Çorum Kent Merkezi'nin Çevresel Algısını Çözümlemeye Dönük Bir Alan Araştırması

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 185 - 205, 31.08.2024

Pelin Kılıç , İlknur Türkseven Doğrusoy

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1257410

Öz

Kentlerin okunabilir olması, imgelenebilirliği kolaylaştıran önemli ölçütlerden birisidir. Bir kentin imgelenebilirlik düzeyinin ortaya konulması, o kentin çevresel algı açısından güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesine olanak sağlamakta, böylece kentin fiziksel, sosyal, psiko-sosyal ve kültürel açıdan niteliğinin geliştirilmesine yönelik öneriler geliştirilebilmektedir. Çalışmada tarihsel geçmişi olan, kent içinde çekim merkezi niteliği taşıyan Çorum kent merkezi çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Durum çalışması yönteminin kullanıldığı araştırmada, Çorum kent merkezinin kentli gözünden çevresel algıdaki yerinin bir diğer deyişle imgelenebilirlik düzeyinin analizi ve kentsel tasarım ölçeğinde niteliğini geliştirmek üzere çözüm önerilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda çalışmada öncelikle çevresel algılama süreci açıklanmış, ardından, Lynch’ in göz merkezli olan ve kentin okunabilirliğine odaklanan İmgelenebilirlik teorisi temel alınarak çevresel imgelem süreci açıklanmıştır. Duygularla ilgili olan duygusal/affektif süreci dışarıda bırakarak, görme duyusu ile kavranan fiziksel çevreye ilişkin bileşenlerin tanımlandığı, kişinin çeşitli deneyim, anı, kültürel geçmişine bağlı olarak zihninde geliştirdiği şemalarla yani bilişsel/kognitif süreçle ilgilenen İmgelenebilirlik teorisine dayanarak çalışmanın kuramsal modeli oluşturulmuştur. Kuramsal model yapılandırılırken teori kapsamındaki kimlik, anlam ve yapı (strüktür) olguları temel alınmıştır. Kuramsal çerçeveye göre yapılandırılan alan çalışmasında veri toplama yöntemi olarak açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme ve bilişsel haritalama bir arada kullanılmıştır. Alan çalışmasındaki örneklem grubunun çoğunluğu, çalışma alanı ve yakın çevresinde çalışan bireylerden oluşmuştur. Alandaki resmi kurumların sayısının fazla olması çalışmaya katkı sağlayan kamu çalışanlarının sayısının fazla olmasını beraberinde getirmiştir. Ayrıca, örneklem grubunun çoğunluğu yirmi yıldan fazla süredir Çorum’ da ikamet eden yerlilerden oluşmuştur. Dolayısıyla, çalışma Çorum kent merkezini uzun yıllardır deneyimleyen bireylerin algısındaki kentin imgelenebilirliğini ortaya koyması bakımından değer ve önem taşımaktadır. Kimlik ve anlam olgularını analiz etmeye yönelik kullanıcıların kent merkezine karşı geliştirdiği ziyaret davranışı ve hafızalarında Çorum kentinin hangi özellikleriyle yer ettiği ve kentin hangi özelliklerinin imgeleşerek anlamlandırıldığı çözümlenmek istenmiştir. Teori kapsamında yapı olgusunu analiz etmeye yönelik kullanıcıların Çorum kent merkezinde yönünü rahatlıkla bulup bulamadıkları ve kolay biçimde yol tarifi yapıp yapamadıkları belirlenmek istenmiştir. Ayrıca, kentlilerin yol tarifi yaparken çevrede gördükleri hangi öğelerden faydalandıkları belirlenmek istenmiştir. Son olarak, katılımcılardan Çorum kent merkezi için bir harita çizmeleri istenmiştir. Çevresel algının bilişsel boyutu, biliş haritalarına yansıyan görsel bileşenler ve açık uçlu sorulara alınan yanıtlarla birlikte değerlendirilmiştir. Bulguların analiz edilmesiyle, Çorum kent merkezinin çevresel algısı çözümlenmiştir. Alan araştırmasından elde edilen sonuçlara göre, kent merkezinin kentli için alışveriş bakımından sunduğu mekanlar ve iş potansiyeli yüksek bir bölge olması ziyaret edilmesinin ana sebepleridir. Dolayısıyla kent merkezi kentlinin ticari gereksinimlerini karşılarken sosyalleşme bakımından kamusal mekanların yetersiz olduğu belirlenmiştir. Kentin sosyal anlamda imgelenebilirliğine olumlu yönde katkı yapabilmek için kamusal mekanların artırılması bir çözüm olabilir. Kent merkezi kentlinin çevresel algısında daha çok kültürel miras öğeleriyle yer etmiştir. Somut olmayan kültürel miras öğeleri içinde öne çıkan leblebi, ekonomiye önemli düzeyde katkı sağlaması ile ilişkilendirilebilir. Somut kültürel miras öğeleri içinde ise öne çıkan Saat kulesi, katılımcıların çevresel algısında önemli düzeyde anlam kazanmakta ve imgeleşmekte sonucuna varılabilir. Kentte kültürel miras bileşenlerinin öne çıkması, kentin geçmişinin günümüze aktarılabildiğini göstermektedir. Dolayısıyla katılımcılar tarafından izlerin imgeleşerek anlamlandırıldığı sonucuna varılmıştır. Saat kulesinin taşıt trafiği ile çevrelenmesi, kent merkezinin sosyal niteliğini zayıflatan bir unsur olarak görülmüştür. Dolayısıyla, kent merkezinin sosyal niteliğinin geliştirilmesine yönelik saat kulesi çevresinin taşıt trafiğinden izole edilmesi ve kenti besleyen bir meydan olarak işlevlendirilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevresel Algı, Çevresel İmgelem, İmgelenebilirlik Teorisi, Okunabilirlik, Bilişsel Haritalama

