Pharaoh’s Belief in the Light of Qur’an and Sunnah

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 26, 121 - 148, 30.12.2015

Süleyman Aydın

https://doi.org/10.14395/jdiv151

Cited By: 3

Öz

All the prophets were ordained to invite their people to whom they were sent to believe in Allah. Those who accepted their invitation became believers, and those who did not were considered as unbelievers. Issue of the people who said that they came to believe at the end of their life concerned exegetes in terms of the meaning of the related verses, and the theologians in terms of the status of the people in question; and as a consequence a considerable amount of work on the issue was written. Some of the scholars who discussed the subject in terms of validity of the belief at the end the life considered Pharaoh’s belief as valid. Other theologians and those who took tenets of exegesis into consideration said that the wording and style in the Qur’an indicate that his belief was considered invalid. The problem is an excellent example in terms of the application of tenets of theology and exegesis on the border of belief and disbelief. In the present article, the opinion that Pharaoh’s belief was not accepted was preferred because of the requirements of exegesis, and this option was supported with evidence.

Anahtar Kelimeler

Pharaoh, Belief, Qur’an, Sunnah

Kur’ân ve Sünnet Işığında Firavun’un İmânı Meselesi

Öz

Bütün peygamberler gönderildikleri ümmetlere yüce Allah’a imân etmeyi tebliğ etmekle emir olunmuşlardır. Davetlerine icabet edenler imân etmiş, etmeyenler imân etmemiş hükmünü almışlardır. Hayatın son anlarında imân ettim diyenler, Firavun örneğinde olduğu gibi müfessirleri manalandırma açısından, akaid âlimlerini de hayatın son anlarında imân edenlerin imânlarının sıhhati açısından ilgilendirmiş, bu konuya hasredilen çok sayıda eser verilmesine sebebiyet vermiştir. Meseleye son nefeste imânın sahih olması açısından bakanların bazıları, Firavun’un imânına, kabul olunma şartlarına uygun bir imândır hükmünü vermişler. Diğer akaid uleması ve tefsir ilmindeki esasları dikkate alanlar ise, Kur’ân-ı Kerîm’deki üslûbun, imânın kabul olmadığına açık delaleti olduğunu ifade etmişlerdir. Mesele, akaid ilminin müsellem kurallarıyla tefsir ilminin müsellem kurallarının imân-küfür sınırına tatbiki açısından güzel bir örnektir. Makalede tefsir ilminin gerekleri açısından Firavun’un imânının kabul olunmadığı görüşü tercih edilmiş ve delillendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Sünnet, Firavun, İmân

