Bolşeviklerin Kırgızistan’da Eğitim Üzerinden Ruslaştırma Faaliyetleri (1917-1945)

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 4, 459 - 470, 10.11.2024

Yusuf Kılıçaslan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1453006

Öz

Çalışmanın amacı Kırgızistan’da Sovyet eğitim sistemini inceleyerek Bolşeviklerin Ruslaştırma politikalarını ve akislerini ortaya koymaktır. Çalışmada dönemin ana kaynaklarına başvurularak araştırma eserlerden de faydalanılmıştır. Bazı bilim adamları Sovyetler Birliği sayesinde Kırgızların ilk defa eğitim gördüklerini iddia etmektedir. Diğer bilim adamları ise Kırgızların eğitim yoluyla sömürülerek Sovyet propagandasına hizmet ettirildiklerini savunmuşlardır. Bu çalışmayı gerçekleştirmemizdeki gayemiz devrim öncesi ve Sovyet dönemi eğitim sistemini inceleyerek meselenin perde arkasına ışık tutmaktır. Çarlık döneminde Kırgızların yaşadığı bölgelerde yeterli düzeyde mektep ve medresenin varlığı ve öğrenci mevcudu dikkate değerdir. Ancak bu eğitim kurumları Çarlık Rusya tarafından eğitim yuvası olarak kabul edilmemiştir. Çünkü Çarlık zamanında Rusya’da eğitim yaygın olarak misyoner papazlar tarafından yürütülmüştür. Kilise eğitiminin karşısında mektep ve medrese eğitimi doğal olarak kabul görmemiştir. Sovyetler Birliği de Kırgızistan’da sosyal misyonerlik yürüterek kendi ideolojisine hizmet etmeyen hiçbir eğitim kurum ve kuruluşunun varlığını kabul etmemiştir. Birinci görüşü savunanların dayanak noktası burasıdır. Sovyetlerin Kırgızistan eğitim politikası ayrıntılı olarak incelendiğinde derin bir Ruslaştırma faaliyetinin olduğu karşımıza çıkmaktadır. Bolşevik ideolojiyi savunan yeni nesiller yetiştirilmek üzere eğitimin planlandığı ve gençlik örgütlenmelerinin okullarda önemli görevler üstlenerek Sovyet propagandası yaptığı görülmektedir. İkinci tezi savunan bilim adamlarının görüşlerinin temelini burası oluşturmaktadır. Çalışmamız ikinci görüş üzerine yoğunlaşmış ve eğitim siteminin yapısı ve işleyişi ele alınmış ve sonuçları analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Çarlık Rusya, Sovyetler Birliği, Eğitim, Ruslaştırma

Russianisation Activities of The Bolsheviks Through Education In Kyrgyzstan

Öz

The aim of the study is to examine the Soviet education system in Kyrgyzstan and reveal the Russification policies and reflections of the Bolsheviks. In the study, research works were also used by referring to the main sources of the period. Some scientists claim that Kyrgyz people received education for the first time thanks to the Soviet Union. Other scientists have argued that the Kyrgyz people were exploited through education and made to serve Soviet propaganda. Our aim in carrying out this study is to shed light behind the scenes of the issue by examining the pre-revolutionary and Soviet period education system. The existence of sufficient schools and madrasahs and the number of students in the regions where Kyrgyz people lived during the Tsarist period are noteworthy. However, these educational institutions were not accepted as educational centers by Tsarist Russia. Because during the Tsarist period, education in Russia was widely carried out by missionary priests. School and madrasa education were naturally not accepted as opposed to church education. The Soviet Union also did not accept the existence of any educational institutions and organizations in Kyrgyzstan that did not serve its own ideology by carrying out social missionary work. This is the basis of support of those who defend the first view. When the Soviets' education policy in Kyrgyzstan is examined in detail, it becomes clear that there is a deep Russification activity. It is seen that education was planned to raise new generations who defend the Bolshevik ideology, and youth organizations took on important tasks in schools and carried out Soviet propaganda. This forms the basis of the views of the scientists defending the second thesis. Our study focused on the second opinion and the structure and functioning of the education system was discussed and the results were analyzed.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyzstan, Tsarits Russia, Soviet Union, Education, Russification

