Fakhr al-Dîn al-Râzî and his Islamic Philosophy in the Context of his Book Entitled as Kitâbu’l-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme

Yıl 2011, Cilt: 10 Sayı: 20, 171 - 192, 01.12.2011

İsmail Hanoğlu

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Kitâbu’l-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme Bağlamında Fahruddîn er-Râzî ve İslam Felsefesi

Öz

İslam felsefesi, düşünce tarihinde var olan diğer felsefî sistemler gibi, konuları bakımından sistematik özellik gösterir. İslam felsefesinin problemleri, İslam filozofları tarafından, sistemli bir biçimde ifade edildi. Gazâlî ve ondan sonraki dönemde, felsefe, İslâm ortaçağında, İslam entelektüel çevreleri tarafından eleştirildi. Bu süreç pozitif neticeler de yarattı. Bu sürecin inşasında Fahruddîn erRâzî’nin payı dikkate değerdir. Râzî, Gazâlî gibi, İslam filozoflarına karşı açık bir eleştiri içerisinde olmadı. Evvela, felsefî literatürü analiz etti ve sonra onu sistematik dille ifade etti. Kitâbu’lMulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme, Râzî’nin felsefi meseleleri tartıştığı analitik çalışmalarından biridir. Bu makalede bu konulara ilişkin Râzî’nin yaklaşımı incelendi. Râzî, çalışmasını iki ana parçaya ayırır: Mantık ve Felsefe. Mantık bölümünde, mantıksal terimler ve önermeler değerlendirilir. Felsefe bölümünde, varlık felsefesinin genel terimleri, cevher ve arazın tanımları ve bu kavramlar hakkında problemler ve son olarak da Tanrı problemi, analitik ve sistematik bir dille ele alınır. Bu makalede Râzî’nin ontolojisi ve epistemolojisi, kavram anlayışı ve felsefî konulara ilişkin bilimsel yöntemi incelenmektedir

