edebiyat ve Sosyal Hayat”, DİA 24/125-127. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı- İSAM Yayınları, 2001.
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 7, İstanbul: Eser Kitabevi, 1979.
• Yenikale, Ahmet. Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları, 2011.
• Yeniterzi, Emine. Divan Şiirinde Na’t. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Yeniterzi, Emine. “Süleyman Çelebi Mevlid’inde Na’t Muhtevası”, Süleyman Çelebi ve Mevlid Yazılışı Yayılışı ve Etkileri, ed. Mustafa Kara vd. 143-155. Bursa: Osman Gazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Mehmet. Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992.