METAVERSE EVRENİNDE PAZARLAMA: 7P PAZARLAMA KARMASI ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 134 - 168, 27.04.2022

Zeynep Alankuş , Fatih Anıl

Öz

Özet
Covid-19 pandemisi ile geleneksel yaşam şekilleri ve standartlarında marjinal değişimler meydana gelmiş ve dijital devrimin artan etkisiyle fiziki gerçekliği sanal gerçekliğe yaklaştıran teknolojik gelişmeler hızlanmıştır. Metaverse, söz konusu gelişmeler arasında en fazla öne çıkan ve projelendirilmesi Covid-19 pandemisinden çok daha öncelere uzandığı için en sistemli sunumu sağlayan sanal gerçeklik olarak dikkat çekmektedir. Ortaya koyduğu çevrim içi dünyalar ve hayatlar topluluğu ile metaverse, günlük yaşantıda radikal değişimlere neden olabilecek potansiyele sahiptir ve bu yönüyle üzerinde önemle durulması gerekmektedir. Alternatif bir evren konsepti olarak insanların kullanımına sunulan bu alanda gündelik hayatta olduğu gibi alışveriş, reklam, dijital üretim, pazarlama, güvenlik, eğitim, eğlence ve akla gelen diğer her türlü sosyal etkileşim hizmetinin sağlanması öngörülmektedir. Bu hizmetlerden yararlanabilmek için özgün avatara sahip bir kullanıcı olarak metaverse evreninde yer almak gerekmektedir. Kullanıcıların blok zincir temelli dijital paralar ile dijital nesneleri alıp satabilmesi, dijital ortaklık ve iştiraklerde bulunabilmesi, dijital pazarlar kurabilmesi ve böylelikle dijital kârlarını ve hazlarını arttırabilmesi mümkün olacaktır. Metaverse evrenindeki pazarlama, fiziki gerçeklikteki pazarlamadan farklı bir mantığa dayanmamakla birlikte blok zincir avantajıyla klasik sınırlamalardan arındırılmış, özgürlükçü bir faaliyet alanı sunduğu için pazarlama bilimine yeni bir boyut kazandırma potansiyeli taşımaktadır. Metaverse ile pazarlama biliminin sınırlarını oldukça genişleten yeni bir faaliyet alanı doğmaktadır ve tüm pazarlama aktörlerinin bu yenilik karşısında zaman kaybetmeden ve en doğru şekilde konumlanması gerekmektedir. Makalede, 7P pazarlama karması temelinde metaverse evrenindeki pazarlamanın felsefesi, doğuşu, işleyişi, bileşenleri ve gelişim yönü ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Metaverse, Pazarlama, Meta pazarlama, 7P Pazarlama karması, Meta insan

Kaynakça

• Alankuş, Z. (2021a). Pandemi Sürecinde Pazarlama Stratejileri ve Bill Gates Tipi Pazarlama, Chisinau: LAP Lambert Publishing.
• Alankuş, Z. (2021b). Covid-19’un Gölgesinde Dijital Pazarlama ve Yeni Yaklaşımlar. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi (HIRE), 4(1), 94-125.
• Alankuş, Z. ve Çetin, İ. (2021). Bireysel ve Toplu İş Hukuku Uyguamalarından Örneklerle Çalışma Hayatında İletişimin Önemi, Karatahta İş Yazıları Dergisi, 2021(21), 1-42.
• Anacona, J. D., Millán, E. E., Gómez, C. A. (2022). Aplicación De Los Metaversos y La Realidad Virtual En La Enseñanza. Link: http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1909-83672019000100059 Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Anjani, H. D, Irham, L. ve Waluyati, R. (2018). Relatıonshıp of 7P Marketıng Mix And Consumers’ Loyalty in Traditional Markets. Agro Ekonomi. 29(2), 261-273.
• Anıl, F. (2020a). Yeni Nesil İş Modeli: Pazarlama 5.0, İstanbul: Hümanist Yayınevi.
