EVALUATION OF FOOD PROFILE MODEL FOR FOOD ADVERTISEMENTS NOT RECOMMENDED FOR EXCESSIVE CONSUMPTION ON TELEVISION

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 87 - 105, 05.10.2020

Yalçın Yılmaz

Öz

TV programs and advertisements affect the children’s perceptions, behavior, and consumption habits with their presentation style and the symbols they use. Especially, food-related TV advertisements targeting younger age groups increase interest in unhealthy products with high sugar content but low nutritional value. These advertisements exploiting children for their commercial purposes are monitored closely and state agencies develop regulations. Just like any other country, food advertisements are subject to some regulations in Turkey. Thes regulations cover the message content and the types of foods that can be advertised to children. This study first addresses the different countries’ implications and restrictions for TV food advertisements and then discusses the Turkish Radio and Television Supreme Council (RTÜK), Ministry of Health, and Ministry of Commerce regulations on food ads aired on TV. Under the “Regulation on Broadcasting Service Procedures and Principles” dated 27.03.2018, the Food Profile Model prepared in cooperation with the Ministry of Health and RTÜK will be clarified/explained. Within the context of this model, the foods that are prohibited for promotion in children’s program will be labeled as “Red”, and the foods that comply with the pre-determined criteria for airing on TV will be labeled with “Orange” and the foods that are allowed to be advertised will be defined as "Green". These labeling and distinctions will be discussed/evaluated.

Anahtar Kelimeler

Food Advertisements, Television, Food Profile, Radio and Television Supreme Council (RTÜK), Ministry of Health

TELEVİZYONDA AŞIRI TÜKETİMİ TAVSİYE EDİLMEYEN GIDA REKLAMLARI İÇİN BESİN PROFİLİ MODELİNİN DEĞERLENDİRMESİ

Öz

Televizyonun içeriğini oluşturan programlar ve reklamlar, kullanılan simgeler ve sunuş biçimiyle çocukların davranışlarını, tüketim alışkanlıklarını ve algılarını etkilemektedir. Özellikle küçük yaş grubuna yönelik reklam yayınları, sağlıksız olarak nitelenen gıdalardan şeker ve enerji içeriği yüksek, besleyici değeri düşük olan ürünlere ilgiyi artırmaktadır. Ticari kaygılarla çocukların istismar edildiği reklamlar, bütün ülkelerde dikkatle izlenmekte ve düzenleyici kurumlar tarafından tedbirler geliştirilmektedir. Çocukların da izlediği programlarda hangi gıdaların reklamının yapılabileceği, hangilerinin ise yapılamayacağı, reklam mesajlarının içeriği gibi konular diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de bazı düzenlemelere tabidir. Bu çalışmada, dünyanın çeşitli ülkelerinde televizyondaki gıda reklamlarına ilişkin uygulamalara ve getirilen sınırlama değinilmekte; Türkiye’de ise Radyo ve Televizyon Üst kurulu (RTÜK), Sağlık Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı’nın televizyondaki gıda reklamlarıyla ilgili düzenlemeleri tartışılmaktadır. 27.03.2018 tarihli “Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” gereği Sağlık Bakanlığı ile RTÜK işbirliğinde hazırlanan Besin Profili Modeline açıklık getirilecektir. Çocuk programlarında reklamına izin verilmeyecek gıdaların "Kırmızı", belirlenen kriterlere uyulması durumunda reklamına müsaade edilecek gıdaların "Turuncu" ve reklamına izin verilen gıdaların da "Yeşil" kategori içerisinde tanımlanması değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gıda Reklamları, Televizyon, Besin Profili, Radyo ve Televizyon Üst kurulu (RTÜK), Sağlık Bakanlığı

