Araştırma Makalesi
Müstahrec Eser Türüne Bir Örnek: Ebu’l Berekât en-Nisâbûrî’nin Erbâûn Hadisen Mine’s-Sıhahi’l-Avâlî Adlı Eseri
Öz
Hadis ilmi kapsamında tarih boyunca tedvin edilen çalışmalar, zengin içeriği ile tüm dinî ilimler müktesebatı içerisinde büyük öneme haizdir. Rivâyet dönemi olarak adlandırılan süreç akabinde, önceki devirlere ait çalışmaların şerhi, tecdidi/tanzimi sayılabilecek tâlî içerikli farklı derlemeler kaleme alınmıştır. Hadis tarihi içerisinde tehzîb dönemi olarak adlandırılan bu süreçte oluşturulan bir tür de müstahrec eserlerdir. Müstahrec eserler, modern tabirle özgün içerikli eserler olmasalar da te’lif ve tasnifte izledikleri metot ve güttükleri amaç açı-sından kıymetli çalışmalardır. Bu türe örnek bir çalışma, hicri 6. asırda yaşamış olan Ebü’l Berekât en-Nisâbûrî’nin temelde kırk hadis derlemesi olan Cüzüdür. Tevarüsen elde ettiği tasavvufî kimliği ile tanınan Ebü’l Berekât’ın Cüzü, hadis tahammül metotlarına riayet ile meydana getirilmiş bir eserdir. Bu çalışmada kırk hadis seçkilerine farklı bir örnek olduğu görülen Ebü’l Berekât en-Nisâbûrî’nin Cüz’ün fîhi erbâ‘ûne hadîsen mine’s-sıhâhi’l-‘avâlî adlı eseri incelenecektir.
Kaynakça
- Abdullah b. Mübarek, Ebû Abdurrahman et-Türkî. ez-Zühd ve’r-Rekâik. thk. Ebû Abdurrahman el-A’zâmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Heyet. 12 Cilt. Cem’iyyetü’l-Meknez, 2010.
- Akyüz, Hüseyin. “Yemekte Sağ Elin Kullanılmasıyla İlgili Bir Rivayetin Sened ve Metin Tenkidi”. Ekev Akademi Dergisi 18 (2014), 1-30.
- Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn el-. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil el-. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. Dâru Tavki’n- Necât, 1422H.
- Caʿberî, Ebû İshâk Burhâneddin İbrâhim b. Ömer el-. Rusûmu’t-tahdîs fî ulûmi’l-hadîs. thk. İbrahim b. Şerîf el-Mîlî. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2000.
- Ebu’l Berekât en-Nisâbûrî, İsmail b. Ebû Sa’d. Cüz fîhi erbâûn hadîsen mine’s-sıhahi’l-avâli. thk. Müflih b. Süleyman - Bedr b. Fevvâz. Medine: Dârü’l-Hudeyrî, H1421.
- Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nisâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahihâyn. thk. Heyet. 8 Cilt. Dârü’t-Te’sil, 2014.
- Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdurrahmân el-. Şerhu’t-Tabsıra ve’t-Tezkira. thk. Abdullaṭîf el-Hemîm, - Mâhir Yâsîn Fahl. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
- İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğurâme el-Ömrevî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
- İbn Mâce, Ebû Abdulah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
- İbnu’l-Aynî, Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed Zeynüddin el-Hanefî. Şerhu Elfiyyeti’l-Irâkî fî Ulûmi’l-Hadîs. Yemen: Merkez en-Nuʿmân li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2011.
- İbnü’d-Dübeysî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Saîd. Zeylu Târîhi Medîneti’s-Selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2006.
- İbnü’l-Adîm, Ömer b. Ahmed b. Hibetullâh b. Ebî Cerâde. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl ez-Zekkâr. Dârü’l-Fikr, ts.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. el-Esîr el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselaâm Tedmurî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
- Kağıt, Feyzullah. Müstahrec Türü Eserler ve Özellikleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah Haci Halife. Keşfu’z-zünûn. 6 Cilt. Bağdad: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
- Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-. er-Risâletü’l-mustatrafe. thk. Muhammed el-Müntasir. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmî, 1993.
- Mizzî, Cemâleddîn Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahmân el-. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
- Muhallis, Muhammed b. Abdurrahman b. el-Abbâs el-. el-Muhallisiyyât. thk. Nebîl Sadeddîn el-Cerrâr. Katar: Vizâratu’l-Evkâf, 2008.
- Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
- Sandıkçı, S. Kemal. “Müstahrec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/111-112. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahmân b. Muhammed es-. Fethü’l-mugîs bi Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs li’l-Irâkî. thk. Ali Huseyn Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
- Semʿânî, Ebû Saʿd Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr es-. el-Ensâb. thk. Abdullâh Ömer el-Bârûdî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998.
- Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbü’n-Nevevî. thk. Nazar Muhammed el-Faryâbî. Tîbe: Dâru Taybe, ts.
- Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1983.
- Tahhân, Mahmûd. Teysîru mustalahi’l-hadîs. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif, 2004.
- Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. Îsâ et-. Sünenü Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdülbâki. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1975.
- Yılmaz, Harun. “Şeyhüşşüyûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (EK 2). Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.
- Zehebî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâti’l-meşâhîr ve ala’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
Toplam 31 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 19 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
İlim Tasavvurumuz Üzerine…
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU