Kariyer Dışı Bir Osmanlı Diplomatı: Viyana Büyükelçisi Mehmed Arif Efendi (1850-1855)

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 4, 615 - 635, 10.11.2024

Musa Kılıç

https://doi.org/10.9737/historystudies.1514781

Öz

Büyükelçilik diplomatlık mesleğinin en üst basamağını ifade eder. Bununla birlikte geçmişte olduğu gibi günümüzde de büyükelçiler sadece diplomatlardan seçilmezler. Diplomatlık mesleği dışından gelenler için kariyer dışı büyükelçi nitelemesi kullanılır. Osmanlı Devleti’nde bu nitelendirme kapsamına giren elçi sayısı hayli fazladır. Mehmed Arif Efendi 1850-1855 yılları arasında Viyana’da büyükelçi olarak görev yaptı. Daha önce herhangi bir diplomatik tecrübesi olmamasına ve dönemin diplomasi dili Fransızcayı bilmemesine rağmen bu göreve tayin edilmişti. Yani kariyer dışı bir elçiydi. Onun görev yaptığı dönem Avrupa diplomasisinin hareketli olduğu yıllardı. Önce Macar Mültecileri meselesi nedeniyle Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki diplomatik krizle uğraşmak zorunda kaldı. Kırım Savaşı döneminde görevine devam ediyordu. Viyana, barış için diplomatik müzakerelerin yürütüldüğü merkez olduğu için Mehmed Arif Efendi’nin büyükelçilik misyonu daha önemli hale geldi. Kimi zaman kariyer dışı bir elçi olmanın zorluklarını yaşadı. Bu çalışmanın amacı Mehmed Arif Efendi’nin Viyana Sefaretindeki misyonunu, kariyer dışılığı üzerinden ele almaktır. Onun Avusturya-Osmanlı Devleti arasındaki diplomatik ilişkilerdeki rolü ve bu rolde kariyer dışı bir diplomat olmasının etkileri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Arif Efendi, Avusturya, Osmanlı Diplomatları, Osmalı Devleti

A Non-Career Ottoman Diplomat: Vienna Ambassador Mehmet Arif Effendi (1850 – 1855)

Öz

Mehmed Arif Effendi was appointed as the Ottoman ambassador to Vienna in 1849, at a time when the effects of the Hungarian refugee crisis with Austria were still ongoing. He continued to serve in the Austrian capital, which maintained its neutrality during the Crimean War. It is quite interesting that a person from outside the Foreign Office, such as Mehmed Arif Effendi, was appointed as ambassador to Vienna at a time when institutional diplomacy was maturing in the Ottoman Empire. As a matter of fact, Mehmed Arif Effendi would have to face the difficulties of coming from outside diplomacy. In this study, Mehmed Arif Effendi's bureaucratic career before his appointment as ambassador to Vienna, the process of his appointment to Vienna, his role in the diplomatic relations between the two states during his tenure in the Austrian capital and his dismissal process will be discussed. Our aim is to better understand the relations between the Ottoman Empire and Austria through the role of the Vienna embassy in the relevant period and to contribute to the history of institutional diplomacy of the Ottoman Empire by revealing the biography of a little-known ambassador like Mehmed Arif Effendi.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Arif Effendi, Ottoman Empire, Austria, Ottoman Diplomats

