Ebeveyn Tutumları ile Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Saldırganlık arasındaki ilişkide Çocukların Empati ve Sosyal Becerilerinin Rolü

Yıl 2020, , 347 - 374, 20.10.2020

Betül Parsak , Yaşar Kuzucu

https://doi.org/10.47793/hp.778702

Cited By: 2

Öz

Geçmiş araştırmalar, ebeveyn tutumlarının çocukların davranış problemleri üzerindeki önemini ortaya koymaktadır. Araştırmalar ebeveyn tutumları ve okul öncesi dönem çocuklarında saldırgan davranışlar arasındaki ilişkiyi ele alsa da, bu ilişkide önemli olan diğer değişkenlerin rolünün alanyazında yeterince incelenmediği görülmektedir. Bu araştırmanın amacı, ebeveyn tutumları ve okul öncesi çocuklarda saldırganlık ilişkisini anlamak ve çocukların empati ve sosyal becerilerinin aracılık işlevine odaklanmaktır. Ebeveyn tutumlarının saldırgan davranışlarla ilişkisine hem doğrudan hem de empati ve sosyal beceri üzerinden bakılmıştır. Araştırmanın örneklemini İzmir’de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı anaokullarıyla, ilkokulların anasınıflarında eğitim görmekte olan 210 çocuk oluşturmuştur. Veriler “Çocuk Yetiştirme Anketi”, “Duygu Ayarlama Ölçeği”, “Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme Ölçeği” ve “Ladd Profilet Davranış Değerlendirme Ölçeği” olmak üzere dört farklı ölçme aracıyla toplanmıştır. Araştırmada tanımlayıcı istatistikler ve ön analizler için SPSS (21) kullanılmıştır. Aracılık analizleri yapısal eşitlik modeliyle LISREL (8.80) programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar, okul öncesi dönem çocuklarının empati ve sosyal becerilerinin ebeveyn tutumları ile saldırganlık arasındaki ilişkiye aracılık ettiğini göstermektedir. Elde edilen bulgular ışığında teorik ve uygulamaya dönük sonuçlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ebeveyn Turumları, Empati, Sosyal Beceri, saldırganlık, çok kaynaklı değerlendirme

The Mediator Role of Empathy and Social Skill of Children in the Relationship between Parental Attitudes and Aggression of Preschool Children

Öz

Past researches have indicated that the importance of parental attitudes on children’s behavioral problem. Although the studies provided explanations about the relationship between parental attitudes and aggression in preschool children, it is seen that the role of the variables that interfere with this relationship has not been adequately examined. The purpose of this research is to understand the effect of parental attitudes on aggression of preschool children, and to focus on the mediating function of children’s empathy and social skills. The relation between parental attitudes with aggressive behaviors was examined both directly and through empathy and social skill. The sample of the study is composed of 210 children who are educated in independent preschool and nursery classes in elementary schools affiliated to the Ministry of Education in the district of Izmir. The data were collected by four different measurement tools: "Parenting Questionnaire", "Emotion Regulation Checklist", "Social Competence and Behavior Evaluation Scale" and "Ladd and Profilet Child Behavior Scale". SPSS (21) was used for descriptive statistics and preliminary analysis. The analysis of data was examined with structural equation models by LISREL 8.80 program. The results showed that preschool children’s empathy and social skills mediated the relationship between parental attitudes and aggression. In the line with the findings, the theoretical and practical results were discussed.

