ÂŞIK ÇELEBİ TEZKİRESİNDEN İSTANBUL KÜLTÜR MUHİTİNE BAKIŞ: MÜELLİF, MÜTERCİM, HATTAT, CÜZHAN VE DEVİRHANLARA DAİR BAZI TESPİTLER

Yıl 2024, Sayı: VEFATININ 100. YILI MÜNASEBETİYLE ALİ EMÎRÎ ÖZEL SAYISI, 329 - 344, 30.09.2024

Serap Denizmen

https://doi.org/10.28981/hikmet.1505919

Öz

16. asrın ünlü biyograflarından Âşık Çelebi’nin Meşâ‛irü’ş-şu‛arâ adını verdiği şâirler tezkiresi günümüzde hâlâ ehemmiyetini koruyan Osmanlı edebiyatı kaynaklarından birisidir. Eserde tüm Osmanlı imparatorluk coğrafyası ve insanı çok canlı bir şekilde tasvir edildiğinden sosyo-kültürel tarih çalışmaları için de çok değerlidir. Müellif ve tezkiresini çeşitli açılardan inceleyen çalışmalar mevcutsa da İstanbullu şâirler ve İstanbul kültürü özelinde bir inceleme yapılmamıştır. Bu makalede Meşâ‛irü’ş-şu‛arâ’da biyografisi verilen İstanbullu yada bir şekilde yolu İstanbul’a düşen şâirler ele alınmıştır. İstanbul’daki kitap, kütüphane, tercüme, kitap sanatları, hüsn-i hat ve camii mûsikîsi kültürü bağlamında ismi geçen şâirler tasnif edilmiş ve imparatorluk başkentinin karakteri bu isimler üzerinden okunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Çelebi, tezkire, şehir kültürü, İstanbul, kitap, kütüphane

REVIEWING THE CULTUREL NEIGHBORHOOD OF ISTANBUL IN THE TADHKIRA OF ÂŞIK ÇELEBİ: SOME FINDINGS ABOUT AUTHORS, TRANSLATORS, CALLIGRAPHERS, CUZHANS AND DEVIRHANS

Öz

16th century famous biographer Âşık Çelebi’s tadhkira of poets, Meşâ‛irü'ş-şu‛arâ, is one of the most important sources of Ottoman literature that still retains its importance today. It is also very valuable for socio-cultural history studies as the entire Ottoman imperial geography and people are depicted very vividly in the work. Although there are studies examining the author and his tezkire from various perspectives, there has not been an examination of Istanbul poets and Istanbul culture. This article focuses on the poets whose biographies are given in Meşâ‛irü'ş-şu‛arâ, either from Istanbul or who somehow traveled to Istanbul. The poets mentioned in the context of the book, library, translation, book arts, calligraphy and mosque music culture in Istanbul are classified and the character of the imperial capital is tried to be read through these names.