• Anıl, F. (2020b). Pazarlamadan Perakendeye: Perakende, MBA, Ekonomi, Pazarlama, Yönetim. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Arapoğlu, F. (2021). Sanatta Aktüel Gündem: Kripto Sanat (NFT). Aurum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 91-93.
• Aslan, E. Ş. ve Kolancı, D. (2018). Semantik Web’in Marka İtibarına Etkisi Üzerine Bir Araştırma. The Journal of International Scientific Researches, 3(4), 208-220.
• Avila, J A. N. (2022). El Metaverso: Conceptualización Jurídica, Retos Legales y Deficiencias Normativas. Link: https://www.worldcomplianceassociation.com/3050/articulo-el-metaverso-conceptualizacion-juridica-retos-legales-y-deficiencias-normativas.html Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Aydın, S. (2021). Metaverse ve Metaverse Projeleri. Link: https://hukukvebilisim.org/metaverse-ve-metaverse-projeleri/, Erişim tarihi: 17/12/2021.
• Bakırtaş, H. (2014). Fiyat ve Fiyat Kararlarının Yönetimi. Pazarlama. B. Z. Erdogan (Ed.). Bursa: Ekin Yayınevi, 241-268.
• Beneitez, F. (2022). 5 Tendencias de Marketing Digital en 2022: Metaverso, NFTs, Cookiless. Link: https://www.iebschool.com/blog/tendencias-marketing-digital/ Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Best, R. J. (2005). Market-Based Management: Strategies for Growing Customer Value and Profitability. USA: Pearson Prentice Hall Publishing.
• Claudio, L. (2016). Aportes de la Tecnología de Redes de Computadoras y los Metaversos a una Narrativa Colaborativa en la Ópera: una “Net Ópera 2.0”. Universidad Nacional de Tres de Febrero, Elektronik Sanat Teknolojisi ve Estetiği Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, La Plata.
• Crimmins, J. ve Horn, M. (1996). Sponsorship:From Management Ego Trip To Marketing Success, Journal of Advertising Research. 36(4), 11-21. Çetin, İ. (2014). Teknolojinin İstihdama ve İş Hukukuna Etkisi. Sayışty Dergisi, 2014(95), 49-76.
• Çetin, İ. (2021). Kamu Yönetiminde Verimliliğin Hukuki Çerçevesi. Türk İdare Dergisi, 2021(492). 107-140.
• Daily Mail (2022). Space Please! Facebook's Metaverse Creates 'Personal Bubble' Around Avatars After Reports of Rampant Harassment And Virtual Groping. Link: https://www.dailymail.co.uk/news/article-10479875/Facebooks-metaverse-creates-personal-bubble-avatars-reports-rampant-harassment.html Erişim Tarihi: 02/03/2022.
• Damar, M. (2021). Metaverse Shape of Your Life for Future: A Bibliometric Snapshot. Journal Of Metaverse. 1(1), 1-8. Damer, B. (2008). Meeting in the Ether: A Brief History Of Virtual Worlds As A Medium For User-Created Events. Journal of Virtual Worlds Research: Past, Present & Future, 1(1), 1-17.
• Dale, S. (2021). Making the Metaverse: Hardware Hurdles, Discussed by IDTechEx, Link: https://www.idtechex.com/fr/research-article/making-the-metaverse-hardware-hurdles-discussed-by-idtechex/25314 Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Demirbağ, İ. (2020). Üç Boyutlu Sanal Dünyalar. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 6(4), 97-112.
• Dionisio, J. D. N., Burns, W. G., Gilbert, R. (2013). 3D Virtual Worlds And The Metaverse: Current Status And Future Possibilities. ACM Computing Surveys (CSUR), 45(3), 34.
• Dixon, P. (2020). Hemen Her Şeyin Geleceği. M. M. Kemaloğlu (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Külür Yayınları.
• Doyle, P. (2003). Değer Temelli Pazarlama. G. Barış (Çev.). İstanbul: MediaCat Yayınclık.
• Doz, Y. ve Kosonen, M. (2017). Hızlı Strateji: Stratejik Çeviklik, Değişen Koşullara Uyum Becerisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Duan, H., Li, J. Fan, S., Lin, Z., Wu, X., Cai, W. (2021). Metaverse for Social Good: A University Campus Prototype. MM '21: ACM Multimedia Conference. Hong Kong, 1-9.