Anahtar Kelimeler

parental attitudes, empathy, social skill, aggression, multi-informant assesment

Kaynakça

• Ağır, M. (2018). Anne baba tutumları ile okul öncesi çocuklarda ortaya çıkan özdoyurum alışkı sorunu arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktaş Özkafacı, A. (2012). Annenin çocuk yetiştirme tutumu ile çocuğun sosyal beceri düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alin, A. (2010). Multicollinearity. Wiley Interdisciplinary Reviews. Computational Statistics, 2 (3), 370–374. Alisinanoğlu, F. & Köksal, A. (2000). Gençlerin ben durumları (ego state) ve empatik becerilerin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 11-16.
• Alisinanoğlu, F. & Özbey, S. (2009). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 60-72 aylık çocukların problem davranışlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 493-517.
• Alisinanoğlu, F. & Özbey, S. (2011). Okul öncesi dönemde sosyal beceri ve problem davranış eğitimi: Program örnekleri. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Altay F. & Güre A. (2012). Okulöncesi kuruma (devlet-özel) devam eden çocukların sosyal yeterlik ve olumlu sosyal davranışları ile annelerinin ebeveynlik stilleri arasındaki ilişkiler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(4), 2699-2718.
• Antonioni, D. (1996). Designing an effective 360-degree appraisal feedback process. Organizational Dynamics, 25, 24-38.
• Arslan, Ü. (2007). Okul öncesi eğitimde temel becerilerin ve sosyal davranışların kazandırılması. G. Haktanır (Ed.), Okul öncesi eğitime giriş (205-230). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Aunola, K. & Nurmi, J. (2005). The role of parenting styles in children’s problem behavior. Child Development, 76(6), 1144¬-1159.
• Avcıoğlu, H. (2001). İşitme engelli çocuklara sosyal becerilerin öğretilmesinde işbirlikçi öğrenme yaklaşımı ile sunulan öğretim programının etkililiğinin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aydoğdu. F. & Dilekmen, M. (2016). Ebeveyn Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi. 11(2), 569-585.
• Aykır, T. (2010). Okul öncesi dönemdeki zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocukların sosyal becerileri ve problem davranışlarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağçeli Kahraman, P. & Çubukçu, A. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının annelerinin istismar düzeyleri, ebeveyn tutumları ve çocuklarının davranış problemleri arasındaki ilişki. Opus-Uluslar arası Toplum Araştırma Dergisi,10(17), 1304-1331.
• Boratav, A. B. (2003). The role of child temperament, socio cognitiveabilities, parenting and social context in the development of prosocial behaviour. Yayınlanmamış doktora tezi, Melbourne Üniversitesi, Victoria, Australia.
• Baron, R. M. & Kenny, D. A. (1986). The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1173-1182.
• Bedge, Z. & Özyürek, A. (2016). Öğretmen ve anne-baba tutumlarının okul öncesi dönem çocuklarının problem çözme becerilerine etkisi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 204-232.
• Bozyiğit, S. & Madran, C. (2018). Çocukların çevre bilinçli tüketici olarak sosyalleşmesinde annelerin çocuk yetiştirme tutumlarının rolü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 173-196.
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi: Ankara.
• Callender, K.A., Olson, S. L., Choe D. E. & Sameroff, A.J. (2011). The effects of parental depressive symptoms, appraisals, and physical punishment on later child externalizing behavior. Journal of Abnormal Child Psychology, 40(3), 471-483.
• Can, A. (2013). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem A yayıncılık.
• Çankaya, G. & Ergin, H. (2015, Mayıs). Çocukların oynadıkları oyunlara göre empati ve saldırganlık düzeylerinin incelenmesi. Sözel Bildiri, Hacettepe Üniversitesi Kültür Merkezi, Sözel Bildiriler XI, Ankara, 283-297.
• Cantekin, D. & Gültekin Akduman, G. (2020). Annelerin çocuk yetiştirme tutumları ile çocuklarının duygularını yönetme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(1), 87-92.
• Carrasco, M. M., Holgado, F. F., Rodriguez, M. M., & Barrio, M. M. (2009). Concurrent and across-time relations between mother/father hostility and children’s aggression: A longitudinal study. Journal of Family Violence, 24(4), 213–220.
• Cornell, A. H. & Frick, P. J. (2007). The moderating effects of parenting styles in the association between behavioral inhibition and parent- reported guilt and empathy in preschool children. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 36(3), 305-318.