Kaynakça

• ACMA - Australia Communications and Media Authority, (2020). https://www.acma.gov.au/childrens-television-standards-extended, Erişim Tarihi: 20.06.2020.
• ASC - Advertising Standards Canada, (2010). https://www.torontopubliclibrary.ca/content/about-the-library/pdfs/advertising-standards.pdf, Erişim Tarihi: 20.05.2020,
• Barr-Anderson, D.J., Larson, N.I., Nelson, M.C., Neumark-Sztainer, D. & Story, M.(2009). Does Television Viewing Predict Dietary İntake Five Years Later in High School Students and Young Adults? International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 6(1), 7.
• Başbakanlık ASAGM (Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü), (2008). Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi Araştırması, İstanbul.
• CAI - Children's Advertising Initiative, (2020). Canadian Children's Food and Beverage Advertising Initiative, https://adstandards.ca/about/childrens-advertising-initiative/, Erişim Tarihi: 22.05.2020,
• Calvert, S. L. (2013). Medya ve Gıda/İçecek Pazarlamasının Çocuk Beslenmesi ve Sağlığı Üzerindeki Rolü, (Çev: M. Kurt – Ed: F.Z. Güder), I. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabı, cilt 2, İstanbul.
• CARU - Children's Advertising Review Unit, (2020). https://bbbprograms.org/programs/all-programs/caru, Erişim Tarihi: 12.04.2020.
• Cesur, S. ve Paker, O. (2007). Televizyon ve Çocuk: Çocukların TV Programlarına İlişkin Tercihleri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.6 S.19 (106-125).
• Çamurdan, A. D. (2007). Görsel Medyanın Çocuk Sağlığına Etkileri, Sted (Sürekli Tıp Eğitim Dergisi) Dergi, Cilt 16, Sayı 2.
• Dikmen, D. (2006). İlköğretim öğrencilerinin beslenme davranışları ve televizyon reklamları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, M. (2003), Televizyon Reklamlarının Çocuklar Üzerindeki Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• DPT (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Çocuk Özel İhtisas Komisyonu Raporu, www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_Cocuk.pdf, Erişim Tarihi: 11.05.2020,
• DSÖ - Dünya Sağlık Örgütü, (2018). Türkiye’de Çocuklara Yönelik Gıda Pazarlamasının İzlenmesi Raporu, (Yaz. T. Bosi, T. Ergüder, J. Breda, J. Jewell). Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Ofisi, Ankara.
• Elden, M. ve Ulukök, Ö. (2006). Çocuklara Yönelik Reklamlarda Denetim ve Etik, Küresel İletişim Dergisi, S.2, Güz-2006, 1-22.
• Ertunç, F. (2011). Çocuk Dünyasında Reklamın Rolü: Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Düzenlemeler, Radyo Ve Televizyon Üst Kurulu Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Evra, J.V. (2004). Television and child development, 3rd ed. Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey.
• Ford, P. (1999). Europe puts mute on kid ads: The EU is launching a study of children’s TV ads. Christian Science Monitor.
• FSA - Food Standards Agency, (2011). Nutrient Profiling Technical Guidance, https://www.gov.uk/government/publications/the-nutrient-profiling-model, Erişim Tarihi: 12.05.2020.
• Gerbner, G., Gross, L., Morgan, M., Signorielli, N., & Shanahan, J. (2008). Growing up with Television: Cultivation Processes, Media Effects: Advances in Theory and Research. (Ed. J. Bryant, D. Zillmann), 2nd ed. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Gunter, B. and McAleer, J. (1997). Children and Television, Second edition, Routledge, New York.
• Günlü, Z. ve Derin, D. (2012). Televizyon Reklamlarının Okul Çağı Çocuklarının Besin Seçimi Üzerine Etkilerinin Bir İncelemesi. Selçuk İletişim, 7(3), 62-77.
• Hawkes, C. (2004). Marketing Food to Children: The Global Regulatory Environment. Geneva: World Health Organization.
• ICC – International Codes Centre, (2020). https://www.codescentre.com/, Erişim Tarihi: 13.05.2020,
• Jennings, N. A. and Wartella, E. A. (2009). Advertising and Consumer Development, Children and Television - Fifty Years of Research, (Ed. N. Pecora, J. P. Murray, E. A. Wartella), Taylor & Francis. p.149-182
• Kapferer, J. N. (1991), Çocuk ve Reklam- Baştan Çıkarmanın Yolları, (Çev: Ş. Önder), Afa Yayınları, İstanbul.
• Karaca, Y., Pekyaman, A. ve Güney, H. (2007). Ebeveynlerin televizyon reklam içeriklerinin çocuklar üzerindeki etkilerini etik açıdan algılamalarına yönelik bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 233–249. s.244
