The Idea of Philosophy and History in Ibn Khaldun’s Conception of Science

Yıl 2011, Cilt: 10 Sayı: 20, 29 - 59, 01.12.2011

Aygün Akyol

Öz

Anahtar Kelimeler

-

İbn Haldun’un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru

Öz

İbn Haldun tarih ve felsefe konusundaki yeni yaklaşımlarından sebebiyle oldukça farklı bir düşünür olarak kabul edilmiştir. İslam felsefesinde Meşşâî akımın metafizik düşüncesi hakkındaki eleştirilerinden dolayı İbn Haldun felsefe karşıtı gibi anlaşılmıştır. Oysaki düşünür metafiziği inkâr etmeden metafiziğe ait iddiaların akılla bilinebilirliği iddiasını eleştirmektedir. İbn Haldun’un metafizik konusundaki yaklaşımları yeni bir bilimsel paradigmaya işaret etmektedir. Böylece düşünür, tarih ve umranı insani bilimler sahasında formüle etmektedir. Bu yeni yaklaşımda ne deneysel saha inkâr edilir ne de dini ya da metafizik saha inkâr edilir

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Tarih, Felsefe, Metafizik, İlim

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İnsan Yay., İstanbul 2002.
• Ahmad, Zaid, The Epistemology of Ibn Haldun, Routledge Curzon, New York 2003.
• Akyol, Aygün, Şehrezuri Metafiziği, Araştırma Yay., Ankara 2011.
• --------, Şehristânî’nin Filozoflarla Mücadelesi, Araştırma Yay., Ankara 2011.
• Aristoteles, Metafizik, çev.: Ahmet Arslan, Sosyal Yay., İstanbul 1996.
• --------, Eudemos’a Etik, çev.: Saffet Babür, Dost Kitabevi, Ankara 1999.
• Arslan, Ahmet, İbn-i Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası, Vadi Yay., Ankara 1997.
• --------, İslam Felsefesi Üzerine, Vadi Yay., Ankara 1999.
• Aydın, İbrahim Hakkı, “Tehafüt Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 26, Erzurum 2006.
• Bayrakdar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1999.
• -------, İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1985.
• Bedir, Murteza, “İslam Düşünce Geleneğinde Nakli İlim Kavramı ve İbn Haldun”, İslam Araştırma- ları Dergisi, sayı: 15, 2006.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefi Mirasımız ve Biz, haz.: Burhan Köroğlu, çev.: Said Aykut, Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• Collingwood, R.G., Tarih Tasarımı, çev.: Kurtuluş Dinçer, Ara Yay., İstanbul 1990.
• Corbin, Henry, İbn Rüşd’den Günümüze İslam Felsefe Tarihi, çev.: Abdullah Haksöz, İnsan Yay., İstanbul 1997.
• Deniz, Gürbüz, Kelâm-Felsefe Tartışmaları (Tehâfütler Örneği), Fecr Yay., Ankara 2009.
• el-Mezugi, Muhammed, “İbn Haldun ve Felsefe”, Fikru İbn Haldun ed-dirase ve’l-hadare ve’l-heymene içinde, Beyrut 2007.
• Enan, Muhammed Abdullah, Ibn Khâldûn His Life and Works, Kitab Bhavan, New Delhi 1997.
• Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, Ayışığı Kitapları Yay., İstanbul 1998.
• Fârâbî, Mutluluğun Kazanılması, çev.: Ahmet Arslan, Vadi Yay., Ankara 1999.
• -------, İhsâu’l-ulûm, çev.: Ahmet Ateş, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1990.
• -------, Fususu’l-medenî, çev.: Hanifi Özcan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., İzmir 1987.
• -------, el-Medinetü’l-Fazıla, çev.: Nafiz Danışman, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., Ankara 2001.
• Gazali, İhyâu Ulumid’d-Dîn, çev.: Ahmed Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, İstanbul trs.
