The Approaches of Fakhr al-Dîn al-Râzî and Najm al-Dîn al-Qazwînî to Men-tal Existence and to the Nature of Knowledge

Yıl 2011, Cilt: 10 Sayı: 19, 79 - 91, 01.06.2011

İsmail Hanoğlu

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Fahruddîn er-Râzî ve Necmüddîn el-Kazvînî’nin Zihnî Varlığa ve Bilginin Tabiatına Yaklaşımları

Öz

Varlık mertebeleri, İslâm felsefesinde sadece ana konular arasında değerlendirilmez, aynı zamanda en problemli meseleler arasında yer alır. Düşünce tarihinde, hem felsefeciler ve hem de kelamcılar bu mevzuda düşüncelerini ortaya koymuşlardır. Meşhur kelamcılardan olan Fahruddin er-Râzî, filozofların savundukları sistemi eleştirir ve filozofların kabul ettikleri zihnî varlığın epistemolojik statüsünün zayıflığını ispatlamaya gayret gösterir. Ünlü mantıkçı ve felsefeci Necmuddîn el-Kazvînî, bu konuda Râzî’yi destekler. Zihnî varlığın harici varlığa indirgenebileceğine dair kelamcıların kanaati, eleştirinin özünü oluşturur. Eğer zihnî varlık haricî varlığa indirgenebiliyorsa, o zaman, gerçek anlamda zihni varlığın ontolojik statüsü yok demektir. Zihnî varlığın ontolojik statüsü olmadığına dair kelamcıların bir başka temel gerekçesi ise, zihnî varlıkla haricî varlık arasında tam bir uyumun olmamasıdır. Neticede, kelamcıların, hem akla ve hem de harici varlığa verdikleri önem dikkate değerdir. Fakat Râzî ve Kazvînî zihinsel varlık meselesinde, ünlü kelamcı ve sufi, Gazâlî’nin etkisi altında kalmış görünmektedir. Gazali tümeller konusunda filozofları eleştirir ve tümelleri zihnin kurgusal varlıkları olarak değerlendirir. Gazâlî’nin etkisi altında olan Fahruddîn er- Râzî, zihnî varlıktan ve filozofların varlığın bu modu ile oluşturdukları bilgi kuramından şüphe duyar. Kelamcıların kanaatinin doğru olup olmadığı tartışmaya açıktır. Çünkü, zihnî varlık olmaksızın bizler, şahsiyetimizin şuuruna dahi varamayız. Bu manada, zihnî varlık, çıkış noktamız olmaktadır. Bu bağlamda, kelamcıların hatası, ontolojik bir problemi epistemolojik bir problem olarak değerlendirmelerinden kaynaklanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Razi, Kazvini, İslâm Filozofları, zihinsel varlık, harici varlık, bilgi, tümeller

Kaynakça

• Armstrong, Arthur Hilary, An Introduction to Ancient Philosophy, Library of Congress Cataloging in Publication Data, USA 1981.
• Aristotle, The Metaphysics, trans.: John H. McMahon, Cosimo, New York 2008.
• -------, The Categories, trans.: E.M. Edghill, Kessinger Publishing.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, Say Yay., İstanbul 2009.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Filozofların Tutarsızlığı -Tehâfütü’l-felâsife-, çev.: Bekir Sadak, Ahsen Yay., İstanbul 2002.
• -------, er-Risâletü’l-ledünniyye, Kürdistân el-İlmiyye, 1328 H.
• -------, el-Munkızu mine’d-dalâl, çev.: Y. Pakiş, Umran Yay., İstanbul 1998.
• Muslihuddîn Mustafa el-Kestelî, Hâşiyetü’l- Kestelî ala şerhi’l-akâid, Salâh Bilici Kitabevi, Beya- zıt, İstanbul, ts., s. 17.
• Gilson, Etienne, Ortaçağ Felsefesinin Ruhu, çev.: Şamil Öçal, Açılım Kitap Yay., İstanbul 2003.
• el-Kazvînî, Necmüddîn el-Katip, el-Munassas ala şerhi’l-mulahhas, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, no: 1680.
• el-Kestelî, Muslihuddîn Mustafa, Hâşiyetü’l- Kestelî ala şerhi’l-akâid, Salâh Bilici Kitabevi, Beyazıt, İstanbul, ts.
• Keeton, Morris T., “Scepticism”, The Dictionary of Philosophy, edit.: Dagobert D. Runes, Philosophi- cal Library, New York.
• Kindi, Felsefî Risâleler, çev.: Mahmut Kaya, İz Yay., İstanbul.
• Liddell and Scott, Greek- English Lexıcon, Clarendon Press, Oxford 1888.
• el-Maktûl, Sühreverdî, Hikmetü’l-işrâk, neşr.: Henri Corbin, Opera Metaphysica et Mystica II, Tah- ran-Paris 1952.
• en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, tahkik ve ta’lik: H. Atay, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1993.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed el-kurtubî, Tehâfütü’t-tehâfüt, tahk.: Süleyman Dünya, Dâru’l-meârif, 2. bs., Kahire.
• İbn Haldûn, Ebu Zeyd Veliyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, el-İber ve dîvânu’l-mübtedei ve’l- haber fî eyyâmi’l-arab ve’l-acem ve’l-berber ve men âsarahum min zevi’s-sultâni’l-ekber, (Tarihu İbn-i Haldûn/Mukaddime), düzenleyen: Ebu Suheyb el-Keremî, Beytü’l-efkâri’d-devliyye, ts.
• İbn Sînâ, eş-Şeyh er-Reîs el-Huseyn Ebû Alî, Kitâbu’n-necât fi’l-hikmeti’-l-mantıkiyye ve’t-tabîiyye ve’l- ilâhiyye, takd.: M.Fahri, Dâru’l-âfâk el-cedîde, Beyrût, ts.
• İbn Manzur, Lisânu’l-arab, Dâru’l-Hadîs, Kahire 2003.
• Janet, Paul ve Séaılles, Gabrıel, Metâlib ve Mezâhib, çev.: Elmalılı Hamdi Yazır, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1978.
• Peters, Francis E., Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, çev.: Hakkı Hünler, Paradigma Yay., İstanbul 2004.
• er-Râzî, Fahruddin, Kitâbu’l-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme, tahk.: İsmail Hanoğlu, (Basılmamış Doktora Tezi/Tahkik Bölümü), Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• Özlem, Doğan, Mantık, İnkilap Yay., İstanbul 1999.
• Wınn, Ralph B., “Pyrrho of Elis”, The Dictionary of Philosophy, edit.: Dagobert D. Runes, Philosophi- cal Library, New York.
• Zeller, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, çev.: A. Aydoğan, Say Yay., İstanbul 2008.