İki İlahi Kitap (Kitâb-I Mukaddes ve Kur’an-I Kerîm) Ekseninde Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’da İnâyet

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 33, 297 - 326, 30.06.2018

Emine Taşçı Yıldırım

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.443556

Öz

İhtimam, yardım, lütuf, iyilik ve ihsan anlamlara gelen inâyet kavramı, genel olarak Tanrı’nın eşya üzerindeki tedbiri veya ilahî takdiri olarak tanımlanmaktadır. Felsefe, kelâm ve tasavvufun merkezi kavramlarından biri olan inâyet, ilahî dinler içerisinde de kendine yer edinmiştir. Bu bağlamda inâyet fikrinin hem Kitâb-ı Mukaddes hem de Kur’an-ı Kerîm’in bütününde işlendiğini söylemek mümkündür. Eski Ahit’te inâyet, Yahudilikteki seçilmiş millet fikriyle bağlantılı olarak ele alınmaktadır. Yeni Ahit’te ise bu düşünceden uzaklaşıldığı, Tanrı’nın inâyetinin evrensel ve mutlak oluşunun vurgulandığı görülmektedir. Kur’an-ı Kerîm’e gelindiğinde ise onda Allah’ın inananlara yönelik bir yardımından bahsedilmekle beraber Allah’ın inâyetinin bütün yaratılanları kuşattığı düşüncesinin hakim olduğundan söz edilebilir. Kur’an-ı Kerîm’de hakim olan bu inâyet fikri, inananlara yönelik özel bir yardımın varlığı ekseninde üstünlüğün takvada oluşuna yapılan vurguyla birlikte Yahudilikteki seçilmiş millet fikrine bir karşı çıkış olarak değerlendirilebilir. Ayrıca Kur’an-ı Kerîm’de inâyet fikrinin, Allah-âlem-insan ilişkisi bağlamında işlendiği de göze çarpmaktadır. Bu çalışmada Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’ın inâyet düşüncesine genel yaklaşımı, Kitâb-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerîm ekseninde incelenerek bu alana bir katkı sunmak amaçlanmaktadır. Bununla birlikte ilahî dinler açısından bu kavramın tarihi süreç içerisinde nasıl bir değişim geçirdiği de ortaya konulmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, İnâyet, Tanrı, Kitâb-ı Mukaddes

Providence at Judaism, Christianity and Islam on the Axis of the Two Divine Books (Holy Scripture And Holy Quran)

Öz

Providence tfiat comes to meanings such as care, assistance, grace(lutf), favor and benev.lence is generally described as God's divine app٢eciation or precaution on the object. Providence, one of the Central concepts of philosophy, kalam and sufism, tlas gained its groun in the divine religions. In this context, it is possible to say that the idea of providence is processed bottı in the whole Holy Scripture and Holy Qu٢an. The p٢0؛٧dence in the Old Testament is discussed in connection with the idea of the chosen people in Judaism. However, it is seen that this thought has been abandoned and God’s providence and its being unive٢sal and absolute has been emphasized in the New Testament. When it comes to the Holy Qur’an, by making mention of God’s help for believers it may be said that the idea that God’s providence surrounds ali creatures prevails. This idea of providence prevailing in the Qur'an with the emphasis on supremacy oftaqwa in the axis of existence of a special help for believers can be evalueted as an objection to the idea of the chosen people in dudaism. In addition, it is also seen that the idea of providence in the Qur’an is dealt with the context of Allah-world-human relation. In this study, it is aimed at contributing to this field with analysing the general approach of Judaism, Christianity and Islam towards the idea of the providence at the axis of the Bible and the Holy Quran. Similary, in terms of divine religions, how this notion has undergone a change will also be tried to be revealed in this context.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, God, Providence, Holy Scripture, Holy Quran