• Duchesnes, D. (2022). 17 Tendances du Marketing Digital Que Vous Ne Devriez Pas İgnorer en 2022 (et Après). Link: https://daniloduchesnes.com/blog/tendances-marketing-digital/ Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Dursun, N. (2021). NFT / Kripto Sanat Ve Hareketli Grafik İlişkisi, International Journal Of Social, Humanities and Adminisstrative Sciences, 7(40), 1037-1055.
• Er, İ. (2014). Ürün Yönetimi. Pazarlama. B. Z. Erdoğan (Ed.). Bursa: Ekin Yayınevi, 198-241.
• Forbes (2022). Metaverse Weekly: Virtual Gucci Pursues, Digital People, Direct To Avatar Ecosystem, Nerf, NFTs and Beyond. Link: https://www.forbes.com/sites/cathyhackl/2021/06/01/metaverse-weekly-virtual-gucci-pursues-digital-people-direct-to-avatar-ecosytem-nerf-nfts-and-beyond/?sh=3d25539772c9 Erişim Tarihi: 02/03/2022.
• Goetzen, N. (2022). The Metaverse Promises To Redefine Marketing—Here’s How To Get Started. Link: https://www.emarketer.com/content/metaverse-promises-redefine-marketing-here-s-how-started Erişim Tarihi: 23/02/2022.
• Goldman Sachs (2022). Research Report: Framing the Future of Web 3.0 – Metaverse Edition. Link: https://www.goldmansachs.com/insights/pages/gs-research/framing-the-future-of-web-3.0-metaverse-edition/report.pdf Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Gökdere, A. (1997). Bankacılar İçin Ekonomi Bilgisi. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Grimshaw, M. (2014). The Oxford Handbook of Virtuality. New York: Oxford University Press.
• Grönroos, C. (2004). The Relationship Marketing Process: Communication, Interaction, Dialogue, Value. Journal of Business & Industrial Marketing, 19(2), 100-103.
• Gürbüz, E. (2018). Pazarlama Karması Elemanları ve Güven. Turkish Studies, Economics, Finance and Politics, 13(30), 165-178.
• Gürdin, B. (2021). 1983-2021 Yılları Arasında Turizm Pazarlaması Alanında Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik Analizi. International Social Sciences Studies Journal. 7(85), 3155-3163.
• Hackl, C. (2022). Defining the Metaverse Today: Here’s How 20 Professionals Define The Metaverse Today. Link: https://www.forbes.com/sites/cathyhackl/2021/05/02/defining-the-metaverse-today/?sh=663a60fc6448 Erişim Tarihi: 18/02/2022.
• Hassler, D. M., Wilcox, C. (2008). New Boundaries in Political Science Fiction. Columbia: University of South Carolina Press.
• Hoşcan, N. (2017). Seyahat Acentelerinde Sürdürülebilir Pazarlama Yaklaşımının Kullanımı: Batı Karadeniz Destinasyonu Örneği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Hoşgör, H. ve Cengiz, E. (2020). İlişkisel Pazarlama Stratejileri, İlişkisel Kalite Unsurları ve Davranışsal Niyetler. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 23(3), 465-484.
• Hürriyet (2022). Göbeklitepe’ye Sanal Mağaza Açıyor. L,nk: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/sefer-levent/gobeklitepeye-sanal-magaza-aciyor-41964431 Erişim Tarihi: 27/02/2022.
• İlic, U. (2013). Yabancı Dil Öğretiminde Üç Boyutlu Sanal Dünyalar Uygulaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı. İzmir.
• İrak, H. (2021). Dijitalizasyon ve Halkla İlişkiler: Literatür Üzerine Teorik Bir İnceleme. Ahi Evran Akademi Dergisi. 2(1), 122-132.
• İslamoğlu, A. H. (2008). Pazarlama Yönetimi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Kaivo-oja, J R. L. ve Lauraeus, T. (2018). The VUCA Approach as a Solution Concept to Corporate Foresight Challenges and Global Technological Disruption. Bingley: Emerald Group Publishing.