Kaynakça

• 1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Asafî Name-i Hümayun Defterleri (A.{DVNSNMH.d.)
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3.)
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT.)
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS.)
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO.)
• Hatt-ı Hümayun (HAT)
• İrade Dahiliye (İ.DH.)
• İrade Hariciye (İ.HR.)
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.)
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.}AMD.)
• Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.}MKT.)
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.}MKT.UM.)
• Satın Alınan Evrak Ali Fuat Türkgeldi Evrakı (HSD. AFT.)
• Şura-yı Devlet Sicilleri (ŞD.SAİD.)
• 2. Gazeteler
• Sherborne Mercury, "Foreign and Colonial". (18 September 1855).
• The Daily News, "France". (12 April 1855).
• The Morning Cronicle, “Express From Paris”. (8 December 1855).
• The Standard, "Turkey". (1 October 1850).
• The Times “Austria”. (2 January 1855).
• The Times “Austria”. (16 January 1855).
• The Times, “Austria”. (19 March 1855).
• The Times “Austria”. (30 October 1855).
• The Times, "Austria". 31 December 1855.
• 3. Araştırma Eserleri
• Ahmed Cevdet. Tezâkir 1-12. Yayınlayan Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Akpınar, Mahmut, “Viyana Yoluyla Batı Diplomasisi”, CUJOSS 1, no. 46 (2022): 1-17.
• Akpınar, Mahmut, “Osmanlı Bürokrasisinde Askeri Bürokrasi Menşeli Elçiler”, Türk Diplomasisine Yön Verenler Osmanlı Dönemi, Editör Ahmet Dönmez-Yakup Kaya, 273-297, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Badem, Candan, Kırım Savaşı ve Osmanlılar. Çeviren Eşref Bengi Özbilen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Beydilli, Kemal. “Ziştovi Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, İstanbul: TDV Yayınları, 1994,467-472.
• Birbudak, Togay Seçkin, “1853-1856 Kırım Harbi’nde Osmanlı-Avusturya İlişkileri”, Belleten 82, no. 293, (Nisan 2018): 241-268.
• Davison, Roderic, “Vienna as a Major Ottoman Diplomatic Post in the Nineteenth Century”, Habsburgish-Osmanische Beziehungen içinde, Editör Andreas Tietze, 251-280, Wien: 26-30 September 1983.
• Dönmez, Ahmet, “Ahmed Fethi Paşa’nın Viyana ve Paris Elçilikleri (1835-1840)”, Osmanlı Devleti’nin Diplomasi Tarihi, Makaleler -2, Editör Mehmed Alaaddin Yalçinkaya-Uğur Kurtaran, 211-250, Ankara: Altınordu Yayınları, 2022.
• Goldfrank, David M., The origins of Crimean War. London-Newyork: Routledge, 2013.
• Gölen, Zafer “1852–53 Karadağ Askerî Harekâtı ve Sonuçları”, History Studies 1, no. 1, (2009): 212-296.
• Güler, Kamil Erdem, “Kırım Savaşı’nın Kökenleri (1848-1853)”, Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2003)
• Göçen, Hayreddin Nedim, Vesâik-i Tarihiyye ve Siyasiyye Belgelerin Dilinden Osmanlı ve Avrupa. İstanbul: Selis Kitaplar, 2008.
• Kılıç, Musa, “Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876)”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Kılıç, Musa, “Osmanlı Devleti Hizmetinde Bir Rum Diplomatın Portresi; Viyana Maslahatgüzarı Yanko Mavroyani (Jean Mavroyeni)”, Tanzimat’tan Günümüze Olaylar ve Kişiler Ekseninde Türk Hariciyesi, Editör İrşad Sami Yuca-Hidayet Kara, 160-188, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Keleş, Erdoğan, “Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi”, OTAM, no. 23, (2008): 149-194.
• Keleş, Erdoğan, “Osmanlı, İngiltere ve Fransa İlişkileri Bağlamında Kırım Savaşı”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Ricali (1839-1922). İstanbul: İsis Yayınları, 2003.
• Kuneralp, Sinan, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Sefirleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Yayına Hazırlayan İsmail Soysal, 113-126, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani Cilt I. Hazırlayan Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Nazır, Bayram, Macar ve Polonyalı Mülteciler Osmanlı’ya Sığınanlar, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2006.
• Temperley, Harold, England and the Near East the Crimea. New York: Roudledge Revivals, 1936.
• Türkgeldi, Ali Fuad, Mesâil-i Mühimme-i Siyâsiyye I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Yaldız, Fırat ve Evren Küçük, “Türk Dışişleri Bürokrasisinde Değişen Normlar: Kariyerdışı Büyükelçi Atamalarının Yasal Arka Planı”, Amme İdaresi Dergisi 55, no. 2, (2022), 89-118.