Yapay Zekâ ve Robot Teknolojisine Yönelik Risk Algısı Üzerine Nitel Bir Çalışma

Yıl 2023, , 577 - 598, 27.12.2023

Meltem Toksoy Çağal , Yahya Keskin

https://doi.org/10.32600/huefd.1176896

Cited By: 1

Öz

İnsanlık bugün, önü alınamayan bir hızla ilerleyen ve öncekilerden farklı yeni bir teknolojik gelişme olan yapay zekâ ve robot teknolojisinin olduğu çağı deneyimlemektir. Bu teknolojinin, öngörülebilen ve öngörülemeyen olumlu ya da olumsuz pek çok etkileri olacağı uzmanlar tarafından tartışılmaktadır. Bu çalışmada, laboratuvar ortamlarından çıkarak insanların gerek günlük yaşamında gerekse çalışma hayatında yer almaya başlayan, kişilerin ve toplumların yaşamlarını etkileyen yapay zekâ ve robot teknolojisinin riskleri ile ilgili bireylerin görüşlerinin tespiti amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda nitel yöntem kullanılmış olup farklı demografik özelliklere sahip 15 kişiye yarı yapılandırılmış görüşme tekniği uygulanmıştır. Görüşmeler neticesinde elde edilen veriler betimsel analiz tekniği ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda bu teknolojinin oluşturduğu risklerin tüm katılımcıları etkilediği ve bu risklerin dağılımında farklılıklar olacağı yönünde görüşler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu teknolojiye yönelik risk öngörülerinde bireysel farklılıklar olduğu görülmüştür. Alanyazın taraması yapıldığında yapay zekâ ve robot teknolojisinin risk algısına yönelik sınırlı çalışma olduğu tespit edilmiştir.Bu çalışmanın sonucuna göre, katılımcıların YZ ve robotik gelişmelerden kaygı duydukları, giderek bireyselleşmenin ve bağımlılığın, gözetleme ve denetimin aratacağı, güçsüz ülkelerde savunma ve güvenlik zaafiyeti yaratacağı, sosyal ilişkilerde risk oluşturacağı ve katılımcıların risk algılarının farklılaştığı sonucuna ulaşılmıştır.Elde elde edilen verilerin bu alandaki boşluklardan birini doldurması ve yapılmak istenen sonraki çalışmalara rehberlik edecek olması çalışmanın önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yapay zekâ, robot, risk algısı, risk toplumu kuramı

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

A Qualitative Study on Risk Perception of AI and Robot Technology

Öz

Today, humanity is experiencing the age of artificial intelligence and robot technology, which is a new technological development that is advancing at an unstoppable pace and different from the previous ones. It is discussed by experts that this technology will have many predictable and unpredictable positive or negative effects. In this study is aimed to determine the opinions of individuals about the risks of artificial intelligence and robot technology, which come out of the laboratory environment and start to take place in both daily life and working life of people and affect the lives of individuals and societies. For this purpose, qualitative method was used and semi-structured interview technique was applied to 15 people with different demographic characteristics. The data obtained as a result of the interviews were analyzed with the descriptive analysis method. As a result of the analysis, it has been determined that there are opinions that the risks posed by this technology affected all participants and that there will be differences in the distribution of these risks. In addition, it has been observed that there are individual differences in risk predictions for this technology.According to the results of this study, it was concluded that the participants were worried about artificial intelligence and robotic developments, that individualization and dependence, surveillance and control would increase gradually, that they would create defense and security weakness in weak countries, that they would pose a risk in social relations and that the risk perceptions of the participants differed.When the literature is reviewed, it is seen that there are limited studies on the risk perception of artificial intelligence and robot technology. The fact that the data obtained fills one of the gaps in this field and will guide the next studies to be done reveals the importance of the study.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, robot, risk perception, risk society theory