• Karaçor, S., Tuncer, T. ve Bulduklu Y. (2017). Çocuklarda Obezite Artışı ile Yiyecek ve İçecek Reklamları Arasındaki İlişki, 2nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017.
• Karaoğlu, S. ve Başfırıncı, Ç. (2018). Okul Öncesi Çocuklarda Reklâmın Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkileri, Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 4 (2) 77-96.
• McGinnis, J. M., Gootman, J. A. & Kraak, V. I. (2006). Committee on food marketing and the diets of children and youth; Food marketing to children and youth: threat or opportunity. Institute of Medicine of the National Academies, Washington.
• McNeal, J.U. (1999). The Kids Market: Myths and Realities, Paramount Market Publishing, Inc. NY.
• Ofcom - Office of Communications, (2004). Childhood Obesity— Ofcom research sets food advertising to children in context. https://www.ofcom.org.uk/research-and-data/tv-radio-and-on-demand/broadcast-advertising/food-ads, Erişim Tarihi: 10.05.2020,
• Özdemir, Ş. ve Yaman, F. (2015). Türkiye’de Reklam Ahlâkı Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (1. Baskı). İstanbul: İlke Yayınları:10.
• Pembecioğlu, N. (1997). Çocukluklarını Yitiren Çocuklar Üstüne. İÜ İletişim Fakültesi Dergisi, 6, 253-277.
• Postman, N. (1994). Televizyon: Öldüren Eğlence, (Çev: O. Akınhay), Ayrıntı, İstanbul.
• Postman, N. (1995). Çocukluğun Yokoluşu, (Çev. K. İnal), İmge Kitabevi, Ankara.
• Resmi Gazete, (2013). Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/11/20131128-1.htm, Erişim Tarihi: 2.06.2020.
• Rivoltella, P.C. (2006). Screen generation. Milano: Vita e Pensiero.
• Rosin, H. (2013). The Touch-Screen Generation. The Atlantic.
• RÖK – Reklam Özdenetim Kurulu, (2020). https://www.rok.org.tr/ozdenetim-esaslari/, Erişim Tarihi: 13.03.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2016). Medya Okur Yazarlığı Araştırması, https://www.rtuk.gov.tr/assets/Icerik/AltSiteler/medyaokuryazarligi-arastirmasi.pdf, Erişim Tarihi: 15.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2018). Çocukların Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Siber Zorbalık, www.rtuk.gov.tr/rtuk-kamuoyu-arastirmalari-3890, Erişim Tarihi: 15.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2020). https://www.rtuk.gov.tr/asiri-tuketimi-tavsiye-edilmeyen-gidalarin-ticari-iletisimi/5547/7077/asiri-tuketimi-tavsiye-edilmeyen-gidalarin-ticari-iletisimi.html, Erişim Tarihi: 07.04.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2020). http://www.rtuk.gov.tr/hakkimizda/3803/878/hakkimizda.html, Erişim Tarihi: 19.05.2020,
• RTÜK- Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (ty.). https://www.rtuk.gov.tr/avrupa-birligi-gorsel-isitsel-medya-hizmetleri-yonergesi, Erişim Tarihi: 07.04.2020.
• RTÜK, 2019 Yılı Faaliyet Raporu (1 Ocak – 30 Eylül 2019). Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, www.rtuk.gov.tr, Erişim Tarihi: 19.04.2020.
• Senemoğlu, N. ( 2011). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, 19. Baskı, PEGEM Akademi Yayınları, Ankara.
• Şahin, E. ve Durlu-Özkaya, F. (2018). Televizyonda Yayınlanan Gıda Reklamlarında Gıda Güvenliğine Yapılan Vurgunun Tespit Edilmesi, Turizm Akademik Dergisi, 01 (2018) 265-275.
• Şener, A. ve Babaoğul, M. (2007). Çocuk ve Genç Tüketiciler, Tüketici Yazıları (I), (Ed. M. Babaoğul ve A. Şener) TÜPADEM, Hacettepe, Ankara.
• Şentürk, M. ve Turğut, M. (2011). Televizyon programları, reklamlar ve çocuklar. Aile ve Toplum Dergisi, 7(27).
• Ticaret Bakanlığı 2019 Yılı Faaliyet Raporu, (2020). https://ticaret.gov.tr/yayinlar/i%CC%87dare-faaliyet-raporu, Erişim tarihi: 02.03.2020.
• Tokgöz, O. (1979). Televizyon reklamları ve çocuklar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 34(01). ss.93-110.
• Treske, G. (2010). Medya Okuryazarlığı Neden Gerekli, Medya Okuryazarlığı, (der. N. Türkoğlu), İstanbul: Kalemus Yayınevi.
• Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi-I. (3013). Türkiye Çocuk ve Medya Stratejisi ve Uygulama Planı 2014-2018 Strateji Belgesi, Aralık 2013, (Yay.Haz. M.R. Şirin, N. Oktay ve A. Altun), Çocuk Vakfı Yayınları: 110,
• Yılmaz, E., Yılmaz, İ. & Uran, H.(2007). Gıda Maddeleri Tüketiminde Medyanın Rolü: Tekirdağ İli Örneği. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi (3) 9-14.
• Yörükoğlu, A. (2000). Değişen toplumda aile ve çocuk. İstanbul: Özgür Yayınları.