Kaynakça

• Akın Kadir, Bayraktar Hakkı. Ali Bey’in Osmanlıca (1662-1666) Çevirisine Göre Ekümenik Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İnciller ve Tüm Deuterokanonik/Apokrif Ekleri. İstanbul: Haktan Yayıncılık, 2007.
• Ali Bey’in Osmanlıca (1662-1666) Çevirisine Göre Ekümenik Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İnciller ve Tüm Deuterokanonik/Apokrif Ekleri. haz. Kadir Akın, Hakkı Bayraktar. İstanbul: Haktan Yayıncılık, 2007.
• Felsefe ve Gramer Terimleri. İstanbul: Cumhuriyet Basımevi, 1942.
• Ahteri, Mustafa b. Şemseddin Karahisari. Ahter-i Kebir. İstanbul: Darü’t-Tıbaati’l-Ma’mure, 1242.
• Aijaz, İmran. “Belief, Providence and Eschatology: Some Philosophical Problems in Islamic Tehism”. Philosophy Compass, 3/1 (2008): 231-253.
• Ali, H. A. “Rububiyyat (Divine Providence)”. çev.: Aydın Topaloğlu. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/2, (2005): 205-219.
• Aydemir, Abdullah. “Besmele”. Diyanet İlmi Dergi, 10/106-107 (1971): 82-89.
• Aydın, Fuat. Pavlus Hıristiyanlığına Giriş. Ankara: Eksiyeni Yayınları, 2011.
• Ayni, Mehmet Ali. İntikâd ve Mülâhazalar. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1339/1923.
• Baalbeki Ruhi. el-Mevridü’l-Vasit: Kamusu Arabi-İngilizi İngilizi-Arabi: Al-Mawrid Al-Waseet: Concise Dictionary: English-Arabic. Beyrut: Dârü’l-İlmü’l-Melayin, 1996.
• Baaren, Theodorus P. Van. “Providence, Religious, Doctrines and Myths”. in The New Encyclopedia Britannica. 15: Chicago: 1990.
• Batuk, Cengiz. Mitoloji ve Tarihsellik: Hıristiyanlığın Aslî günah Mitinin Tarihsel Dönüşümü. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Bernhardt, Reinhold. “Providence”. The Encylopedia Christianty. 4: 402-404. William B. Eerdmans Publishing, USA 2005.
• Bosman, Hedrick. “Providence (Old Testament)”. Religion Past and Present Encyclopedia of Theology and Religion. 10: 477. Brill, Boston 2011.
• Calvin, John. The Institues of the Christian Religion. trans. H. Beveridge (Grand Rapids: Christian Classics Ethereal Library), http://www.ccel.org/ccel/calvin/institutes.
• Catafago, Joseph. An Arabic an English Literary Dcitinorary. Beyrut: Libraırie Du Liban, 1974.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Rehber Yayıncılık, 1997.
• Cedid, İskender. İslam’da ve Mesih İnancında Günah ve Bağış. Esenlik Yolu, İsviçre.
• Cevizci, Ahmet. Felsefî Terimler Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003.
• Coggnis, Richard. “What Does ‘Deuteronomistic’ Mean?”. Those Elusive Deuteronomists the Phenomenon of Pan-Deuteronomism. 22-35. England: Sheffield Academic Press, 1999.
• Deniz, Osman Murat. “John Calvin’in Teolojisi ve Özgünlüğü”. Akademik Bakış Dergisi, 33 (Kasım – Aralık 2012): 1-16.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2007.
• Doğan, Bilal. Hıristiyanlıkta Aslî günah Doktrini (Pavlus- Pelagius Örneği). Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2008.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Lugatçe-i Felsefe: Fransızcadan Türkçeye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1341.
• Fârâbî. Arau Ehli’l-Medîneti’l-Fazıleti. thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1986.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-Medeniyye. Thk. Ali Mulhim. Beyrut: Dar ve Mektebetü’l-Hilal, 1994.
• Fergusson, David. “The Theology of Providence”. Theology Today, 67 (2010): 261-278.
• Firuzabadi, Ebu Tahir Muhammed b. Yakub b. Necmuddin. Kamus Tercemesi: Okyanusu’l-Basit fi Tercemeti’l-Kamusi’l-Muhit. Çev.: Ahmed Asım. 1-4. İstanbul: Matbaatu Bahriyye, 1305.
• Francis, Peters E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çev.: Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
• Frost, R.J.J. The Doctrine of Scripture and the Providence of God. Magister Dissertation, North-West University, 2014.
• Gardet, Louis L. “Providence”. The Encylopedia of Islam (New Edition). Thk. H.A.R Gibb, E. J. 3: 1203. Leiden: Brill, 1960.
• Grudem, Wayne. Systematic Theology an Introduction to Bible Doctrine. Great Britain: Inter-Varsity Press, 1994.
• Gündüz, Şinasi. Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı. Ankara: Ankara Okulları Yayınları, 2004.
• Harman, Ömer Faruk. “Kitâb-ı Mukaddes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 75-76. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• İbn Manzur. Lisanü’l-Arab. Tsh. Emin Muhammed Abdülvehhab, Muhammed es-Sadık el-Ubeydi. 1-15. Beyrut: Dârü’l-İhyai‘t-Türasi’l-Arabi, 1997.
• İbn Sînâ. “Arş Risalesi -Allah‘ın Birliği ve Sıfatları Üzerine-”. Çev.: Enver Uysal. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 9/9 (2000): 641-655.
• İbn Sînâ. İhlâs Sûresi Tefsiri. Çev.: Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB Yayınları, 2014.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik II. Çev.: Ekrem Demirli, Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ. “Keyfiyetü’z-Ziyaret ve Hakikatü’t- Duai ve Te’siriha fi Nüfusu ve’l-Ebdan (Ziyaretin Keyfiyeti, Duanın Hakikati ve Nefisler ve Bedenler Üzerine Tesiri)”, Çev.: Necmeddin Pehlivan.