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akbulut, A. M. (2018, Haziran). Küreselleşmenin refah devletine etkisi ve refah krizi bağlamında insani güvenlik yaklaşımı. MECAS III (InternationalMeditarranean Social Sciences Congress), Budapeşte.
• Aktan, C. C., & Tunç M. (1998). Bilgi toplumu ve Türkiye. Yeni Türkiye Dergisi. (Ocak-Şubat 1998), 118-134.
• Altunç, S. (2019). Robotlar, yapay zeka ve ceza hukuku. https://www.researchgate.net/ publication/336406393_Robotlar_Yapay_Zeka_ve_Ceza_Hukuku adresinden 4 Aralık 2020 tarihinde erişildi.
• Anderson, J., Rainie, L., & Luchsinger, A. (2018). Artificial intelligence and the future of humans. Pew Research Center. Retrieved November 22, 2020, from www.pewresearch. org.
• Arı, E. S. (2021). Süper akıllı toplum: Toplum 5.0. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 455-479.
• Beck, U. (1992). Risk society: Towards a new modernity. Londra: Sage.
• Beck, U. (1999a). World risk society. Cambridge: Polity Press.
• Beck, U. (2019). Risk toplumu başka bir modernliğe doğru (3.bs.) (K. Özadoğan, & B. Doğan, Çev.). İstanbul: İthaki.
• Beck, U. (1999b). Siyasallığın icadı (N. Ülner, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Bedaf, S., & de Witte, L. (2015, Ekim). Acceptability of a service robot which supports independent living of elderly people. M. Heerink & M. de Jong (Yay. haz.), Conference proceedings New Friends 2015 The 1st international conference on social robots in therapy and education içinde (ss. 18-19). Almere, The Netherlands.
• Bioethics (2018). Bioethics briefing note: Artificial intelligence (AI) in healthcare and research. Nuffield Council On Bioethics. https://www.nuffieldbioethics.org/wp-content/uploads/Artificial-Intelligence-AI-inhealthcare-and-research.pdf adresinden 22 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Birer, G. C. (2018). Yapay zeka: Temel kavramlar. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi,https://services.tubitak.gov.tr/edergi/user/yaziForm1.pdf?dergiKodu=4&cilt=53&sayi=630&sayfa=97&yaziid=44167 adresinden 15 Aralık 2020 tarihinde erişilmiştir.
• Boudia, S., & Jas, N. (2007). Introduction: Risk and ‘risk society’ in historical perspective. History and Technology, 23(4), 317-331.
• Botterill, L. & Mazur, N. (2004) Risk & risk perception A literature review. RIRDC Publication: Australia.
• Bottone, G. (2018). A Tax on Robotos Some food for Thought. DF Working Paper.
• Burgess, A., Wardman, J., & Mythen, G., (2018). Considering risk: placing the work of Ulrich Beck in context. Journal of Risk Research, 21(1), 1-5.
• Broadbent, E. (2017). Interactions with robots: The truths we reveal about ourselves. Annual Review of Psycholog, 68, 627-652.
• Brundage, M., Avin, S., Clark, J., Toner, H., Eckersley, P., Garfinkel… Amodei, D. (2018). The Malicious Use of Artificial Intelligence: Forecasting, Prevention, and Mitigation. https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/handle/1810/275332/1802.07228.pdf?sequence=1&isAllowed= adresinden 17 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Brussevich, M., Dabla-Norris, E., Kamunge, C., Karnane, P., Khalid, S., & Kochhar, K. (2018). Gender, technology, and the future of work. IMF Staff Discussion Notes. https://www.imf.org/en/Publications/Staff-Discussion-Notes/Issues/2018/10/09/Gender-Technology-and-the-Future-of-Work-46236 adresinden 19 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Cellarius, M. (2017). Artificial intelligence and the right to informational self-determination. The OECD Forum, OECD, https://www.oecd-forum.org/posts/28608-artificial-intelligence-and-the-right-toinformational-self-determination ET.30.11.2020 adresinden 11 Kasım 2021 tarihinde erişildi.
• Chiacchio, F., Petropoulos, G., & Pichler, D. (2018). The Impact of Industrial Robots on EU Employment and Wages: A Local Labour Market Approach, Bruegel Working Paper. Working Papper, 2. http://bruegel.org/wp-content/uploads/2018/04/Working-Paper_02_2018.pdf adresinden 23 Ekim 2020 tarihinde erişildi.
• Connor, S. (2008, February 16). Computers to match human brains by 2030. The Independent. https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/computers-to-match-human-brains-by-2030-782978.html .
• Coppin, B. (2004). Artificial intelligent illuminated. London: Jones and Bartlett Publishers.
• Crevier, Daniel (1993). AI: The tumultuous search for artificial intelligence. New York, NY: BasicBooks