• Karadeniz, M. (2009). Pazarlama İletişimi Kapsamında Sponsorluk Faaliyetlerinin Önemi, Journal of Naval Science and Engineering, 5(1), 62-75.
• Kayabaşı, A. (2014). Dağıtım Kanalları ve Lojistik. Pazarlama. B. Z. Erdoğan (Ed). Bursa: Ekin Yayınevi, 269-317.
• Ketterer, D. (1992). Canadian Science Fiction and Fantasy. Indianapolis: Indiana University). Press.
• Kılıç, S. ve Kendirli, H. Ç. (2005). Endüstriyel Pazarlarda İlişkisel Pazarlamanın Yeni Ekonomideki Yeri ve Önemi.
• 3. Sektör Kooperatifçilik Dergisi, 148(2005/2), 20-36.
• Koçoğlu, İ. ve Demir, Ş. N. (2020). Teknoloji Temelli Pazarlama Stratejilerinin Müşteri Davranışlarına Etkisi. Business & Management Studies: An International Journal (BMIJ), 8(1), 846-882.
• Kotler, P., Kartajaya, H. ve Setiawan, I. (2021). Pazarlama 5.0: İnsan İçin Teknoloji. T. Gezer (Ed.) İstanbul: Nişantaşı Üniversitesi Yayınları.
• Kozlu, C. ve Karaca, H. (2019). Uluslararası Pazarlama: Dijitalleşen Dünyaya Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kuş, O. (2021). Metaverse: ‘Dijital Büyük Patlamada’ Fırsatlar Ve Endişelere Yönelik Algılar. Intermedia International e-Journal, 8(15), 245-266.
• Lee, L. H., Braud, T., Zhou, P., Wang, L., Xu, D., Lin, Z., Kumar, A., Bermejo, C. ve Hui, P. (2021). All One Needs to Know about Metaverse: A Complete Survey on Technological Singularity, Virtual Ecosystem, and Research Agenda. Journal Of Latex Class Fıles, 14(8), 1-65.
• Mankiw, N. G. (2015). Principles of Microeconomics. Stamford: Cengage Learning Publishing.
• Meta Media (2022). Cahier de Tendances Médias 2021 : Du Métavers Aux Métamédias, Tentative de Décodage D’un Buzz. Link: https://www.meta-media.fr/2021/12/21/cahier-de-tendances-medias-2021-du-metavers-aux-metamedias-tentative-de-decodage-dun-buzz.html Erişim Tarihi: 03/03/2022
• Metaverse (2017). Digital Identity White Paper. Link: https://cryptorating.eu/whitepapers/Metaverse/Metaverse-digital-identity-white-paper-v1.0-EN.pdf, Erişim Tarihi: 16/11/2021.
• Moy, C. ve Gadgil, A. (2022). Opportunities in the Metaverse: How Businesses Can Explore the Metaverse and Navigate the Hype vs. Reality. Link: https://www.jpmorgan.com/content/dam/jpm/treasury-services/documents/opportunities-in-the-metaverse.pdf Erişim Tarihi: 23/02/2022.
• Mutlu, E. (2017). İletişim Sözlüğü. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Narayanan, A. ve Clark, J. (2017). Bitcoin's Academic Pedigree: The Concept of Cryptocurrencies is Built from Forrgotten Ideas in Research Literature. Cryptocurrency ACM Queue, July-August, 1-30.
• Nasdaq (2022). How Are Avatars Constructing Digital Identities in the Metaverse? Link: https://www.nasdaq.com/articles/how-are-avatars-constructing-digital-identities-in-the-metaverse Erişim Tarihi: 02/03/2022.
• Odabaşı, Y. ve Oyman, M. (2020). Pazarlama İletişimi Yönetimi. İstanbul: MediaCat Yayıncılık.
• Özata, F. Z. (2014). Pazarlama İletişimi. Pazarlama. B. Z. Erdogan (Ed.). Bursa: Ekin Yayınevi, 319-350.
• Özalp, A. (2018). Uluslararası Ticaretin Finansmanı, Prensipleri ve Blockchain. İstanbul: Türkmen Yayınevi.