Kaynakça

• Abazov, Rafis, “Sovyet Sisteminde Kırgızistan; Milli Devletin İnşaası ve Milli Kimliğin Doğuşu”, Türkler Ansiklopedisi Cilt 19, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları,2002, ss. 528-537.
• Alakseeva, G. D. Oktyabrskaya Revolutsiya i İstoriçeskaya Nauka 1917-1923 gg., Moskova: İzdatelstva Nauka, 1968.
• Asanbayev, U. A. Soveti Kırgızi v Borbe za Stroitelstva Sostsalizma 1929-1932, Frunze: y.y., 1986.
• Aytmambetov, D. Dorevolutsionnie Şkolı v Kırgızii, İzdatelstva, Frunze: İlim,1961.
• Baktıgulov, A.C. Sosialistiçeskoe Priabrızavanie Kırgızkavo Ayla, İzdatelstva, Frunze: İlim, 1978.
• Baktıgül Kulamshayeva, “ Aytmatovun eserlerinde Savaşın İzleri”, The Journal of Academic Social Science Studies, Summer I, 2015, No: 35, ss, 307-326.
• Boğdanev, İ. M., Gramatnost İ Obrazavaniye Dorevolutsionnoy Rossii i SSSR, Moskova: Statiska, 1964.
• Tacibay Kızı Caynagül, “Kırgızistan da ki Mektep ve Medreseler ( XIX ve XX. Yüzyıl başına kadar)”, Yüksel lisans tezi. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, 2022.
• Ercilasun, Konuralp, Türk Dünyası Başkentleri “Bişkek”, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Garding, Gnabro, Seripka, Razviti Nauki i Obrazavaniye v Tsentralnoy Azii v 20- 50 e Godi XX. Veka, Bulletin Social-Ekonomic and Humanitarian Research, No: 12, 2021 ss. 55-64.
• Güngör, Ebubekir, Türkistan’da Fikir Akımları, İstanbul: ,IQ. Yayınları, 2011.
• Güngör, Ebubekir, Bozkır’da Bir Ceditçi, İstanbul: ,IQ. Yayınları, 2013.
• İstoria Kırgızskoy SSR, Tom IV, Bişkek: Kırgızistan, 1990.
• İstoriya Kirgizskoy SSR, Tom III, Frunze: Kırgızistan, 1986.
• İstoriya Kirgizskoy SSR, Tom II, Frunze: Kırgızistan, 1986.
• İstoriya Natsianalno Gasudaristvennogo Stroitelstva v SSSR: Natsionalnoe Gasudaristvennoe Stroitelstva v SSSR V Perehodniy Period Ot Kapitalizma k Sotsializmu (1917-1936 gg.), Moskova: İzdatelstva Mısıl, 1968.
• İzmayilov, A. E. Oçerki Po İstorii Sovetskoy Şkoli v Kırgızii za 40 Let (1917-1957 gg.), Frunze: Kırgızkoe Gasudaristvennoe Uçebno-Pedagogiçeskoe İzdatelstvo, 1957
• Karimbayev, S. Patriotizm Trudyaşihsya Kırgızi V Velikoy Atçestvennoy Voyni Savetskava Suyuza 1941-1945, Frunze: Kırgızgosizdat 1954.
• Kazanskiy, L. Kırgızkiy Narod v Velikoy Ateçestvennoy Voyne Savetskava Suyuza 1941-1945, Frunze: Kırgızgosizdat, 1954.
• Koldys, Gregory, “Kırgızların Siyasal-Tarihsel Bir İncelemesi”,Türkler Ansiklopedisi Cilt 19, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. ss. 518-527.
• Koropev, F. F. Oçerki Po İstorii Sovetskoy Şkoli i Pedagogiki (1917-1920). Moskova: İzdatelstva APN, 1958.
• Orozalieva, K. 40 Let Kırgızskoy SSR,:Frunze: İzdatelstva Kırgızistan, 1966.
• Pravaslavniy Blagovestnik, Aprel, 1915. No: 20.
• Salkov, V. P. Andijanskoe Vasstanniye 1898, Kazan: Tipo-Litografiya İmparatorskago Universiteta, 1901.
• Soktoyev, İ, Formirovanie i Razviti Sovetskoy İntelligentsi Kırgızistana, Frunze: İzdatelstva İlim, 1981.
• Saray, M. Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e: Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği, İstanbul: TTK Yayınları, 1993.
• Tabişaliyev, S, Zaşitsu Radinu, Frunze: Kırgızkoe Gasudaristvennoe İzdatelstva, 1960.
• Tagaev, Mairambek, “Hokand Hanlığının Sosyal ve Kültürel Tarihi (1709-1876)”, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.
• Türkistanskiye Yeperihalniye Vedemosti, Verniy: 1915, No: 1.
• Ustav Yedinoy Trudovoy Şkoli, Utverjden SNK RSFSR 18 Dekabr 1923, Narodnoe Obrazavaniye v SSSR, Moskova, 1974. (http://www.consultant.ru/).
• Vısşee i Srednee Spetsialnoe Obrazavaniye v KSSR “Statiçeskiy Sbornik” Frunze: y.y, 1973.
• Yarkov, A. P. Tatari i Başkıri v Kırgızistane İstoriko Kulturniy Portret, Cilt I, Bişkek: KRSU, 1996.
• Yayınlanmış Arşiv Belgesi
• Sovetskiy Kırgızistan v Dökümentah 1917-1967, Frunze “Kırgızistan”: 1983.
• Konstitutsi i Konsitutsionniye Akti RSFSR (1918-1937), Moskova: İzdatelstva Vedemostey Verhovnogo Soveta RSFSR, 1940.