• Çorapçı, F., Aksan, N., Arslan-Yalçın, D. & Yağmurlu, B. (2010). Okul öncesi dönemde duygusal, davranışsal ve sosyal uyum taraması: Sosyal yetkinlik ve davranış değerlendirme- 30 ölçeği. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(2), 63-74.
• Dardağan, M. P. (2000). İlköğretim Dönemi Çocukların Sosyal ve Akademik Becerilerini Geliştirmede Yardımcı Ebeveyn Eğitim Programının Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Deater-Deckard, K. & Petrill, S. A. (2004). Parent-child dyadic mutuality and child behavior problems: An investigation of gene-environment processes. Journal of Child Psychology and Psychiatry,45, 1171-1179.
• Demir, T., Ocak Karabay, Ş. & Şahin Ası, D. (2017). 5 Yaş Çocuklarının Sosyal Duygusal Uyumları İle Ebeveynlerinin Tutumları Arasındaki İlişki. Disiplinlerarası eğitim Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 1-14.
• Demir Şad, E. (2007). Akranları tarafından reddedilen ve kabul edilen ilköğretimi II.kademe öğrencilerinin özsaygı, sosyal beceri, davranış problemleri ve okul başarılarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Denham, S.A. (1998). Emotional development in young children. Guilford Press., New York.
• Dereli, E. (2008). Çocuklar için sosyal beceri eğitim programının 6 yaş çocuklarının sosyal problem çözme becerilerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dereli İman, E. (2013). Çocuklar İçin Sosyal Problem Çözme Ölçeği’nin 6 Yaş Grubu İçin Türkiye Uyarlaması ve Okul Öncesi Davranış Problemleri ile Sosyal Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkiler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 479-498.
• Doğan, K. (2020).Okul öncesi dönemde çocuğun saldırganlığının ebeveyn tutumları açısından incelenmesi.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yakındoğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dursun, Y. & Kocagöz, E. (2010). Yapısal eşitlik modellemesi ve regresyon: Karşılaştırmalı bir analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35, 1-17.
• Eisenberg, N. & Fabes, R. A. (1982). Mothers' reactions to children's negative emotions: relations to children's temperament andanger behavior. Merril-Palmer Quarterly, 40(1), 138-156.
• Eisenberg, N. & M. C. Wolly, S. (1993). Socialization and related emotions and maternal practices to children’s comforting behavior. Journal of ExperimentalChild Psychology.
• Eisenberg, N. & Mussen, P. (1989). The roots of prosocial behavior in children. Cambridge: Cambridge University Press. Ekinci Vural, D. (2006). Okul öncesi eğitim programındaki duyuşsal ve sosyal becerilere yönelik hedeflere uygun olarak hazırlanan aile katılımlı sosyal beceri eğitimi programının çocuklarda sosyal becerilerin gelişimine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erken, M. (2009). Empati becerisinin ahlaki davranışlar üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fabes, R. A., Leonard, S.A., Kupanoff, K. & Martin, C. L. (2001). Parental coping with children’s negative emotions: Relations with children’s emotional and social responding. Child Development, 72(3), 907–920.
• Groebner, D. F., Shannon, P. W., Fry, P. C., & Smith, K. D. (2011). Business statistics: a decision-making approach (8th ed.). Upper Saddle: Pearson Education, Prentice Hall.
• Gülay, H. (2008). 5–6 yaş çocuklarına yönelik akran ilişkileri ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışmaları ve akran ilişkilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Gülay, H. (2009). 5-6 yaş çocuklarının sosyal konumlarını etkileyen çeşitli değişkenler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 104-121.
• Gülay, H. & Akman, B. (2009). Okul öncesi dönemde sosyal beceriler. Ankara: Pegem Akademi.
• Gültekin Akduman G., Günindi Y. & Türkoğlu D. (2015). Okul öncesi dönem çocukların sosyal beceri düzeyleriyle davranış problemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 37(8), 673-683.
• Günindi, N. (2008). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden altı yaş çocuklarının sosyal uyum becerileri ile anne-babalarının empatik becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Johnson, R. E., Rosen, C. C., & Djurdjevic, E. (2011). Assessing the impact of common method variance on higher-order multidimensional constructs. Journal of Applied Psychology, 96, 744–761.
• Hancock, G. R., & Schoonen, R. (2015). Structural Equation Modeling: Possibilities for Language Learning Researchers1. Language Learning, 65(1), 160–184.
• Haapasalo, J. & Pokela, E. (1999). Child-rearing and child abuse antecedents of criminality. Agression and Violent Behavior, 4(1), 107-127.
• Hart, H. C., Nelson, A.D., Robinson, C. C., Olsen, F. S., & Mcneilly-Choque, K. (1998). Overt and relational aggression in Russian nursery school- age children: parenting style and marital linkages. Developmental Psychology, 34(4), 687-697.