• Öztürk, S. A. (2006). Hizmet Pazarlaması. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Parçaoğlu, T. (2021). McDonalds, Dünyanın En Büyük E-spor Takımlarından Birine Sponsor Oldu. Link: https://www.webtekno.com/mcdonalds-e-spor-takimi-sponsor-oldu-h113121.html, Erişim Tarihi: 08/12/2021.
• Pazarlamasyon (2022). H&M, Metaverse Dünyasındaki İlk Mağazasını Açtı. Link: https://www.pazarlamasyon.com/h-m-metaverse-dunyasindaki-ilk-magazasini-acti Erişim Tarihi: 27/02/2022.
• Rauschnabel, P. A., Rabin, B. J., Dieck, M .C., Krey, N. ve Jung, T. (2022). What is Augmented Reality Marketing? Its Definition, Complexity, And Future. Journal of Business Research, 142(1), 1140-1150.
• Quantilus (2022). SWOT Analysis of the Metaverse for Businesses. Link: https://quantilus.com/swot-analysis-of-the-metaverse-for-businesses/ Erişim Tarihi: 23/02/2022.
• Rudin, P. (2022). The Metaverse. Link: https://journal.getabstract.com/en/2021/12/06/the-metaverse/ Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Sambur, B. (2020). Covid-19 Sonrası Dünya Düzeni. Ankara: Orion Yayınevi.
• Sarıyer, N. (2018). Pazarlama İletişimi Araçları. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Shen, B., Tan, W., Guo, J., Zhao, L. ve Qin, P. (2021). How to Promote User Purchase in Metaverse? A Systematic Literature Review on Consumer Behavior Research and Virtual Commerce Application Design. Journal of Applied Sciences (Switzerland). 2021(11), 1-29.
• Simplebo (2022). Toutes les Statistiques d’Internet à Connaître en 2022. Link: https://blog.simplebo.fr/toutes-les-statistiques-a-connaitre-en-2022 Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Solino, A. (2021). Pazarlama Karması Nedir: Physical Evidence (Fiziksel kanıt). Link: https://www.albertsolino.com/en/blog/pazarlama-karmasi-nedir/, Erişim Tarihi: 20/12/2021.
• Stephenson, N. (2016). Parazit (Snow Crash). S. Hacıoğlu (Çev). İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Suzuki, S., Kanematsu, H., Dana, M. B., Ogawa, N., Yajima, K., Nakahira, K. T., Shirai, T., Kawaguchi, M., Kobayashi, T., Yoshitake, M. (2020). Virtual Experiments in Metaverse and their Applications to Collaborative Projects: The Framework and its Significance. 24th International Conference on Knowledge-Based and Intelligent Information & Engineering Systems, Elsevier B. V. Japan. 2125-2132.
• Sümer, S. I. ve Eser, Z. (2006). Pazarlama Karması Elemanlarının Evrimi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 8(1), 165-186.
• Şahin, E. ve Kaya, F. (2019). Pazarlamada Yeni Dönem - Endüstri 4.0, Yapay Zeka ve Akıllı Asistanlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Şahin, B. (2019). Startuplar Pazarda: Türk Startupların Pazarlama Anlayışı Üzerine Bir Kesit. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Şen, K. H., Anıl, F. ve Şen, O. (2019). Carbon Emissions Market and Trading. The 1st International Conference on Air – Land – Sea Interaction (ICALSI-2019). Baki: Khezer University. 38-47.
• Şener, H. Y. (2014). İlişkisel Pazarlama ve Müşteri Değeri. Pazarlama. B. Z. Erdoğan (Ed). Bursa: Ekin Yayınevi, 28-53.
• Şenkardeş, Ç. G. (2021). Blockchain Technology and NFT’s: A Review in Music Industry. Journal of Management. Marketing and Logistics (JMML), 8(3), 154-163.
• Taş, O. ve Kiani, F. (2018). Blok Zinciri Teknolojisine Yapılan Saldırılar Üzerine bir İnceleme. Bilişim Teknolojileri Dergisi. 11(4), 369-382.