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, Müessesetü Kurtuba, Kahire, ts.
• Akgög, Harun, Ali el-Kârî Hayatı Eserleri ve İbn Arabî’ye Eleştirisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1995.
• Akgül, Muhittin, Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber, Işık yay., İstanbul 1999.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali B. Sultan Muhammed, Ferru’l-avn min müddei imânı Firavn, (Mecmûatur’r-Resâil fî Vahdeti’l-Vucûd içinde), İstanbul 1294.
• --------, Şerhu Davi’l-Meali ala Manzumet Bedi’l-emali, tahk.: Abdullatif Salih Ferfur, Suriye, ts.
• --------, Fıkh-ı Ekber Şerhi, çev.: Yunus Vehbi Yavuz, Çağrı Yay., İstanbul 1979.
• --------, Mirkatü’l-mefâtîh Şerhi Mişkati’l-mesâbîh, Daru İhyai’t-Turasi’l-’Arabî, Beyrut, ts.
• --------, Sülâletu’r-risâle fî zemmi’r-revafız, Süleymaniye Kütüphanesi, Damat İbrahim Paşa, no: 298.
• Ali Yusuf Ali, Mevkıfu Musa min Firavn ve Benî İsrâîl, Daru’l-Cil, Beyrut 1987.
• Âlûsî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddin Seyyid Mahmûd, Rûhu’l-me’ânî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1978 (Daru İh- yai’t-Turasi’l-’Arabî, Beyrut 1997).
• Anay, Harun, Celâleddin ed-Devvânî, Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1993.
• --------, “Devvânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, c. 9, ss. 257-262.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1989.
• Aydın, Ömer, Kelâm Ekollerinde İmân-Amel İlişkisi, İşaret Yay., İstanbul 2001.
• --------, Türk Kelâmcıları, İşaret Yay., İstanbul 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa Ahmed, ‘Umdetü’l-kâri fî Şerhi Sahi- hi’l-Buhârî, Daru’l-Fikr, Kahire 1392/1972.
• Bâcûrî, İbrahim b. Muhammed, Şerhu Cevhereti’t-tevhîd, Daru’l-Kutubu’l-’İlmiyye, Beyrut 1403/1983.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed, Usûlü’d-dîn, İstanbul 1928.
• --------, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2001.
• Bakıllânî, Kadı Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, el-İnsaf, tahk.: M. Zâhid el-Kevserî, Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Turâs, Kahire 1413/1993.
• --------, el-İntisâr li sıhhati nakli’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed Isam el Kudat, Daru İbn hazm, Beyrut 2001.
• Bâli Efendi, Sofyalı, Şerhu’l-Füsûs, İstanbul 1309H.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin, Sünen-i Beyhakî’l-Kübrâ, Mektebetü Dari’l Baz, Mekke 1994.
• Beyzâvî, Ebû Sâîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirâzî, Envâru’t-tenzîl ve esr’aru’t-te’vîl, Der- saadet, İstanbul, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi: Tabakâtu’l-Müfessirîn, İstanbul 1974.
• --------, Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri, Bilmen Yay., İstanbul 1965.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, es-Sahîh, İstanbul 1981.
• --------, Sahihu’l-Buhârî, tahk.: Mustafa el-Boğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1987.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh, tahk.: Ahmed Abdülğafûr, Kuveyt 1982.
• Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hakîm ve Meali Kerîm, İstanbul 1990.
• Devvânî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Es’ad b. Muhammed, ez-Zevrâ ve’l-havra, İstan- bul 1286H.
• --------, Risale fi imâni Firavn, Süleymaniye Ktp., Lâleli, no: 3767.
• --------, Şerhu’l-akaidi’l-adudiyye, İstanbul 1818.
• Ebû’s-Suûd Efendi, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l- Kerîm, tahk.: Abdulkadir Ahmed Ata, Mektebetu’r-Riyâd el-Hadise, Riyad, ts.
• --------, Risale fi bahsi imâni’l-Firavn, Süleymaniye Ktp., Pertevniyal Sultan, no: 930.
• Echurî, Abdurrahman b. Yusuf, el-Mısrî eş-Şafii, el-Kavl el-musan ani’l-buhtani fi ğargi Firavn, el- Hind, 1884. (www.eskieserler.com, ID no: 123, kayıt no: 18.
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyat, İstanbul 1979.
• Eroğlu, Muammer, “Devvânî”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., c. III, s. 566.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail, Kitabu’l-lümâ fi’r-reddi alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bidâ’, tahk.: Ahdülaziz İzzettin, Dâru Lübnan, Beyrut 1987.