A Field Study to Analyze the Environmental Perception of Çorum City Center

Öz

One of the key elements that promotes imaginability is the legibility of cities. A city's imaginability level can be used to identify its advantages and disadvantages in terms of how the environment is seen, allowing recommendations to be made to enhance the city's physical, social, psycho-social, and cultural aspects. Çorum city center, a hub of activity inside the city and possessing a historical background, was selected as the study location. The case study approach was employed in the research with the goal of analyzing how the inhabitants perceive the Çorum city center's environmental quality, or its imaginability, and coming up with recommendations for solutions to raise that quality at the level of urban planning. In this context, firstly the environmental perception process is explained in the study, and then the environmental imagination process is explained based on Lynch's Imaginability theory, which is eye-centered and focuses on the legibility of the city. The theoretical model of the study was created based on the theory of Imaginability, which deals with the cognitive process, that is, with the schemas developed in the mind of the person depending on various experiences, memories and cultural background, in which the components of the physical environment grasped by the sense of sight are defined, excluding the emotional/affective process related to emotions. The realities of identity, meaning, and structure within the parameters of the theory served as the foundation for creating the theoretical model. Data were gathered for the field study using a combination of semi-structured interviews with open-ended questions and cognitive mapping, which followed the theoretical framework. People who worked in the research region and its neighboring areas made up the majority of the sample group in the field study. Numerous public employees have contributed to the study as a result of the large number of official entities in the field. In addition, the majority of the sample group consisted of locals who have been living in Çorum for more than twenty years. Therefore, the study is valuable and important in terms of revealing the imageability of the city in the perception of individuals who have experienced Çorum city center for many years. In order to analyze the phenomena of identity and meaning, it was aimed to analyze the visiting behavior of the users towards the city center and the features of the city of Çorum that took place in their memories and which features of the city were imagined and given meaning. Within the framework of the theory, the objective was to ascertain if users could navigate the Çorum city center with ease and establish directions with ease in order to evaluate the phenomena of structure. It was also intended to find out what components city people utilize to provide directions. Lastly, participants were requested to sketch out a map of the center of Çorum. Along with the visual elements shown in the cognitive maps and the responses to open-ended questions, the cognitive dimension of environmental perception was assessed. Through the findings, the environmental perception of Çorum city center was analyzed. According to the results obtained from the field research, the main reasons for visiting the city center are the places it offers for shopping and the fact that it is an area with high business potential. Therefore, while the city center meets the commercial needs of the citizens, it has been determined that public spaces are insufficient in terms of socialization. Increasing public spaces could be a solution to contribute positively to the social imageability of the city. The city center has a place in the environmental perception of the citizens with its cultural heritage elements. Roasted chickpea, which stands out among the intangible cultural heritage items, can be associated with a significant contribution to the economy. It can be concluded that the Clock Tower, which stands out among the tangible cultural heritage elements, gains a significant level of meaning and image in the environmental perception of the participants. The prominence of elements of the city's cultural legacy demonstrates how the past can influence the present. Consequently, it was determined that by picturing the traces, the participants gave them meaning. The presence of automobiles surrounding the clock tower was perceived as a factor that diminished the social cohesion of the city center. Consequently, it has been proposed that the space surrounding the clock tower be made into a city-feeding square and kept off from automobile traffic in order to enhance the social quality of the city center.