• Tekbaş, İ. (2019). Muhasebenin Dijital Dönüşümü ve Mali Mühendislik: Finans ve Muhasebeye Fütürist Bakış. İstanbul: Ceres Yayınları.
• Tayfun, N. Ö. ve Öçlü, B. (2021). Oyun Teorisi. Pazarlama Teorileri – 2. Yağcı, M. İ. ve Çabuk, S. (Ed.). İstanbul: MediaCat Yayıncılık, 275-302.
• Titone, T. (2021). Advertising in the Metaverse. Link: https://adtechexplained.com/advertising-in-the-metaverse/, Erişim Tarihi:07/12/2021.
• Tsukanov, İ. (2022). Metaverse Nasıl Şekillenecek. Link: https://dtf.ru/life/924660-chto-takoe-metavselennaya-i-kogda-ona-poyavitsya Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Türkay, O. (1996). İktisat Teorisine Giriş: Mikroiktisat. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Usta, B. ve Faiz, E. (2020). Marka Aşkı, Marka Güveni ve Marka İmajının Marka Sadakatine Etkisi: Düzce İlindeki Otomobil Kullanıcıları Üzerine Bir Uygulama. Yönetim, Ekonomi ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 4(4), 287-300.
• Uzuner, S. (2021). Metaverse Nedir? Geleceği Nasıl Etkileyecek?, Link: https://www.karel.com.tr/blog/metaverse-nedir-gelecegi-nasil-etkileyecek, Erişim Tarihi: 07/12/2021.
• Ünlü, S. ve Tolon, M. (2012). Tutundurma Faaliyetlerinin Tüketici Satın Alma Davranışlarına Etkisinin Belirlenmesi: Türk GSM Sektöründe Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 26(2), 273-295.
• Vergne, J. P. (2021). The Future of Trust will be Dystopian or Decentralized: Escaping the Metaverse. Revista de Occidente on The Future of Trust. Özel Sayı, 1-8.
• Wang, Q., Li, R., Wang, Q., Chen, S. (2021). Non-Fungible Token (NFT): Overview, Evaluation, Opportunities and Challenges. Tech Report. Link: https://arxiv.org/abs/2105.07447, Erişim Tarihi: 18/02/2022. 1-20.
• WebTekno (2021a). Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Elon Musk'a Hediye Ettiği 'Uzay Temalı' NFT Ortaya Çıktı. Link: https://www.webtekno.com/cumhurbaskani-erdogan-elon-musk-nft-hediye-h118601.html Erişim Tarihi: 28/12/2021.
• WebTekno (2021b). Cumhurbaşkanı Erdoğan'a NFT Olarak "İstanbul'un Dijital Anahtarı" Hediye Edildi. Link: https://www.webtekno.com/cumhurbaskani-erdogan-nft-istanbul-dijital-anahtari-hediye-edildi-h119026.html Erişim Tarihi: 28/12/2021.
• WebTekno (2021c). Kripto Para Sitesi pNetwork Hacklendi: 12 Milyon Dolarlık Bitcoin Çalındı. Link: https://www.webtekno.com/kripto-para-sitesi-pnetwork-hacklendi-12-milyon-dolarlik-bitcoin-calindi-h115155.html Erişim Tarihi: 28/12/2021.
• Wissen (2022). Metaverse – Leben Wir İn Zukunft Digital? Link: https://www.wissen.de/metaverse-leben-wir-zukunft-digital Erişim Tarihi: 03/03/2022.
• Yurievna, R. M. (2021). Kreativizmin Felsefi Kavramsallaştırmaları: Bir Sosyokültürel Analiz. Tuva Devlet Üniversitesi Felsefi Bilimler Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kızıl.
• Yurtsever, Y. T. (2017). İlişkisel Pazarlama Faaliyetlerinin Müşteri Tatmin ve Sadakati İle İlişkisi: Beş Yıldızlı Otel Örneği. Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Zeithaml, V. A., Bitner, M. J. ve Gremler, D. D. (2006). Services Marketing, Integrating Customer Focus Across the Firm. New York: McGraw-Hill Publishing.