III. MURAD’A SUNULAN GAZANIN VE SAVAŞ ATLARININ FAZİLETİNE DAİR BİR ESER: MİFTÂHU’L-‘ADÂLE

Yıl 2023, Sayı: 19 - GÜZ 2023, 201 - 232, 31.10.2023

Metin Samancı , Zeynep Güney , Metin Yalçın

https://doi.org/10.28981/hikmet.1337984

Öz

Bu makalede 1574-1595 yılları arasında hüküm süren, kitaplara düşkünlüğü ile bilinen Osmanlı sultanı III. Murad’a sunulan 1578’den önce kaleme alındığı tahmin edilen Miftâhu’l-Adâle ‘Adaletin Anahtarı’ isimli, manzum parçalar da içeren mensur bir eser incelenmiştir. Şeyh İbrahim Tennûrî’nin soyundan gelen Ebussu’ûd bin Sa’dullah (ö. 1595?) tarafından kaleme alınan ve iki baptan oluşan bu eserin ilk babı gaza ve gazilerin faziletlerine ikinci babı ise gaza için kullanılan bineklerin faziletlerine ayrılmıştır.
Çalışmada eser ve müellifi hakkında bilgi verilmiş ve eserin ilişkili olabileceği siyasetnâme, gazavatnâme gibi türler hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. Ardından eserin içeriği baştan sona kadar ortaya konmuştur. Müellif anlattığı her konu için ayet, hadis ve peygamber kıssalarından örnekler vermiş ve hikâye başlığı altında örnekler getirmiştir. Gaza ve savaş atlarının faziletleri dışında adaletin önemine de değinen bu eser aynı zamanda Osmanlı-İran savaşları için Osmanlı lehine propaganda unsurları da içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Gaza, atlar, III. Murad, adalet, Osmanlı-İran Savaşları

Teşekkür

Eserden bizi haberdar eden Dr. Uğur ÖZTÜRK'e teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Bursalı Mehmed Tâhir”. DİA. 6. 452-461. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Siyasetname”. DİA. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Benli, Şeyma. "el-İstînâs Fî Ahvâliʼl-Efrâs". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 20 Haziran 2022. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/el-istinas-fiahvali-l-efras.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. çev. M. Yekta Saraç. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Çoban, Mehmet. “Başlangıçtan Yirminci Yüzyılın İlk Yarısına Kadar İslâmî Yazımda Cihad Literatürü”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/2 (2021), 393-444.
• Dadaş, Cevdet. Baki Fezailü’l-Cihad. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Danişmend, İsmail Hâmî. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972.
• Erkan, Mustafa. “Gazavatnâme”. DİA. 13/ 439-440. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Ermiş Türkmen, Ayşe. El-İstinâs fi Ahvâliʼl-Efrâs Adlı Yazma Eserin Çeviri Metni ve İncelemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eliaçık, Muhittin. “Tayyarzade Ahmed Ata‟nın Bir Baytarname Tercümesi”. Mavi Ateş- Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1 (2013), 8-20.
• Eroğlu, Süleyman. “Sultan III. Murâd Dönemi Osmanli Şark Seferleri’ni İhtiva Eden İki Manzum Tarih: Âsafî’nin Şecâatname’si Ve Harîmî’nin Gonca-i Bâğ-ı Murâd’ı”. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Prof.Dr. Şeref Kara Özel Sayısı (2020), 53-64.
• GACEK, Adam. Arapça Elyazmaları İçin Rehber, çev. Ali Benli-M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. “I. Dünya Savaşı’na Bibliyografik Bir Katkı: Osmanlı’da Cihad Risâleleri”. Savaş Tarihi Araştırmaları Uluslararası Kongresi 100. Yılında 1. Dünya Savaşı ve Mirası. ed. Halil Çetin, Lokman Erdemir. 151-179. Çanakkale: Çanakkale Valiliği Yayınları, 2014.
• Karabulut, Ali Rıza – Yıldız, Ramazan. Gülzâr-ı Ma’nevî ve İbrahim Tennûrî. Ankara: Elif Matbaası, 1978.
• Karabulut, Ali Rıza. Kayseri Raşid Efendi Eski Eserler Kütüphanesindeki Türkçe, Farsça Arapça Yazmalar Kataloğu. Kayseri: Mektebe Yayınları, 1995.
• Karabulut, Ali Rıza. Dîvânçe-i Reşit Efendi ve Kayseri Müellifleri. Ankara: Mektebe Yayınları, 2008.
• Koçoğlu, Turgut. Nakşî Şeyhi Ebussuûd El-Kayserî, Şerh-i Mesnevî. Kayseri: Laçin Yayınları, 2014.
• Kozan, Abdullah. – Çakırbaş, A. “Bir Osmanlı Aydını Bursalı Mehmed Tahir Bey’in Menâkıb ı Harb Risalesi”. Tarihin Peşinde ‐ Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 9, (2013), 37-71.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir. Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1993.
• Levend, A. S. “Siyasetnameler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 10 (1962), 167-194.
• Levend, Agâh Sırrı. Gazâvâtnameler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazâvâtnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Matthee, Rudi. “Saiklerin ve Sebeplerin Işığında 986-998/1578-1590 Tarihli Osmanlı-Safevî Savaşı”. çev. İlker Külbilge. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi 4/2, 115-140.
• Özel, Ahmet. “Cihad”, DİA. 7. 527-531. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Öztürk, Uğur. “III. Murad’a Sunulmuş Üç Kaside: Kâmî, Nâlî ve Mehmed Suûdî Efendi’nin Kasideleri”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi 14 (2021), 259-281.
• Öztürk, Uğur. “Kitaplar ve Hazineler: III. Murad’ın Kütüphanesi İçin Hazırlanmış Bazı Madalyonlu Eserler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 27 (2021), 609-687.
• Öztürk, Uğur. III. Murad Dönemi Yazılı Kültürü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Samancı, Metin. “Heykel-i İnsân: Kemâl Paşa-Zâde’nin Risâle Fî Şahsi’l İnsân Adlı Eserinin Osmanlı Türkçesi İle Genişletilmiş Bir Tercümesi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 6/2 (2023), 395-433.
• Tekin, Şinasi. İştikakçının Köşesi - Türk Dillerinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Uğur, Abdullah. “Yûnus Emre Dîvânı’ndaki Bir Anlatı Üzerine”. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 6/11 (2020), 323-331.
• Ünlü, Osman. Kanije Müdafaası ve Cihâdname-i Hasan Paşa. Doğu Kütüphanesi, 2015.
• Yılmaz, Coşkun. “Siyasetname - Osmanlı Dönemi”. DİA. 37. 306-308. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.