Anahtar Kelimeler

Âşık Çelebi, tadhkira, urban culture, Istanbul, book, library, manuscripts

Kaynakça

• Âşık Çelebi. Meşâirü’ş-şuarâ. İstanbul: Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, Hüdayi Efendi, 1157, 15b.
• . Meşâ‛irü’ş-şu‛arâ inceleme-metin. haz. Filiz Kılıç. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Âşık Çelebi ve Şairler Tezkiresi Üzerine Yazılar. ed. Hatice Aynur, Aslı Niyazioğlu. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Akgündüz, Murat. “Osmanlı Döneminde Camilerde Kur’ân Okunmasıyla İlgili Görevliler”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 443-458.
• And, Metin. 16. Yüzyılda İstanbul Kent-Saray-Günlük Yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Atasoy, Nurhan. Hasbahçe Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. İstanbul: Aygaz, 2002.
• Atasoy, Nurhan. “İstanbul Bahçeleri”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. 4/534-571. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş ; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015.
• Avcı, Sait. “Âşık Çelebi’nin Meşâ‛irü’ş-Şu‛arâ Tezkiresinde Mutasavvıf Şairler”. Nisar 2 (2023), 197-226.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mi‛mârîsinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481) III. İstanbul: Baha Matbaası, 1973.
• Azamat, Nihat. II. Murad Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, doktora tezi, 1996.
• Başkan, Yahya. “Fatih Sultan Mehmed Döneminde Karaman Bölgesinden İstanbul’a Nakledilen Nüfus”. Tarih Dergisi 55 (2012/1), 107-134.
• Berki, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Ankara: Doğuş Matbaacılık, 1966.
• Ceylan, Ece. “Acem diyarından gelen şairler ve Osmanlı edebî çevrelerinin onlara bakışı (XV. ve XVI. Yü zyıl)”. TUDED 63/1 (2023), 61–86.
• Coşkun, Vildan S. “Zâtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 44/150-151. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çağman, Filiz. Katı‛ Osmanlı Dünyasında Kağıt Oyma Sanatı ve Sanatçıları. İstanbul: Aygaz A.Ş., 2014.
• Çam, Nusret. “Ulucami”. DİA. 42/80-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Divanlar Arasında. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• Çınarcı, Mehmet Nuri. “Âşık Çelebi’nin Meşâ’irü’ş-Şu’arâ Tezkiresinde Balkan Şehirleri”. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları BALTED 3/2 (2021), 277-287. Erünsal, İsmail E. “İstanbul’da Kitap Ticareti ve Sahaflar”. Antiçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. 7/614-632. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş ; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015.
• Erünsal, İsmail E. Osmanlılarda Kitap Ticareti SAHAFLAR ve KİTAPÇILAR. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Erünsal, İsmail E. EDEBİYAT TARİHİ YAZILARI Arşiv Kayıtları, Yazma Eserler ve Kayıp Metinler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2024.
• Filibeli Alâaddîn Ali Çelebi. Hümâyûn-nâme. haz. Tuncay Bülbül. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Meşâ‛irü’ş-şu‛arâ”. DİA. 29/355-357. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• İnalcık, Halil. Şâir ve Patron- Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• İnalcık, Halil. "Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u". Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. 1/36-85. İstanbul: İstanbulBüyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş ; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015.
• Karavelioğlu, Murat A. “Şuara Tezkirelerinde Galata Tasvirleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 50/1 (2014), 65-95.
• Kazan, Hilal. XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Sarayının Sanatı Himayesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi, 2007.
• Koç, Aylin. “Sinan Paşa”. DİA. 37/ 229-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Köksal, Mehmet Fatih. “Refîkî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 23 Ocak 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/refiki.
• Kut, Günay. “Payitaht İstanbul’un Sultan Şairleri (Seyf Ve’l Kalem Sahipleri)”. İlmî Araştırmalar 9, 161-178.
• Küçükdağ, Yusuf. “Karamânî Mehmed Paşa”. DİA. 24/ 449-451. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edip. Süleymaniye Vakfiyesi. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1962.
• Latîfî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. haz. Rıdvan Canım. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun- nuzamapdf.pdf?0 .
• Mülayim, Selçuk. “Mimari”. DİA. 30/91-95. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar. çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. DİA. 29/441-448. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özaydın, Abdülkerim. “İbn Mukle”. DİA. 20/211-212. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Pekin, Ersu. “Âşık Çelebi’nin Musannifleri, Hanendeleri, Sazendeleri”. Bir Allame-i Cihan Stefanos Yerasimos (1942-2005). ed. Edhem Eldem vd. 505-579. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Serin, Muhittin. “Yâkūt el-Müsta‛sımî”. DİA. 43/291-293. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• “Sultan Fatih’in Şahsî Kitaplığı” Yazma Eser Kataloğu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2023.
• Sürûrî. Şerh-i Bostan. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 2680, 2a.
• Tekindağ, Şehabeddin. “Mahmud Paşa”. DİA. 27/376-378. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”. DİA. 34/532-534. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yaman, Bahattin. “1545 Yılı Osmanlı Saray Sanatkârları”. Belleten 72/264 2008, 501-534.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi, .2011