Anahtar Kelimeler

Environmental Perception, Environmental Imagination, Imaginability Theory, Legibility, Cognitive Mapping

Kaynakça

• Aydın, G., & Levent, T. (2018). İz öğesi üzerinden kentsel imge çözümlemesi: Gazi Mustafa Kemal bulvarı örneği, Mersin. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul
• Bakker I., Van der Voordt T., Vink P., & De Boon J. (2014). Pleasure, arousal, dominance: Mehrabian and Russell revisited. Current Psychology, 33(3), 405-421. https://doi.org/10.1007/s12144-014-9219-4
• Damayantı, R., & Kossak, F. (2016). Extending Kevin Lynch’s concept of imageability in third space reading; case study of Kampungs, Surabaya–Indonesia. ITU A|Z Journal, 13(1), 57-67. https://doi.org/10.5505/itujfa.2016.36349
• Değirmenci, T., & Köşklük Kaya, N. (2020). Somut ve somut olmayan değerler ve bir yerin miras niteliğine katkısı: UNESCO Dünya miras alan örnekleri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 20-34. https://doi.org/10.21733/ibad.668197
• Downs, R. M., & Stea, D. (1973). Cognitive maps and spatial behavior: process and products. R. M. Downs ve D. Stea (Ed.), Image and Environment, (ss. 8-26). Chicago: 2: Aldine
• Dündar, A. (2007). Çorum şehri ve mimari yapıları. Dini Araştırmalar, 9(27), 185-224. Erişim adresi: https://kentarsivi.corum.bel.tr/dijital-arsiv/makaleler/
• Eagleman, D. (2022). Incognito- Beynin gizli hayatı. Z. Arık Tozar (Çev.). (44. Baskı). İstanbul: Domingo Yayınları (Eserin orijinali 2011’de yayınlandı)
• Eden Ünlü, S., & Ece, A. S. (2019). Gestalt algı ilkeleri ile notasyon okuma, Journal of Human Sciences, 16(4), 1104-1120. https://doi.org/10.14687/jhs.v16i4.5822
• Filomena, G., Verstegen, J. A., & Manley, E. (2019). A computational approach to ‘The Image of the City’. Cities, 89, 14-25. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.01.006
• Garcia-Mira, R., & Real, J. E. (2005). Environmental perception and cognitive maps. Internatıonal Journal of Psychology, 40(1), 1 – 2. https://doi.org/10.1080/00207590444000069
• Gibson, J. G. (1968). The senses considered as perceptual systems. Londra: George Allen and Unwin Ltd Gür, Ş. Ö. (1996). Mekan örgütlenmesi. Trabzon: Gür Yayıncılık
• Henden Şolt, E. B. (2018). Zonguldak Ereğli kent markalaşması ve kentsel imaj algısı. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(Özel sayı), 128-144. https://doi.org/10.11611/yead.444381
• Imani, F., & Tabaeian, M. (2012). Recreating mental image with the aid of cognitive maps and its role in environmental perception. Social and Behavioral Sciences, 32, 53–62. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.010
• İnceoğlu M. (2011). Tutum algı iletişim (6. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları
• Kaygın, E. & Güven, B. (2013). Çorum ili swot analizi. O. Tektaş (ed.). İstanbul: Veritas Yayıncılık