Anahtar Kelimeler

Râzî, İslâm Felsefesi, ontoloji, epistemoloji, bilimsel yöntem

Kaynakça

• Ajdukiewicz, Kazimierz, Temel Kavramlar ve Kuramlar, çev.: A. Cevizci, 2.bs., Ankara 1994.
• Aristotle, The Metaphysics, trans.: John H. McMahon, Cosimo, New York 2008.
• -------, Posterior Analytics, Topica, translated by Hugh Tredennıck and E. S. Forster, Harvard Uni- versty Press, Cambridge, Massachusetts, London, England, (first published) 1960, (reprinted) 1966, 1976, 1989, 1997.
• Bozkurt, Mustafa, Fahruddîn er-Râzî’de Bilgi Teorisi, A.Ü. Sosyalbilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri (Kelâm) Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• Brockelmann, C., Geschichte der Arabischen Lıtteratur, erster supplementband, Leiden 1937.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, Say Yay., İstanbul 2009.
• Corbin, Henry, History of Islamic Philosophy, translated by Liadain Sherrard with the assistance of Philip Sherrard, K. P. International London and New York in association with Islamic Publi- cations for The Instıtute of Ismaili Studies, London.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed, Şerhu kitâbi’-l-mevâkıf, tash., M.B. en-Nesânî el-Halebî, Matbaatü’s-saadet, Mısır 1908.
• Davidson, Herbert A., Alfarabi, Avicenna, and Averroes on Intellect: Their Cosmologies, Theories of The Active Intellect, and Theories of Human Intellect, Oxford Univ. Press, Oxford 1992.
• Daiber, Hans, “İslâm Felsefesi Tarihi Çalışmamızın Anlamı ve Amacı Nedir? İhmal Edilmiş Bir Disiplinin Tarihi”, çev.: M. Cüneyt Kaya, AÜİFD, c. XLV, sayı: II, 2004.
• el-Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ, Talîkât, Haydarabad, 1346 H.
• -------, “Şerâitü’l-yakîn,” haz.: M.Türker Küyel, Fârâbî Külliyâtı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, sayı: 2, Ankara 1990.
• -------, “Cevâbâtün li mesâile süile anha (Risâle fî mesâile müteferrika)”, Risâletâni felsefiyyetâni, tahk. ve takd.: Cafer Al-i Yâsîn, Dâru’l-Menâhil, Beyrut-Lübnan, 1987.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Mi’yâru’l-ilm fî fenni’l-mantık, Kürdistânü’l- ilmiyye (Muhyiddîn Sabrî el-kürdî), 1329 H.
• -------, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, takdim, zapt ve ta’lîk: İbrâhîm Muhammed Ramazan, Dâru’l- Erkâm b. Ebî’l-Erkam, Beyrût, Lübnân, ts.
• -------, el-Menhûl min ta’lîkâti’l- usûl, tahk.: M.H. Heytu, ts.
• -------, el-Munkız mine’d-dalâl, (Mecmûatü resâil içinde), takd.: Ahmet Şemsüddîn, Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, Beyrut, Lübnan, 1988.
• Gilson, Etienne, Ortaçağ Felsefesinin Ruhu, çev.: Şamil Öcal, Açılım Kitap, İstanbul, Ocak 2003.
• Guarino, Nicola, -Oberle, Daniel, and Staab, Steffen, “What is an Ontology?”, Handbook on Ontology, ed.: S. Staab, R. Studer, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2009.
• Haklı, Şaban, Müteahhirun Döneminde Felsefe-Kelam İlişkisi: Fahruddin er-Râzî Örneği, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2002.
• Hanoğlu, İsmail, Fahruddîn er-Râzî’nin ‘Kitâbu’l-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme’ Adlı Eserinin Tahkîki ve Değerlendirmesi, A.Ü. Sosyalbilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2009.
• Honer, Stanley M., Hunt, Thomas C., Okholm, Dennıs L., Felsefeye Çağrı: Sorunlar ve Seçenekler, çev.: Hasan Ünder, İmge Kitabevi (ikinci baskı), Ankara 2003.
• Horten, Max, ‘Felsefe’ mad., İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1948.
• İbn Adî, Yahyâ, Makâlâtü Yahyâ İbn-i Adî el-felsefiyye, tahk.: Sahbân Khalîfât, Menşûrâtü’l-Câmiati’l- Ürdüniyye, Amman 1988.
• İbn Arabî, Muhyiddîn, Mekârimu’l-Ahlak-Üstün Ahlak- çev.: Vahdettin İnce, Kitsan Yay., İstanbul, ts.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefayâtu’l-ayân ve enbâu ebnâi’z-zamân, tahk., Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Mektebetü’n- Nahdati’l-Mısrıyye, 1948.
• İbn Haldûn, Ebu Zeyd Veliyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, el-İber ve dîvânu’l-mübtedei ve’l- haber fî eyyâmi’l-arab ve’l-acem ve’l-berber ve men âsarahum min zevi’s-Sultâni’l-Ekber, (Tarihu İbn-i Haldûn/Mukaddime), düzenleyen: Ebu Suheyb el-Keremî, Beytü’l-efkâri’d-devliyye, ts.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-arab, Dâru’l-hadîs, Kahire, 2003.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, Tehâfütü’t-tehâfüt, tahk.: Süleyman Dünya, Dâru’l-meârif, 2. bs., Kahire, ts.
• İbn Sînâ, eş-Şeyh er-Reîs el-Huseyn Ebû Alî, Kitâbu’n-necât fi’l-hikmeti’-l-mantıkiyye ve’t-tabîiyye ve’l- ilâhiyye, takd. M.Fahri, Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, Beyrût.
• Joel Feinberg, Russ Shafer-Landau, Reason and Responsibility (Readings in Some Basic Problems of Philosophy),Thomson Wadsworth, thirteenth edition, Belmonth, USA 2008.
• el-Kazvînî, Necmüddîn Alî el-Kâtibî, el-Munassas fî şerhi’l-mulahhas, Süleymaniye Ktp., Şehit Ali Paşa Böl., no.1680, İstanbul.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn, c.II, tash. Şerafettin Yaltkaya, 1943.
• Keeton, Morris T., “Scepticism”, The Dictionary of Philosophy, ed.: Dagobert D. Runes, Philosophical Library, New York.
• Liddell and Scott, Greek-English Lexıcon, Oxford at the Clarendon Press, 1888.
• Moser, Paul K. and Nat, Arnold Vander, General Introduction, Human Knowledge-Its Nature, Origin and Limit, Human Nature: Classical and Contemporary Approaches, New York 1978.
• Özaydın, Abdülkerim,” İbn Hallikan”, TDV. İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1999.
• Peters, Francis E., Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, çev.: Hakkı Hünler, Paradigma yay., İstanbul, 2004.
• Popper, Karl R., “Bilginin Kaynakları Hakkında”, Daha İyi Bir Dünya Arayışı (Son Otuz Yılın Makale- leri ve Bildirileri), çev.: İlknur Kaya, YKY., İstanbul 2001.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed bin Ömer, el-Mebâhisü’l-meşrıkiyye fi ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabîiyyât, tahk. Muhammed Mu’tasım billah el-Bağdâdî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
• ------, Şerhu’l-işârât ve’t-tenbîhât (Mantık Kısmı), Millet Genel Ktp., Carullah Efendi, no: 1309.
• ------, Muhassal (Kelam’a Giriş), çev.: Hüseyin Atay, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2002.
• ------, et-Tefsîru’l-kebîr-Mefâtîhu’l-gayb-, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. bs., Lübnan 2009.
• Rosenthal, Franz, al- Safadî, The Encyclopaedıa of Islam, New Edition, prepared by a number of leading orientalists, Leiden 1995, vol. VIII.
• -------, Bilginin Zaferi, (İslam Düşüncesinde Bilgi Kavramı), çev.: Lami Güngören, Da Yay., İstanbul 2003.
• es-Safadî, Salâhuddîn Halîl b Aybak, Kitâbu’l vâfî bi’l-vefeyât, tahk.: Muhammed b. Ubeydullah, Muhammed b. Mahmud, 2. bs.
• Said, Edward W., Şarkiyatçılık, çev.: Berna Ünler, Metis yay., İstanbul 2001.
• Schmitt, Frederick F. Truth: An Introduction, (Theories of Truth, edit. Frederick F. Schmitt içinde), Blackwell Publishing.
• et-Tevhîdî, Ebû Hayân, el-Mukâbesât, tahk.: Hasan es-Sendûbî, el-Matbaatü’r-rahmâniyye, Mısır 1929.
• et-Tûsî, Nasıruddîn Ahlak-ı Nasırî, çev.: Anar Gafarov, Zaur Şükürov, Litera Yay., İstanbul 2007.
• ez-Zerkân, Muhammed Salih, Fahruddîn er-Râzî ve ârâuhu el-kelâmiyye ve’l-felsefiyye, Dârul-fikr, ts.