• Hasdemir, A.D. & Köksal Akyol, A. (2012). Ergenler ile anne babalarının empatik becerilerinin incelenmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 201, 130-140.
• Hasta, D. & Güler, M. E. (2013). Saldırganlık: Kişilerarası ilişki tarzları ve empati açısından bir inceleme. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 64-104.
• Holmgren, A. R., Eisenberg, N. & Fabes R. A. (1998). The relations of children’s situational empathy related emotions to dispositional prosocial behaviour. International Journal of Behavioral Development, 22(1), 169-193.
• Hox, J. (2013). Multilevel Regression and Multilevel structural equation modeling. In T. D. Little (Eds). The Oxford Handbook of Quantitative Methods in Psychology. Vol: 2 Statistical analysis. Oxford library of psychology.
• Hu, L., & Bentler, P. M. (1998). Fit indices in covariance structure modeling: Sensitivity to underparemeterized model misspecification. Psychological Methods, 3, 424–453.
• Huchting, K. K.; Andrew L.A.C. & Loseph W. L. (2008). An Application of the Theory of Planned Behavior to Sorority Alcohol Consumption. Addictive Behaviors, 33, 538–551.
• Hughes, C. & Ensor, R. (2006). Behavioural problems in 2-yearolds: Links with individual differences in theory of mind, executive function and harsh parenting, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47 (5), 488–497.
• İkiz, S. & Öztürk Samur. A. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarında fiziksel ve ilişkisel saldırganlığın ebeveyn tutumları açısından incelenmesi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (35), 159-175.
• İleri, G. & Gültekin Akduman, G. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının sosyal beceri düzeyleri ile zorba ve kurban çocuk davranışlaru arasındaki ilişkinşn incelenmesi. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(64), 581-587.
• Jöreskog, K.G. & Sörbom, D. (2003). LISREL 8.80: structural equation modeling with the SIMPLIS command language. Lincolnwood. IL: Scientific Software International, Inc.
• Kahraman, H. (2007). Empatik beceri eğitiminin okul öncesi dönemdeki çocukların empatik becerilerine ve sorun davranışlarına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kahraman, H. & Akgün, S. (2008). Empati becerileri eğitiminin okul öncesi dönemdeki çocukların empati becerilerine ve sorun davranışlarına etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 15(1), 15-24.
• Kandır, A. & Alpan, Y. (2008). Okul öncesi dönemde sosyal-duygusal gelişime anne baba davranışlarının etkisi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 14(4), 33-38.
• Kapçı, E. G., Uslu, R. İ., Akgün, E. & Acer, D. (2009). İlköğretim çağı çocuklarında duygu ayarlama: Bir ölçek uyarlama çalışması ve duygu ayarlamayla ilişkili etmenlerin belirlenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16(1), 13-20.
• Kapıkıran, N. A. (2005). Üniversite öğrencilerinde ahlaki davranışın empatik eğilim ve kendini ayarlama açısından incelenmesi. VIII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, Denizli, 33-47.
• Kapıkıran, N. A. & Kapıkıran, S. (1998). İletişim becerileri eğitiminin anaokulu öğretmenliği öğrencilerinin empatik eğilim ve empatik becerileri üzerindeki etkisi. IV. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Karakoç Demirkaya. S. & Abalı, O. (2012). Annelerin çocuk yetiştirme tutumlarının okul öncesi dönem davranış sorunları ile ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13 (1), 67-74.
• Karaoğlu, M. (2011). Başarıya ilk adım erken müdahale programının 5-6 yaş grubu çocuklarının problem davranışlarına, sosyal becerilerine ve akademik etkinliklerle ilgilenme sürelerine olan etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Kırman, A. & Doğan, Ö. (2017). Anne-baba çocuk ilişkileri: Bir meta-sentez çalışması. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4(1), 28-49.
• Kline, R. B. (1998), Principles and Practice of Structural Equation Modeling. NY: Guilford Press.
• Koşay, A. (2013). Çocuk yuvasında ve çocuk evinde kalan korunmaya muhtaç çocuklar ile ailesi yanında yaşayan çocukların sosyal becerilerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Köseoğlu, A. (2013). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin algıladıkları ebeveyn kabul-red düzeyleri ile empatik eğilim düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köyceğiz, M. & Özbey, S. (2018). Okul öncesi dönem çocuğu olan ebeveynlerin çatışma eğilimleri ile çocuklarının sosyal becerileri ve problem davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,11(55), 665-669.
