CUMHURİYET DEVRİNDE ARAP HARFLERİYLE YAZILMIŞ BİR MESNEVİ: ALİ BAKİ GÜL’ÜN ASHÂB-I KEHF KISSASI

Yıl 2023, Sayı: 19 - GÜZ 2023, 52 - 97, 31.10.2023

Hasan Kaplan , Büşra Esmer

https://doi.org/10.28981/hikmet.1327818

Öz

Edebiyat, varoluşla türeyen ve gelişen bir olgu olarak yaşama dair pek çok kaynaktan beslenmiştir. Söz konusu Türk Edebiyatı olduğunda bu kaynaklar içinde Kur’an-ı Kerim mümtaz ve müstesna bir yere sahip olup şair ve yazarların eserlerinde ses, ahenk, imaj, sembol, mana ve hayale yön verirken muhtevanın da belirleyicisi olmuştur. Şair ve yazarlar Kur’an-ı Kerim’deki kıssaların aktarımına önem vermiş, kimi zaman müstakil bir eser yazarken kimi zaman da çeşitli münasebetlerle bu kıssaları bir teşbih ve telmih unsuru olarak eserlerinde zikretmiştir. Bu kıssalar içinde Kehf Suresi’nin 9-26. ayetlerinde anılan olaydan adını alan Ashâb-ı Kehf (mağara dostları, yedi uyurlar) kıssası ayrı bir öneme haiz olup üzerine manzum ve mensur pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu noktada Milli Kütüphane 06 Mil. Yz. A 5302’de kayıtlı defterde “Kıssa-i Ashâb- Kehf” adıyla yer alan mesnevi Cumhuriyet devrinde Arap harfleriyle kaleme alınması yönüyle dikkat çekicidir. Alevi-Bektaşi zümreye mensup şairlerden Ali Baki Gül’ün müellif hattı olan bu mesnevi hece vezniyle yazılmış 140 beyitten müteşekkildir. Bu çalışma, söz konusu eseri ilim âlemine tanıtırken mevcut Ashâb-ı Kehf çalışmalarına bir katkı sunmayı amaçlamaktadır. Çalışmada öncelikle “Kıssa-i Ashâb-ı Kehf” mesnevisi dış ve iç yapı özellikleri olmak üzere iki alt başlıkta incelenmiş, ardından mesnevinin tam metin aktarımı verilmiştir. Çalışmanın sonucunda Ali Baki Gül tarafından yazılan “Kıssa-i Ashâb-ı Kehf” mesnevisinin mevcut Ashâb-ı Kehf anlatı geleneğinin Cumhuriyet devrindeki muhtasar bir örneği olduğu ancak bazı noktalarda gelenekten ayrıldığı tespit edilmiş ve eser ilim âlemine kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Ashâb-ı Kehf, Mesnevi, Ali Baki Gül

