A Structure in the Provinces Between the Central and Local Powers in the Ottoman Empire; Tower Houses

Yıl 2024, , 513 - 536, 10.11.2024

Alper Fatih Ekinci

https://doi.org/10.9737/historystudies.1477766

Öz

Security and shelter have always been an important issue for humanity. Human beings, who initially met their needs with natural elements, have created new building types over time with the development of knowledge and construction techniques depending on geography. One of these structures is tower houses. Tower house type structures are seen in different civilizations and times, and as an architectural element, many examples are also found in the Ottoman geography. While tower houses were built for safe shelter, they also emerged as structures where surveillance, storage, power and influence could be represented. As a result of the social, economic and military values they represent, tower houses have been the scene of conflicts in which the sides vary. While one of these parties was the tower house owner and the central authority forces, the other was the center of the conflicts between the tower house owner and the surrounding local people. The central authority's approach to tower houses varied according to conditions and period. In this study, tower houses, examples of which are found especially in Western Anatolia and the Balkan geography, were tried to be evaluated through the elements of state, notables and bandits within the framework of central and local power relations in the nineteenth century.

Anahtar Kelimeler

Ayan, Farm, Security, Komitacı, Tower Houses

Osmanlı Devleti’nde Merkez ve Yerel Güçler Arasında Taşrada Bir Yapı; Kule Evler

Öz

Güvenlik ve barınma insanlık için her zaman önemli bir konu olmuştur. Başlangıçta doğal unsurlarla ihtiyacını gideren insanoğlu zaman içerisinde coğrafyaya bağlı olarak bilgi birikimi ve inşa tekniklerinin gelişmesiyle yeni yapı türleri ortaya koymuştur. Bu yapılardan biri de kule evlerdir. Farklı medeniyetlerde ve zamanlarda kule ev tipi yapılar görüldüğü gibi bir mimari unsur olarak Osmanlı coğrafyasında da örneklerine hayli rastlanmaktadır. Kule evler güvenli barınma amacıyla inşa edildiği gibi gözetleme, depolama, güç ve nüfuzun temsil edilebildiği yapılar olarak da ortaya çıkmışlardır. Kule evler temsil ettikleri sosyal, ekonomik, askeri değerlerinin bir sonucu olarak, tarafların değişiklik gösterdiği çatışmalara sahne olmuştur. Bu taraflardan biri kule ev sahibi ve merkezi otorite güçleri olurken bir diğeri ise kule ev sahibi ve çevredeki yerel halkın yaşamış olduğu çatışmaların merkezini oluşturmuştur. Merkezi otoritenin kule evlere yaklaşımı şartlara ve döneme göre farklılıklar göstermiştir. Bu çalışmada özellikle Batı Anadolu ve Balkan coğrafyasında örneklerine rastlanılan kule evler, on dokuzuncu yüzyılda merkezi ve yerel güç ilişkileri çerçevesinde devlet, ayan, eşkıya unsurları üzerinden değerlendirmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayan, Çiftlik, Güvenlik, Komitacı, Kule Evler