• Köyceğiz, M. & Özbey, S. (2019). Okul öncesi dönem çocuğu olan ebveynlerin iletişim becerileri ile çocuklarının sosyal becerileri ve problem davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 1707-1734.
• Krevans, J. & Gibbs, J. C. (1996). Parents' use of ınductive discipline: relations to children's empathy and prosocial behavior. Child Development, 67(6), 3263-3277.
• Kurbet, H. (2010). Anaokuluna devam eden çocukların duygusal düzenleme becerileri ile annelerinin empatik eğilim ve tutumlarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kuyucu, Y. & Tepeli, K. (2013). 60-72 aylık çocukların akranlarına karşı gösterdikleri duygusal ve davranışsal tepkilerinin duyguları anlama becerileri açısından incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36(1), 91-100.
• Ladd, G. W., & Profilet, S. M. (1996). The child behavior scale: A teacher-report measure of young children’s aggressive, withdrawn, and prosocial behaviors. Developmental Psychology, 32(6), 1008-1024.
• LaFreniere, P. J. & Dumas J. E. (1996). Social competence and behavior evaluation in children ages 3 to 6 years: The short form (SCEB-30). Psychological Assessment, 8(4), 369-377.
• Laible, D., Carlo, G., Torquati, J. & Ontai, L. (2004). Children’s perceptions of family relationships as assessed in a doll story completion task: links to parenting, social competence, and externalizing behavior. Social Development,13(4), 551-569. Martinez, I., Garcia, J.F. & Yubero, S. (2007). Parenting styles and adolescents' self-esteem in Brazil. Psychological Reports, 100 (1), 731-745.
• McKinnon, D. P., Lockwood, C. M., Hoffman, J. M., West, S. G., & Sheets, V. (2002). A comparison of methods to test mediation and other intervening variable effects. Psychological Methods, 7, 83–104.
• Mendez, J.L., Fantuzzo, J. & Cicchetti, D. (2002). Profiles of social competence among low income African American preschool children. Child Development, 73(4), 1085-1100.
• Metin, H. (2011). Empatik iletişim ve yönetişim. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 29(32), 177-204.
• O’Brien, R.M. (2007). A caution regarding rules of thumb for variance inflation factors. Quality & Quantity, 41, 673-690.
• Ogelman, H. G., Önder, A., Seçer, Z. & Erten, H. (2013). Anne tutumlarının 5-6 yaş çocuklarının sosyal becerilerini ve okula uyumlarını yordayıcı etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, 143-152.
• Oğuz, V. (2006). Altı yaş grubundaki çocukların bakış açısı alma becerileri ile anne babalarının empatik becerilerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öneren Şendil, Ç. (2010). In partial fulfillment of the requırements for the degree of master of science in the department of early childhood education. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öngider, N. (2013). Anne-baba ile okul öncesi çocuk arasındaki ilişki. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(4), 420-440.
• Orçan, M. (2004). Anaokuluna devam eden 6 grubu yaş çocukların sosyal gelişimlerinin algılanan anne baba tutumları ve bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbey, S. & Aktemur Gürler, S. (2019). Okıl öncesi eğitim kurumlarına devaö eden çocukların motivasyon düzeyleri ile sosyal becerileri ve problem davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslar arası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(1), 587-602.
• Özdemir, A. D. (2012). Bazı değişkenler açısından okul öncesi dönemdeki çocukların sosyal becerilerinin ve ailelerinin ebeveynliğe yönelik tutumları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, A., Gültekin Akduman, G. & Gündüz, A. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının akran şiddetine maruz kalma düzeyleri ve empatik becerileri ilişkisi üzerine bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(64), 600-604.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Podsakoff, N. P., & Lee, J. (2003). Common method biases in behavioral research: A critical review of the literature and recommended remedies. Journal of Applied Psychology, 88(5), 879-903.
• Palut, B. (2005). Sosyal gelişim ve arkadaşlık ilişkileri. M. Sevinç (Ed.), Erken çocuklukta gelişim ve eğitimde yeni yaklaşımlar 2. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Rehber, E. (2007). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin empatik eğilim düzeylerine göre çatışma çözme davranışlarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rehber, E. & Atıcı, M. (2009). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin empatik eğilim düzeylerine göre çatışma çözme davranışlarının incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 323-342.
• San Bayhan, P. & Artan, İ. (2005). Çocuk gelişimi ve eğitimi. Morpa Kültür Yayınları: İstanbul.
