İmam Mâtürîdî’nin Düşüncesinde İnsan Hürriyeti Sorunu

Yıl 2016, Cilt: 15 Sayı: 30, 249 - 267, 30.12.2016

Abdülhamit Sinanoğlu

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.285631

Öz

Mâtüridî’ye göre insanların bir takım ilâhî emir ve yasaklara muhatap olarak mükellef kılınmasının nedeni, Allah’ın onları özgür varlıklar olarak yaratmasından dolayıdır. Ona göre insan, akıl ve din açısından sorumlu kılınmış, bir takım fillerine ecir ya da azap tahakkuk ettirilmiştir. Çünkü insan kendi fiilini özgür irâdesiyle kendisi ortaya koyma kapasitesine sahip bir varlıktır. Ancak Matürüdi’ye göre insan fiillerinin gerçek yaratıcısı Allah’tır. Bu anlayış, insanın kendi iradi fiillerinde ne derece pay sahibi olduğu problemini de ortaya çıkarmaktadır. İşte Mâtüridî bu sorunu da “fiilde yönler” kavramı altında incelemektedir. Ona göre insan fiili, yaratma yönüyle Allah’a, o fiile yönelip yapmaya karar verip, ortaya çıkmasına neden olma yönüyle de insana ait olmaktadır. Bu durumda her insan hidâyet veya dalâletini kendi yönelimi ve karar vermesiyle, tamamen kendisi gerçekleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mâturidî, Kur’an, iman, kader, insan, fiil, irâde, yaratma, hürriyet, hidâyet, dalâlet, teklif

The Problem of Human's Freedom in Al-Maturudi's Thought

Öz

According to Mâtüridî, the reason why people are made obliged to deal with a number of divine orders and prohibitions is because God created them as free beings. According to him, man has been made responsible for reason and religion, a reward for some kind of filler has been realized. Because it is the entity that can perform human actions with free will. But according to Maturidi, God is the true creator of human actions. This understanding also reveals the problem of how people share in their own will. Here Mâtüridî examines this problem under the concept of “directions to the verb”. According to him, human action belongs to God in the direction of creation, and to man in order to cause it to appear. In this case, every person carries out his own direction and decision by himself or herself. 

Anahtar Kelimeler

Mâtüridi, Qur’an, faith, fate, human, verb, will, creation, freedom, guilt, deceit, offer

Kaynakça

• Âsım Efendi, Kâmus Tercemesi-Okyanus,Takvimhâne-i Âmire Matbaası, İstanbul, 1277 h.
• Bedevî, Abdurrahman, Mezâhibu’l-İslâmiyyîn, Beyrut 1983.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Sahih:Kitâbu’l-Büyu’ 13; Kitâbu’l-Edeb,12; Müslim, Birr 20.
• Bulut, Mehmet, Hidâyet-Dalâlet ve İnsanın Sorumluluğu, DEÜİFD., sayı: 9, İzmir 1995.
• Ebû Zehrâ, Muhammed, Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye, yy., 1989.
• Eş’arî, Ebû’l-Hasen el-, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’h-tilâfu’l-Musallîn, tash.: Helmut Ritter, (II. bs.).
• Gölcük, Şerafettin, Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri, İstanbul 1979.
• Hayyât, Ebû’l-Hüseyn el-, Kitâb el-İntisâr, (tahk.: Nieberg), Beyrut 1987-1988.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Matbaa-i Se’âde-Kahire ts.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Matbaa-i Se’âde-Kahire ts.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Beyrut 1389/1970.
• Kâdı Abdulcebbar b. Ahmed, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Kahire 1988.
• Mâtüridî, Kitâb et-Tevhid, (tahk.: F. Huleyf), çev.: H. Sudi Erdoğan, İstanbul 1981.
• Mâtüridî, Muhammed, Te’vilâtu’l-Kur’an, Selimağa Ktph. nu: 40, varak: 744, satır: 8-17.
• Mâtüridî, Te’vilâtu’l-Kur’an, Konya Yusuf Ağa Kütüphanesi, no: 5552, ts.
• Muhammed Fuat Abdulbâki, el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, el-Mektebe el-İslâmiyye,
• Sinanoğlu, Abdulhamit, Mu’tezile Düşüncesinde İnsan Hürriyeti, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara
• Subhî, AhmedMahmud, Fî İlmi’l-Kelâm, (I. Cild: Mu’tezile), Beyrut 1985.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Abdulkerim eş-el-Milel ve’n-Nihâl,(el-Milel-1) Dâru’l-Ma’rife-Beyrut 1980?
• Şeyhzâde, Abdurrahman, Nazmu’l-Ferâid ve Cem’ul-Fevâid, Mısır 1317 h.
• Şerif, M. M. (editör), “A History of Muslim Philosophy, Wiesbaden 1963.
• Taşköprüzâde, Tabakâtu’l-Hanefiyye,Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, el yazması, nu: 7367.
• Teftazânî, Sa’duddin, Şerhu’l-Mekâsıd, Âlemul-Kütüb Yay., Beyrut 1409/1989
• Yahya b. Hüseyin, er-Reddu ‘alâ’l-Hasan b. Muhammed b. El-Hanefiyye, 9. Soruya Cevap, (Resâilu’l-
• Adl ve’t-Tevhîd içinde), neşr.: Muhammed Umara, (I, II), Dâru’l-Hilâl, Kahire, ts.
• Yaltkaya, M. Şerafeddin, Kaderiyye Yahut Mu’tezile, Dâru’l-Fünûn İFD., İstanbul-Langa, 24 Mart
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait, Mâtüridî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı, Ankara 1981.
• Yeprem, Mustafa Saim, İrâde Hürriyeti ve İmâm Mâtüridî, Marmara Ü. Vakfı Yay. İstanbul 1997.
• Yüksel, Emrullah, Kur’ân-ı Kerim’de Hidâyet ve Dalâlet Anlayışı, Atatürk Ü. İFD., sayı: 7, İstanbul