• -------, Tehafütü’l-Felâsife, neşr.: Darü’l-Mearif, Kahire 1987.
• Gibb, “The Islamic Background of Ibn Khaldun’s Political Theory, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, sayı: 7, no: 1, 1933.
• Goodman, Lenn Evan, “Ibn Khaldun and Thucyidides”, Journal of American Oriental Society, sayı: 92, no: 2, 1972.
• Güzel, Abdurrahim, Karabaği ve Tehafütü, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1991.
• Hacibekiroğlu, Abdullah, İbn Haldûn’un Kelamcılığı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2008.
• Haklı, Şaban, İslam Felsefesinde Metafizik Bilgi, İmkânı ve Değeri, Çorum 2008.
• -------, Müteahhirin Döneminde Felsefe Kelam İlişkisi Fahreddin er-Râzî Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
• Hamîş, Salim, Haldûniye fî davi felsefeti’t-târih, Dâru’t-Talia’, Beyrut 1998.
• Hassan, Ümit, İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi, Doğubatı Yay., Ankara 2010.
• Hocazade, Mustafa b. Halil, Tehâfütu Tehâfütü’l-Felâsife, neşr.: El-Matbaatü’l-Alemîyye, Mısır 1885.
• Hussein, Taha, “Etude Analytique et Critique de lu Philosophie Sociale d’Ibn Khaldoun”, Paris, 1917.
• İbn Haldun, Lübâbü’l-Muhassal fi Usûli’d-Din, tahk.: Abbas Muhammed Hasan Süleyman, neşr: Daru’l-Marifeti’l-Camiîyyeti, İskenderiye 1996.
• -------, Şifâ’us-Sâil ve Tehzîbü’l-Mesâil, tahk.: Muhammed Muti’ el-Hafız, neşr.: Dâru’l-Fikr, Dimeşk 1996.
• -------, Şifâ’u-Sâil, çev.: S. Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1977.
• -------, Mukaddime, c. I, II, III, thk.: Ali Abdulvahid Vafi, Daru Nahdati Mısır, trs.
• -------, Mukaddime, c. I, II, III, çev.: Zakir Kadiri Ugan, MEB Yay., İstanbul 1990.
• -------, et-Ta'rif bi İbni Haldun ve rıhletuhu garban ve şarkan, Camiatu Melik Suud, 1957.
• İbn Rüşt, Tehâfütü’t-Tehâfüt, neşr.: Darü’l-Maşrik, Beyrut 1992.
• İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifâ/Fizik II, çev.: Muhittin Macit-Ferruh Özpilavcı, Litera Yay., İstanbul 2005.
• -------, Fî aksâmi’l-ulûmi’l-akliyye, Tis’a Resâil, İstanbul 1298.
• -------, İşâretler ve Tembihler, çev.: Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, Litera Yay., İstanbul 2005.
• -------, Kitâbu’ş-Şifâ/Metafizik II, çev.: Ekrem Demirli, Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul 2005.
• İzmirli, İ. Hakkı, “İslamda Felsefe Cereyanları-İbn Haldun”, Daru’l-Fünun İlahiyat Fakültesi Mecmua- sı, sayı: 24.
• Janssens, Jules, “al-Ghazzâlî’s Tahâfut: Is It Really a Rejection of Ibn Sînâ’s Philosophy?”, Journal of Islamic Studies, 12:1 (2001).
• Katip Çelebi, Keşfu’z-Zunun, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1971.
• Kemalpaşazade, İbn Kemal Ahmed Şemseddin, Tehafüt Haşiyesi-Haşiye ala Tehafüti’l-Felâsife, çev.: Ahmet Arslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
• Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, Felsefi Risaleler içinde, çev.: Mahmut Kaya, İz Yay., İstanbul 1994.
• Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İz Yay., İstanbul 2002.
• Lakhassi, Abdurrahman, “Ibn Khaldûn and the Classification of Science, in MR, 4/1 1979.
• -------, “İbn Haldun”, İslam Felsefesi Tarihi içinde, ed.: S. Hüseyin Nasr-Oliver Leaman, çev.: Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, İstanbul 2001.