• Sanson, A. V., Smart, D. F., Prior, M., Oberklaid, F., & Pedlow, R. (1994). The structure of temperament from 3 to 7 years: Age, sex and socio-demographic influences. Merrill-Palmer Quarterly, 40, 63-82.
• Sayın, K. B. (2010). İlköğretim birinci kademe öğrencilerinin empati becerileri ile anne baba tutumları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seven, S. (2008). Çocuk ruh sağlığı. Ankara: Pegem Akademi.
• Sevinç, M. (2005). Erken çocuklukta gelişim ve eğitimde yeni yaklaşımlar 2. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Shields, A. & Chicchetti, D. (1997). Emotion regulation among school-age children: The development and validation of a new criterion q-sort scale. Developmental Psychology, 33(6), 906-916.
• Shrout, P. E., & Bolger, N. (2002).Mediation in experimental and nonexperimental studies: New procedures and recommendations. Psychological Methods, 7, 422–445.
• Söğüt, D.A. (2019). Okul öncesi dönemde sosyal beceri ve problem davranışlara ilişkin Türkiye’de gerçekleştirilen lisansüstü tezlerin gözden geçirilmesi. International Journal Of Learning Sciences İn Education (ULSE), 1(1), 29-62.
• Strayer, J. & Roberts, W. (2004). Empathy and observed anger and aggression in five-year-olds. Social Development, 13(1), 1-13.
• Steinberg, L., Lamborn, S. D., Dairling, N., Mounts, N. S. & Dornbusch, S. M. (1991). Patterns of competence and adjustment among adolescents from authoritative, authoritarian, indulgent, and neglectful families. Child Development, 62(5), 1049–65.
• Szasz, P.L., Szentagotai, A. & Hofmann, S. G. (2011). The effect of emotion regulation strategies on anger. Behavior Research And Therapy, 49, 114-119.
• Şimşek, Ö. F., (2007). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş, Temel İlkeler ve Lisrel Uygulamalar. Ankara: Ekinoks Yayınları. Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5. Baskı). Boston: Allyn and Bacon.
• Taner Derman, M. (2013). Çocukların empati beceri düzeylerinin ailesel etmenlere göre belirlenmesi. International Journal of Social Science, 6(1), 1365-1382.
• Taner Derman, M. & Başal, H. A. (2013). Okul öncesi çocuklarında gözlenen davranış problemleri ile ailelerinin anne-baba tutumları arasındaki ilişki. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 115-144.
• Temel, D. & Türkoğlu, B. (2019). Yerleşim yerlerine göre anne baba tutumlarının okul öncesi çocuklarının sosyal becerilerine etkisi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(2), 843-871.
• Tezel Şahin, F. & Özbey, S. (2007). Aile eğitim programlarına baba katılımının önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 18(1), 39-48.
• Uçmaz Halıcıoğlu, İ. (2004). Annelerin empatik beceri düzeyi ile çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Uyanık Balat, G., Şimsek, Z., & Akman, B. (2008). Okul öncesi eğitim alan çocukların davranış problemlerinin anne ve öğretmen değerlendirilmeleri açısından karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,34, 263-275.
• Uygun, N. & Kozikoğlu, İ. (2019). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların sosyal yetkinlik davranışlarının incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 20(1), 305-321.
• Ünal, F. (2007). Çocuklarda empatinin gelişimi: Empatinin gelişiminde anne- baba tutumlarının etkisi. Milli Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, 36(176), 134-148.
• Ünal Güçlü, G. (2015). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranışlarıyla anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yağmurlu, B., Sanson, A. & Köymen, S.B. (2005). Ebeveynlerin ve çocuk mizacının olumlu sosyal davranış gelişimine etkileri: Zihin kuramının belirleyici rolü. Türk Psikoloji Dergisi,20(55), 1-20.
• Yeşilkayalı, E. & Yıldız Demirtaş, V. (2013). Ebeveynlerin çocuk haklarına ilişkin tutumları ile ilköğretim öğrencilerinin hoşgörü eğilimleri arasındaki ilişki. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 36,1-14.
• Yumuş, M. (2013). Okul öncesi eğitimcilerin 36-72 ay aralığındaki çocukların davranış problemleri ile ilgili görüşlerinin incelenmesi ve başa çıkma stratejilerinin belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Yüksek Usta, S. (2014). Okul öncesi dönem çocuklarda davranış problemlerinin anne-çocuk ve öğretmen çocuk ilişkileri açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Zhou, Q., Eisenberg, N., Losoya, S.H., Fabes, R.A., Reiser, M., Guthrie, I. K., Murphy, B. C., Cumberland, A.J. & Shepard, S.A. (2002). The relations of parental warmth and positive expressiveness to children’s empathy-related responding and social functioning: A longitudinal study. Child Development, 73(3), 893-915.