• Gölcük, Şerafettîn, Kelam Tarihi, Esra Yayınları, Konya 1992.
• Hamdi Ğuneym Süleyman, Kıssatu Musa ve Firavn fi’l-Kur’âni’l-Kerim, Yazarın Kendi Neşri, yy., ts.
• Harman, Ömer Faruk, “Firavun”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 13, ss. 118-120.
• Harputî, Abdullatif, Tenkîhu’l-Kelâm fî akaidi ehli’l-İslâm, haz.: İbrahim Özdemir-Fikret Karaman, Türkiye Diyanet Vakfı, Elazığ 2000.
• el-Heytemî, İbn Hacer, ez-Zevacir an iktiraf el-kebâir, yy., ts.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazız el-Huseyn, Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar, İstanbul 1983.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Futuhâtu’l-Mekkiyye fî ma’rifeti’l-esrârî’l- Mâlikiyye ve’l-mülkiyye, Müellif Hattı Nüshası (633H.), Türk-İslâm Eserleri Müzesi, no: 1845- 1881; Dijital Kayıt, (www.eskieserler.com, ID No: 25255, Dosya Ad: YzmMuhtelif90)
• --------, el-Fütuhâtü’l-Mekkiyye, Dâru’s-Sadr, Dersaadet, Beyrut, ts.
• --------, Fusûsu’l-hikem, çev.: Nuri Gençosman, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib el-Endelüsî, el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l- Azîz, Katar 1977.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân el-Bağdâdî, Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, el-Mektebü’l- İslâmî, 3. Baskı, Beyrut 1404 H.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed, Mu’cemü mekâyîsi’l-lüğa, tahk.: Abdüsselâm Muhammed Harun, Dâru’l-Cil, Beyrut 1994.
• İbnü’l-Hatîb, Risale fî imâni Firavn, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufi mecmuası içinde), Kahire 1964.
• İbn Kemal Paşa, Şemsuddin, Risale fi beyani küfri Firavn, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufi mecmuası içinde), tahk.: Musa b. Süleyman, 1410 H.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ ‘İmâdüddîn İsmail b. Ömer, Tefsiru’l-Kur’âni’l-’Azîm, tahk.: Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Mısır ts.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemaleddin Muhammed, Lisanu’l-’Arab, Dâru’s-Sader, Beyrut 1414/1990.
• İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbas Takıyuddin Ahmed, Camiu’r-resâil, tahk.: Muhammed Reşad Salim, Matbatu’l-Medenî, Kahire 1984.
• --------, Risale fi’r-reddi ala İbn Arabî fi da’vâ imâni Firavn, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufi), tahk.: Musa b. Süleyman, yy., 1410 H.
• İsfehânî, Ebû’l-Kasım el-Huseyn el-Fadl er-Rağıb, Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubu’l- ’İlmiyye, Beyrut 1997.
• İsfehânî, Mirza Muhammed Bakır, Ravdâtü’l-cennât fi ahvâli’l-elemâ ve’s-sâdât, yy. ts.
• Kaçar, Galip, Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Musa ve Firavun, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1999.
• Kara, Mustafa, İbn Teymiyye’ye Göre İbn Arabî, Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1980.
• Karadaş, Cağfer, Ali el-Kârî’nin Akaide Dair Eserleri ve Bazı İtikadî Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1991.
• Kasım Tevfik Kasım, Şahsiyyetu Firavn fi’l-Kuran, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Camiatu’n- Necah, Nablus 2003.
• Kasımî, Muhammed Cemaluddin, Mehasinu’t-Tevil, tahk.: Muhammed Fuad Abdulbaki, yy., 1957.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1971.
• --------, Mizanü’l-hakk fî ihtiyari’l-ahakk, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1980.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-müellifîn, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1957.
• Kılavuz, Ahmet Saim, İmân-Küfür Sınırı, 2. Baskı, Marifet Yay., İstanbul 1984.
• Kılıç, Mahmut Erol, “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, Diyanet Vakfı İslâm Ansilopedisi, c. 13, ss. 251-258.
• --------, “Fususu’l-Hikem”, Diyanet Vakfı İslâm Ansilopedisi, c. 13, ss. 230-237.
• Konuk, Ahmet Avni, Fusûsu’ı-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz.: Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, Mar- mara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Vakfı Yay., (c. 1-4), İstanbul 1992.