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• A.DVNS.MHM.d. (Bab-ı Asafı Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri).
• AE.SABH.I. (Ali Emiri Abdülhamid I).
• AE.SSLM.III. (Ali Emiri Selim III).
• A.MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı).
• A.MTZ.(04), (Sadaret Eyalet-i Mümtaze Bulgaristan Evrakı).
• BEO. (Babıali Evrak Odası Evrakı).
• C.DH. (Cevdet-i Dahiliye).
• DH.EUM.AYŞ. (Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı).
• DH.MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi).
• DH.ŞFR. (Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı).
• HAT. (Hatt-ı Hümayun).
• HH.İ. (Hazine-i Hassa İradeler).
• HR.SFR.(04) (Hariciye Nezareti Paris Sefareti).
• HR.TH. (Hariciye Nezareti Tahrirat).
• HR.UHM. (Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdüriyeti).
• İ.MVL. (İrade Meclis-i Vala).
• İ.RSM. (İrade Rüsumat).
• İ.TPH. (İrade Tophane-i Amire).
• MB.İ. (Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri).
• ML.EEM. (Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti).
• ŞD. (Şura-yı Devlet Evrakı).
• T.FR.I.A. (Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı).
• TFR.I.AS. (Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet Ve Kumandanlık Evrakı).
• TFR.I.KV. (Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı).
• TFR.I.MN. (Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı).
• FR.I.ŞKT. (Rumeli Müfettişliği Arzuhaller).
• TŞRBNM. (Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği Evrakı).
• Y.A.HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı).
• Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı).
• YB.(21). (Yabancı Arşiv Gürcistan Arşivindeki Türkiye İle İlgili Belgeler).
• Arel, Ayda. “Foça Bağ Evleri ve Kule-Ev Geleneği”. VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı içinde, 43-71. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Aydeniz N. Ebru Karabağ, Ballice Gülnur. “Kuzey Ege’de Kule Ev Mimarisi: Kozbeyli (Foça) Üzerinden Bir Değerlendirme”. Yerel Ölçekte Geleneksel Mimarinin Korunması içinde, 57-76. İstanbul: Beykent Üniversitesi, 2018.
• Aysel, Nezih R. “Bodrum-Ortakent (Müsgebi)’de Geleneksel Ev Tipleri Üzerine Bir İnceleme”, Tasarım Kuram, no.3, (2003): 16-26, https://doi.org/10.23835/tasarimkuram.240846.
• Bay, Abdullah. “Taşra Elitleri, Haneleri ve Yaşamları: Canik Çevresinde Ayan Konaklarının Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Konak Hayatı”, Geçmişten Günümüze Şehir Ve Çocuk I, Editör Osman Köse, 345-358. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yay., 2016.
• Bayarslan, Aydın. “Osmanlı’da Karadeniz Tahlisiye İdaresi.” Doktora Tezi, Ordu Üniversitesi, 2023.
• Braudel, Fernand. Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. İstanbul: Eren Yay., 1989.
• Çamkaya Aslı Niğdelioğlu, Levi Eti Akyüz. “Plomari Evleri’nin Akdeniz Mimarisi İçindeki Yeri”, Journal of Humanities and Tourism Research, no.3, (2023), 442-471, https://doi.org/10.14230/johut1501.
• Gümüş, İlker. “Aydın’da Cihanzade İbrahim Ağa Kulesi”, ANASAY, no.13 (2020): 167- 190.
• Kanacı Armend, Demiraslan Deniz, Savçın Emine Begüm. “Karadağ Geleneksel Konut Mimarisine Genel Bir Bakış”, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, no.2, (2022), 467-502, https://doi.org/10.26835/my.1098280.
• Nurkovıć, Enes. “Investıgatıon Of Tower-Houses In Montenegro For Theır Preservatıon: Restoratıon Proposal For Ganıć Famıly House In Rožaje Town.” Yüksek Lisans Tezi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 2015.
• Salman, Cihan. “Gürcistan Geleneksel Mestia Evlerinin Genel Mimari Özelliklerinin İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2017.
• Sümersoy Berk, “Günümüzde Yazlık Olarak Yeniden İşlevlendirilen Geleneksel Bodrum Konutları.” Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, 2016.
• Tavşan Cengiz, Sipahi Serkan, Temiz Betül İrem. “Gürcistan Geleneksel Mestia Evlerinin Mimari Özelliklerinin İncelenmesi” İDİL, no. 83, (2021): 1033-1047, https://doi.org/ 10.7816/idil-10-83-04.
• Temizer, Abidin, “Osmanlı-Karadağ Sınır Anlaşmazlıkları ve Çözümü (1878-1912)” Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2007.
• Temizer, Abidin, “Karadağ’ın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1853-1913)” Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.
• Tutal, Osman. “Balkan Coğrafyasında Osmanlı Konut Kültürü”. Balkanlar’da İslam Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Editör Ali Çaksu, 191-217. İstanbul: Birmat Matbaacılık, 2006.
• Weaver, Martin E. “A Tower House At Yeni Foça Izmir”, Balkan Studies, no.1 (1971): 253-279.
• Yıldırım Bilge, “Foça Kule Evleri”, MİMARLIK, no. 2 (1999): 32-37.
• Yıldırım Bilge,“The Tower Houses In Foça”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 1997.
• https://www.festtravel.com/aydin-beylerinin-kule-evleri
• https://www.sosyalhizmetuzmani.org/aydininkuleleri.htm
• https://www.aydindenge.com.tr/kultur-sanat/19/06/2014/aydinin-farkli-koseleri-tarihin-izleri-kule-evleri
• https://www.linehaber.com.tr/arpaz-kulesinin-yikilmasini-mi-bekleyecegiz/
• https://military-history.fandom.com/wiki/Tower_houses_in_the_Balkans
• https://pixabay.com/tr/photos/kule-ev-mimari-geleneksel-bina-4156921/