Kaynakça

• Aktaş, Hasan. “Klasik Şiirden Modern Türk Şiirine Ashâb-ı Kehf’e Bakış Açısı”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı kehf Sempozyumu Bildiriler Kitabı 20-22 Eylül 2012 Kahramanmaraş, ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 237-252. Ankara: Öncü Basımevi, 2013.
• Altınok, Baki Yaşa. Sıdkî Baba’nın Oğlu Ali Bâkî Gül Baba Dîvânı. Ankara: Helke Yayıncılık, 2017.
• And, Metin. “Meddah, Meddahlık, Meddahlar”. Türk Dili: Aylık Dil ve Edebiyat Dergisi, C. XVII/195 (1967), 236-247.
• Aras, Ahmet. “Anadolu Kültüründe Yedi Uyurlar”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı kehf Sempozyumu Bildiriler Kitabı 20-22 Eylül 2012 Kahramanmaraş. ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 145-152. Ankara: Öncü Basımevi, 2013.
• Ayan Nizam, Elif. “Divan Şiirinde Bir Telmih Unsuru Olarak Ashâb-ı Kehf”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/13 (2013), 483-499.
• Baybal, Sami. “Kıssa-i Ashâb-ı Kehfi Beyân İsimli Yazma Eser Üzerinden Bazı Mülahazalar”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 19 (2015), 49-63.
• Çelik, Hüseyin. “Ashâb-ı Kehf Kıssası ve İçerdiği Mesajlar”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/1(2017), 189-217.
• Dağlı, Ahmet. “Meddah Hikâyelerinden Romana Ara Söz Kullanımı Hakkında Karşılaştırmalı Bazı Tespitler”. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 6/ (2022), 602-622.
• Erdem, Mevlüt-Demir, Ahmet. “Metinsel-Aşkınlık Bakımından Ashâb-ı Kehf’in Türk Dili ve Edebiyatına Yansımaları”. Millî Folklor 121(2019), 16-29.
• Erdoğan, Kenan-Çalka, Mehmet Sait. Kasabalı Nûrî Hayatı Sanatı ve Şiirleri. İstanbul: Kriter Yayınevi, 2018.
• Ersöz, İsmet. “Ashâb-ı Kehf”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3/465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Gezer, Arif. “Hadis Edebiyatında Ashâb-ı Kehf”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı Kehf Sempozyumu Bildiriler Kitabı 20-22 Eylül 2012 Kahramanmaraş. ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 371-384. Ankara: Öncü Basımevi, 2013.
• Gökhan, İlyas. “Ashâb-ı Kehf’in Tarihsel Süreci”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı Kehf Sempozyumu Bildiriler Kitabı 20-22 Eylül 2012 Kahramanmaraş. ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 81-90. Ankara: Öncü Basımevi, 2013.
• Gördük, Yunus Emre. “Klasik İslam Kaynaklar Işığında Eshab-ı Kehf’in Yaşadığı Bölgenin Muhtemel Koordinatları”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshab-ı kehf Sempozyumu Bildiriler Kitabı 20-22 Eylül 2012 Kahramanmaraş, Ed. Seydihan Küçükdağlı-Serdar Yakar. 117-127. Ankara: Öncü Basımevi, 2013.
• Günaydın, Yusuf Turan. “Amasyalı Bir Bektaşî Şairi Ali Bâkî Gül ve Balık Destanı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 45 (2008), 155-264.
• Jahn, Manfred. Anlatıbilim. çev. Bahar Dervişcemaloğlu. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Kardaş, Sedat. “1951 Yılında Yazılmış Bir Mevlid: Ali Bakî’nin Yeni Tulû’ât-ı Mevlûdü’n-Nebî’si”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/4 (2018), 503-510.
• Koncu, Hanife. “Ashâb-ı Kehf Metinlerine Bir Bakış ve Yûsuf-ı Meddâh’ın Ashâb-ı Kehf Mesnevisi”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 6 (2012), 9-57.
• Koncu, Hanife. “Bir Ashâb-ı Kehf Kıssası: Hâzâ Kıssa-i Ashâbü’l-Kehf”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 10 (2013), 275-318.
• Koncu, Hanife. “Mehmed Emîn’in Ashâbü’l-Kehf ve’r-Rakîm Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi 2 (2016), 87-107.
• Koncu, Hanife. “Bir Mucizenin Anlatısı: Hikâye-i Ashâb-ı Kehf”. Ashâb-ı Kehf Şehri Lice Tarih, Edebiyat, Kültür. ed. Hatip Yıldız-Abdusselam Ertekin-Davut Adlığ-Abdullah Cengiz. 235-262. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Nutku, Özdemir. “Âşık ve Meddah Hikâyeleri”. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildiriler Kitabı, III. cilt [Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence] , Ankara: 1987, 183-193.
• Ördek, Şebnem Şerife (2020). “ALİ BAKİ, Ali Baki Gül”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 10.07.2023. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-baki-ali-baki-gul
• Sert, Özlem. Umudun Tarihine Yolculuk: Yedi Uyurlar Efsanesi. İstanbul: Phoenix, 2009.
• Şengün, Necdet. “Fakîrî ve Manzum Hikâye-i Ashâb-ı Kehf’i”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2019), 364-392.
• Yekbaş, Hakan. Divan Şiirinde Ashâb-ı Kehf ve Râşih’in Ashâb-ı Kehf Mesnevisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013.