• Davis, N., & Philbeck, T. (2017). Emerging technologies. The Global Risks Report 2017 (12th Bs.) içinde (ss. 43-52). World Economic Forum.
• Demirbilek, S., & Uluğtekin, N. M. (2015). Risk toplumu. V. Bozkurt, & N. Suğur (Yay. haz.), Endüstri Sosyolojisi (5.bs.) içinde (s. 154-182). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Drum, K. (2013). Welcome robot overlords. Please don't fire us? Smart machines probably won’t kill us all-but they’ll definitely take our jobs, and sooner than you think. Retrieved November,25,2020 from https://www.motherjones.com/media/2013/05/robots-artificial-intelligence-jobs-automation/ adresinden 25 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Dysart, J. (2019, January 8). AI removes the drudgery from legal due diligence. ACM News.https://cacm.acm.org/news/233886-ai-removesthe-drudgery-from-legal-duediligence/fulltext
• Effoduh, J. O. (2016). The fourth industrial revolution by Klaus Schwab. The Transnational Human Rights Review, 3, 76-84.
• Eggers, W. W., Schatsky, D., & Viechnicki, P. (2017). AI-augmented government: Using cognitive technologies to redesign public sector work. London: Deloitte University Press.
• Erden, A. (2012). Robotlar ve Mekatronik Mühendisliği. https://docplayer.biz.tr/15750089-Mekatronik-muhendisligi-ve-robotlar-abdulkadir-erden-prof-dr-mekatronik-muhendisligi-bolumu-atilim-universitesi-ankara.html adresinden 3 Mayıs 2021 tarihinde erişildi.
• Erdoğan, İ. (2019). Endüstri 4.0 çağının karakteristiği ve yeni dünya düzeninde toplumsal eşitsizlikler [Yüksek Lisans Tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Feldstein, S. (2019). The Global Expansion of AI Surveillance. Washington: Carnegie Endowment for International Peace, https://carnegieendowment.org/files/WP-Feldstein-AISurveillance_final1.pdf adresinden 13 Şubat 2021 tarihinde erişildi.
• Furedi, F. (2001). Korku kültürü (1.bs.) (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Ford, M. (2020). Robotların yükselişi, yapay zekâ ve işsiz bir gelecek tehlikesi (8.bs.) (C. Duran, Çev.). İstanbul: Kronik
• Frey, C.B., & Osborne, M. (2015). Technology at work: The future of innovation and employment. Oxford: Oxford Martin School and Citi GPS.
• Fritz, A., Brandt, W., Gimpel, H., & Bayer, S. (2020). Moral agency without responsibility? Analysis of three ethical models of human-computer interaction in times of artificial intelligence (AI). De Ethica. A Journal of Philosophical, Theological and Applied Ethics, 6(1), 2-22.
• Gall, M.D., Gall, J. P., & Brog, W. R. (2003). Educational research: An introduction (7th ed.). Boston: Allyn and Bacon.
• Giddens, A. (1999). Elimizden Kaçıp Giden Dünya (O. Akınhay, Çev.). İstanbul :Alfa.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji (1.bs.) (C. Güzel, Haz.). İstanbul: Kırmızı Yayın.
• Giddens, A. (2018). Modernliğin Sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Ghahramani, Z. (2017, Kasım 24). Yapay zekanın insanlık üzerinde etkisi ne olacak? DW. https://www.dw.com/tr/yapay-zekan%C4%B1n-insanl%C4%B1k-%C3%BCzerinde-etkisi-ne-olacak/a-41522940
• Griner, S. (2002). Living in a world risk society: A reply to Mikkel V. Rasmussen. Millennium. Journal of International Studies, 31(1), 149-160.
• Hagerty, A., & Rubinov, I. (2019, July 18). Global AI Ethics: A Review of the Social Impacts and Ethical Implications of Artificial Intelligence. arxiv.org, Retrieved Mach 10, 2021, from https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1907/1907.07892.pdf .
• Hammond, R. J. (2010). Introductıon To Socıology. https://accessdl.state.al.us/AventaCourses/access_courses/sociology_ua_v14/introduction-to-sociology.pdf adresinden 15 Ocak 2021 tarihinde erişildi.
• Harari, Y. N. (2019). 21.yüzyıl için 21 ders. (S. Siral, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Harding, R. (1998). Environmental decision-making: the roles of scientists, engineers and the public. The Federation Press: Sydney.
• Hawksworth, J., & Fertig, Y. (2018). What Will Be The Net Impact Of AI And Related Technologies on Jobs in The UK?. PWC. https://www.pwc.co.uk/economic-services/ukeo/ukeo-july18-netimpact-ai-uk-jobs.pdf adresinden 11 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Hern, A. (2017, Ekim 24). Facebook translates ‘Good Morning’ Into ‘Attack Them’, leading to arrest. TheGuardian. https://www.theguardian.com/technology/2017/oct/24/facebook-palestine-israel-translates-good-morningattack-them-arrest