• Mehdi, Muhsin, “İbn Haldun I”, Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri içinde, çev.: Mustafa Armağan, İnsan Yay., İstanbul 1997.
• Nasr, S. Hüseyin, İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş, çev.: Nazife Şişman, İnsan Yay., İstanbul 1986.
• -------, Modern Dünyada Geleneksel İslam, çev.: Savaş Şafak Barkçın, Hüsamettin Arslan, İnsan Yay., İstanbul 1989.
• Özlem, Doğan, Tarih Felsefesi, Say Yay., İstanbul 2010.
• Platon, Devlet, çev.: Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimboz, Remzi Kitabevi, İstanbul 1971.
• -------, “Menon”, Diyaloglar I içinde, çev.: Adnan Cemgil, Remzi Kitabevi, İstanbul 1993.
• -------,“Theaitetos”, Diyaloglar II içinde, çev.: Macit Gökberk, Remzi Kitabevi, İstanbul 1995.
• Saruhan, Müfit Selim, “İbn Haldûn’un Mukaddime Adlı Eserinde Felsefeye Bakışı”, İslam Felsefesi- nin Sorunları içinde, Elis Yay., Ankara 2003.
• Sühreverdi, Hikmetü’l-ilahiyyât, Maarif Matbaası, İstanbul 1945.
• Şehrezûrî, Şemseddîn, Resâilu’ş-Şecereti’l-İlâhiyye fi Ulumi’l-Hakâiki’l-Rabbâniyye, thk. Necip Görgün, Elif Yay., İstanbul 2004.
• ------, Kitâbu’l-rumûz ve’l-emsalü’l-lahutiyye, Müstensih Abdurrahman bin Ahmet, h. 687.
• Şehristânî, Filozoflarla Mücadele/Kitabu’l-Musâraa, çev.: Aygün Akyol-Aytekin Özel, Litera Yay., İstanbul 2010.
• Terkan, Fahrullah, Çatışmanın Dinamikleri Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine, Elis Yay., Ankara 2007.
• Togan, Zeki V., Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul 1985.
• Toktaş, Fatih, İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, Klasik Yay., İstanbul 2004.
• Turgut, İhsan, “Platon’da Bilgi Türleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 22.
• Türker, Mübahat, Üç Tehafüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara 1956.
• Türker, Ömer, “Mukaddime’de Akli İlimler Algısı: İbn Haldun’un Bireysel Yetenekler Teorisi” İslam Araştırmaları Dergisi, sayı: 15, 2006.
• Uludağ, Süleyman, “İbn Haldun”, DİA, İstanbul 1999, c. 19.
• -------, İbn Haldun, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1993.
• -------, “İbn Haldun’un Görüşleri”, Tasavvufun Mahiyeti-Şifâu’s-Sâil içinde, Dergah Yay., İstanbul 1977.
• Uyanık, Mevlüt, Bilginin İslamileştirilmesi ve Çağdaş İslam Düşüncesi, Ankara Okulu Yay., Ankara, 1999.
• -------, Felsefi Düşünceye Çağrı, Elis Yay., Ankara 2003.
• -------, “Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak-İslam Felsefesinin Günümüzdeki Anlamı Üzerine Bir Deneme”, İslamiyat, c. 8, sayı: 4, 2005.
• -------, İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması –Gazali Örneği-, Araştırma Yay., Ankara 2005.
• -------, “Çağdaş İslam Düşüncesinde Tarihsellik ve Evrensellik”, Kur’an’ın Tarihsel ve Evrensel Oku- nuşu içinde, edit.: Mevlüt Uyanık, Fecr Yay., Ankara 2011.
• Vafî, Ali Abdulvâhid, “Temhîd Li’Mukaddimeti İbn Haldun”, Mukaddime içinde, c. I, Daru Nahdati Mısır, trs.
• Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, çev.: Vehbi Eralp, Sosyal Yay., İstanbul 1993.
• Yıldız, Mustafa, “İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 10, Güz 2010.
• Yılmaz, Zehra, İbn Haldun’un Tasavvufa ve Felsefeye Yönelttiği Eleştiriler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.