• Konyalı Mehmet Vehbi Efendi, Hulâsâtü’l-beyân, Üçdal Yay., İstanbul 1968.
• Kutbüddinzâde İznikî, Risale fi kavli İbn Arâbî fi imâni Firavn, Hacı Mahmut Efendi, no: 4223.
• Kutlay, Halil İbrahim, Ali el-Kârî ve eseruhu fi ilmi’l-hadis, Beyrut 1986.
• Kurtubî, Ebû Abdullāh Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr, el-Câmi’u li-ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Ab- dullah et-Türkî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 2006.
• Leknevî, Abdülhayy b. Fahriddîn b. Abdilalî el-Hasenî, el-Fevâidü’l-behiyye fi terâcimi’l-hanefiyye, Kahire 1324.
• Muhammed b. Süleyman el-Halebi er-Reyhavi, Nuhbet el-leali li-şerhi Bedi’l-emali, İhlas Vakfı Yay., İstanbul 1992.
• Muhammed b. Muhammed el-Ğumri Sıbtu’l-Marsafî, Tenzihü’l-kevn an i’tikadi İslâmi Firavn, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufi), tahk.: Musa b. Süleyman, 1410 H.
• --------, Tenzihu’l-kevni an i’tikadi İslâmi Firavn, www.eskieserler.com, ID no: 9213, vr. 1-3.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1981.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Muhammed b. Muhammed b. Mu’temid en-Nesefî, Tabsıratü’l- edille, Süleymaniye Ktp., Carullah, no: 1128.
• --------, et-Temhîd fî usûli’d-dîn, tahk.: Abdulhayy Kabil, Kahire 1408/1987.
• Nidal Abbas Cabr Duveykat, Kıssatu Musa ve Firavn beyne’l-Kur’âni ve’t-Tevrat, Yayınlanmamış Master Tezi, Camiatu’n-Necah el-Vataniyye, Nablus 2006.
• Nureddin Abdurrahman b.Ahmed el-Cami, Risale fi imâni’l-Firavn (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufî), tahk.: Musa b. Süleyman, 1410 H.
• Öngören, Reşat, Osmanlılar’da Tasavvuf: Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ, İz Yay., İstanbul 2003.
• Özden, Yavuz, Kur’ân’a Göre Firavun, Erzurum 1991.
• Özel, Ahmet, “Ali el-Kârî”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 2, ss. 403-405.
• Pezdevî, Ali b. Muhammed b. Hüseynen-Nesefî el-Pezdevî, Ehl-i Sünnet Akaidi, çev.: Şerafettin Gölcük, İstanbul 1988.
• Râzî, Fahruddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtihu’l-gayb), tahk.: Mu- hammed Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire 1934-62.
• Rüşdi el-Bedravî, Men Huve Firavn Musa, el-Ezher Yay., Kahire 1998.
• Sa’d Efendi, Fetva Sa’d Efendi fi’l-fusus, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufî içinde), tahk.: Musa b. Süleyman, yy., 1410 H.
• Sayı, Ali, Hz. Musa: Firavun, Hamân ve Karun Karşısında, İz Yay., İstanbul 1992.
• Seyyid Arif Ali, Şerh es-Seyyid Arif Ali ala risaleti İbn Kemal fi tenzihi İbn Arabî, (Resail ve fetava fi zemm İbn Arabî es-sufî mecmuası içerisinde), tahk.: Musa b. Süleyman, 1410 H.
• Siddiqi, Bakhtiyar Husain, “Celâleddin ed-Devvânî”, çev.: Emrullah Yüksel, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 6, s. 175-180.
• Soyal, Fikret, Celâlettin ed-Devvânî’nin Firavun’un İmânı Konusundaki Görüşleri ve Ali el-Kârî’nin Eleş- tirisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İs- tanbul 2004.
• Şa’rânî, Seyyid Abdülvehhâb, Kitabü’l-yevâkît ve’l-cevâhîr fî beyânı akaidi’l-ekâbir, Mısır 1307, (Daru’l- Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1998).
• --------, el-Kavaidu’l-keşfiyye el-muvaddıha li-meani’s-sıfati’l-ilahiyye, tahk.: Ahmed Mahmud Derviş, Daru’t-Takva, Dımeşk 2009.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed Abdulkerim, el-Milel ve’n-nihal, tahk.: Ahmet Fehmi Muham- med, Beyrut 1990.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali, Fethu’l-kadîr el-câmi’ beyne fenneyi’r-rivâyeve’d-dirâye, tahk.: Abdurrahman Umeyra, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1997.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân, Daru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• Uludağ, Süleyman; Akıncı, Önder, “Ali el-Kârî”, İslâmî Bilgiler Ansiklopedisi, İstanbul 1981. c. 1, ss. 110-140.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmud, Esâsü’l-belâğa, tahk.: Mezîd Naîm ve Şevkî el-Me’arrî, Beyrut 1998.