• Long, Y., Baran, P. K., & Moore, R. (2007). The role of space syntax in spatial cognition: Evidence from urban China. Proceedings, 6th International Space Syntax Symposium, İstanbul
• Lynch K. (2010). Kent imgesi. İ. Başaran (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (Eserin orijinali 1960’da yayınlandı)
• Mehrabian, A. & Russell, J. A. (1974). The basic emotional impact of environments. Perceptual and Motor Skills, 38(1), 283-301. https://doi.org/10.2466/pms.1974.38.1.283
• Montgomery, J. (2003). Cultural quarters as mechanisms for urban regeneration part 1: conceptualising cultural quarters. Planning, Practice & Research, 18(4), 293-306. https://doi.org/10.1080/1561426042000215614
• Norberg-Schulz, C. (1980). Genius Loci: Towards a phenomenology of architecture. New York: Rizolli
• Nowak, M. Z. (2003). Searching for legible city form: Kevin Lynch’s theory in contemporary perspective. Journal of Urban Technology, 10(3), 19-39. https://doi.org/10.1080/1063073032000175390
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği. Milli Folklor Dergisi, (82), 6-12. Erişim adresi: http://www.millifolklor.com
• Özgen, A. İ., &Türkseven Doğrusoy, İ. (2020). İzmir-Karşıyaka’da çevresel algıyı çözümlemeye yönelik bir araştırma. Tasarım Kuram Dergisi, 16(29), 153-167. https://doi.org/10.14744/tasarimkuram.2020.85057
• Pallasmaa J. (2018). Tenin Gözleri (4. Baskı). A. U. Kılıç (Çev.). İstanbul: YEM Yayıncılık. Isbn: 978-605-81191-5-4 Reitan, M. D. & Banerjee, T. (2018). Kevin Lynch in Los Angeles. Journal of the American Planning Association, 84(3-4), 217-229. https://doi.org/10.1080/01944353.2018.1524307
• Sankalia, T. (2010). Kevin Lynch, Walter Benjamin and interstitial space in San Francisco. World in Denmark Symposium, University of Copenhagen, Copenhagen. 1–17.
• Selçuk, F., & Türkseven Doğrusoy, İ. (2021). Kamusal açık mekanlarda ‘yer bağlılığı’: İzmir-Bostanlı kıyı düzenlemesi örneği. Tasarım Kuram Dergisi, 17(33), 1-17. https://doi.org/10.14744/tasarimkuram.2021.15010
• Soygeniş, S. (2010). Mimarlık düşünmek düşlemek (4. Baskı). İstanbul: Yem Yayınları
• Tanrıbir, E., & Akten, M. (2020). Isparta kent merkezinin mekânsal algı değerlendirmesi. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 5(2), 165-180. https://doi.org/10.30785/mbud.695520
• Taylor, N. (2009). Legibility and aesthetics in urban design. Journal of Urban Design, 14(2), 189-202. https://doi.org/10.1080/13574800802670929
• Türkseven Doğrusoy İ. (2017). Kentsel kamusal mekânda duyusal analiz ve tasarım: Tarihi Kemeraltı çarşısında bir eğitim deneyi. İ. Türkseven Doğrusoy, ve S. Ecemiş Kılıç (Ed.), İzmir’de Kent, Mimarlık ve Kamusallık, (ss. 133-164). İstanbul: Yalın Yayıncılık
• Yüksel, H. (2011). Kamusal alan heykeli olarak güneş saati uygulaması (Yayın No. 293296) [Sanatta yeterlik tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/