• eş-Şeyhu’r-Reis İbn-i Sînâ. 239-250.Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• el-İsfahânî, Ragıb. Müfredat: Kur’an Kavramları Sözlüğü. Çev.: Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Tanrı ve İnsan. çev.: M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Jakson, Wayne. A Study of the Providence of God. Apologetics Press, USA t.y.
• Kabaağaç, Sina, Alova, Erdal. Latince-Türkçe Sözlük. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1995.
• Kadri, Hüseyin Kazım. Türk Lûgati. 1-4. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Kanar, Mehmet. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü: A-L. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Katar, Mehmet. “İsrail Kavminin Seçilmişliği Üzerine Bir Araştırma”. Journal of Islamic Research 20/2 (2007): 172-177.
• Kirkpatrick, William J. “God’s Providence”. Systematıc Theology An Introduction to Bible Doctrine. USA: Inter-Varsity Press, 1994.
• Kitâb-ı Mukaddes yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid. İstanbul: Boyacıyan Agop Basımevi, 1876, 1910.
• Kur’an-ı Kerîm Meâli. haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kutsal Kitap ve Deuterokanonik (Apokrif) Kitaplar. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2003.
• Kutluer, İlhan. “Gâiyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 292-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Küçük, Mehmet Alparslan. Kutsal Kitap Anlayışı. Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
• Lalande, Ta’rib Halil Ahmed Halil D’andre. Mevsuatu Lalande el-Felsefîyye. 2: 1064. Beyrut: Menşuratu Uveydat, 1996.
• Madrigal, Carlos. Kutsal Kitap’a Göre Kader ve Özgür İrade Öğretilerinin İncelenmesi -Tanrısal Seçimdeki Takdir; İnsan Seçimlerindeki Özgürlük-. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2006.
• Ma’luf, Luvis b. Nikola el-Ma’luf el-Yesui. el-Müncid fi’l-Lugave’l-A’lâm. Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1986.
• Mâtürîdî. Te’vîlâtü’l- Kur’ân. Thk. Halil İbrahim Kaçar. 1-17. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007.
• Mâtürîdî. Te’vîlâtü’l- Kur’ân Tercümesi. çev.: Bekir Topaloğlu, Kemal Sandıkçı. 1-2. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Masterman, M.R.E. “Providence of God (In The Bible)”. New Catholic Encyclopedia. 11: 916-917. USA: McGraw-Hill, 1967.
• Murşan, Sâlim. Canibu’l-İlahî İnde İbn Sînâ. Beyrut: Darul Kuteybe, 1992.
• Medkur, İbrahim. Mu’cemül Felsefî. Kahire: Heyetü’l-Ammetü’l-Şevnil Matbai’l- Emiriyyeti, 1983.
• O’brien, Mark A. The Deuteronomistic History Hypothesis: A Reassessment. Göttingen: Univ.-Verl, 1989.
• Owen, H. P. “Providence”. Encyclopedia of Philosophy. 8: 99-100. USA: Thomson Gale, 2006.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu’cemü’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Muasıra. 1-4. Kahire: Âlemü›l-Kütüb, 2008.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi, 2006.
• Pesch, Rudolf. “Providence”. Bauer Encyclopedia of Biblical Theology. 722-725. London: Sheed and Ward, 1970.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Taberî Tefsiri. çev.: Hasan Karakaya, Kerîm Aytekin. 1-9. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1996.
• Tarakçı, Muhammet. “Kalvinizm’de Kader Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010): 93-119.
• Tavard, George H. “The Mystery of Divine Providence”. Theological Studies, 64 (2003): 707-718.
• Topaloğlu, Aydın. “Tanrısal İnâyetin Felsefî Anlamı ve Tarihsel Arka Planı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (2004): 105-119.
• Turan, Süleyman, Battal, Emine. Dünya Dinlerinde Kutsal Metinler. Ankara: STS Yayınları, 2015.
• Turhan, Kasım. “İnâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 265-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Tümer, Günay. “Aslî günah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 496-497. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Sami, Şemseddin. Kamus-ı Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2004.
• Sailhamer, John H. Introduction to Old Testament Theology: A Canonical Approach. Michigan: Zondervan Publishing House, 1995.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Besmele ve Fatiha Tefsiri. Çev.: Mehmet Karadeniz. İstanbul: Sezgin Matbaası, 1986.
• Şentürk, Mustafa. «Kitâb-ı Mukaddes ve Kur‘an-ı Kerîm‘e Göre İlk Günah ve Kadın». İslami Araştırmalar 22/1 (2011): 32-43.
• Uludağ, Süleyman. “Nur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 244-245. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Wright, John H. Divine Providence in the Bible: Meeting the Living and True God (Old Testament). New York: Paulist Press, 2009.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 1-10. İstanbul: Nebioğlu Basımevi, 1960.
• Yeşilyaprak, Fatih. Aziz Augustinus ve Aslî Günah Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Yüksel, Yakup. “Beydâvî Tefsiri’nde Besmele Tahlili”. Sakarya Üniversitesi İlahîyat Fakültesi Dergisi 26 (2012): 91-107.