• Hill, A. O. (2020, Mart 11). What's the difference between robotics and artificial ıntelligence? https://blog.robotiq.com/whats-the-difference-between-robotics-and-artificial-intelligence
• Horakowa , J., & Kelemen, J. (2003,December). Čapek, Turing, von Neumann, and the 20th Century Evolution of the Concept of Machine. International Conference in Memoriam John von Neumann, John von Neumann Computer Society, Budapeşte.
• International Energy Agency [IEA]. (2016). World Energy Outlook 2016 sees broad transformations in the global energy landscape. International Energy Agency.
• Jarvıs, D. (2007). Risk, Globalization and the State: A Critical Appraisal of Ulrich Beck and World Risk Society Thesis. Global Society. 21 (1), 23-46.
• Kayabaş, İ.( 2010). Yapay Zeka Sohbet Ajanlarının Uzaktan Eğitimde Öğrenci Destek Sistemi Olarak Kullanılabilirliği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Köse, U. (2019). Yapay Zeka Ve Geleceğin Siber Savaşları. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/makale/yapay-zeka-ve-gelecegin-siber-savaslari adresinden 20 Aralık 2020 tarihinde erişilmiştir.
• Kurt, D., & Bozoklu, Ü.(2019). Robot Ekonomisinin Yükselişi. Sosyal Bilimler Metinleri, 1, 25-47.
• LawGeex (2018). Comparing the performance of artificial intelligence to human lawyers in the review of standard business contracts. LawGeex.
• Lin, P., Abney, K., & Bekey, G. (2011). Robot ethics: mapping the issues for a mechanized World . Artificial Intelligence, 175, 942-949.
• Lyon, D. (2010). Surveillance, Power and Everyday Life. P. Kalantzis-Cope, K. Gherab-Martín (Eds.). Emerging Digital Spaces in Contemporary Society: Properties of Technology içinde (pp. 107–120). Springer.
• McKinsey Global Institute (2015). The four global forces breaking all the trends. McKinsey Global Institute.
• Neuman, L. W. (2014). Toplumsal araştirma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşimlar (S. Özge, Çev.). Ankara: Yayın Odası.
• Newman, D. M. (2016). Sosyoloji, günlük yaşamın mimarisini keşfetmek (A. Arslan, Çev.). Ankara: Nobel.
• Ocak, H. (2020). Robotların dünü, bugünü ve yarını. Yüksek Öğretim Dergisi, 16, 90-94.
• O’Donoghue, A. J. (2010, August 22). E-Waste is a Growing Issue for States. Deseret News . http://www.deseretnews.com/article/700059360/E-waste-is-a-growing-issue-for-states.html?pg=1 .
• Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD]. (2019). Artificial Intelligence in Society. Paris: Author.
• Organisation for Economic Co-operation and Development [OECD]. (2018). AI: Intelligent Machines, Smart Policies. OECD Digital Economy Papers.
• Önder, M., & Saygılı, H. (2018). Yapay zekâ ve kamu yönetimine yansımaları. Türk İdare Dergisi, 90(487), 629-668.
• Özkan, Ö. (2005). Hastanede çalişan hemşirelerin iş ve çalişma ortami tehlike ve riskleri ile risk algilarinin saptanmasi [Doktora tezi)]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Özsoylu, A. F. (2017). Endüstri 4.0. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1): 41-64.
• Öztemel, E. (2020). Yapay zekâ ve insanlığın geleceği. M. Şeker, Y. Bulduklu, C. Korkut, & M. Doğrul (Yay. haz.), Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği içinde (ss. 77- 90). Tüba. Ankara: Berk Grup.
• Rose, P., Beeby, J. & Parker, D. (1995). Academic rigour in the lived experience of researchers using phenomenological methods in nursing. Journal of Advanced Nursing. 21(6), 1123-1129.
• PricewaterhouseCoopers [PWC] (2018a). The macroeconomic impact of AI. Londra: Author.
• Russell, S. & Norvig, P. (2003). Artificial intelligence: A modern approach (2. Bs.). New Jersey: Prentice Hall.
• Parkı, D. (2016, 20 April). Robotic nurse assistant. Healthcare Robotics Lab. https://sites.gatech. edu/hrl/robotic-nurse-assistant/ .
• Pepito, J. A., & Locsin, R. (2018). Can nurses remain relevant in a technologically advanced future? International Journal of Nursing Sciences, 6, 106-110.
• Perez, J. A., Deligianni, F., Ravi, D., & Yang, G. Z. (2017). Artificial intelligence and robotics. https://www.researchgate.net/publication/318858866_Artificial_Intelligence_and_Robotics adresinden 18 Kasım 2020 tarihinde erişildi.
• Pligt, J. V. D. (1998). Perceived risk and vulnerability as predictors of precautionary behaviour. British Journal of Health Psychology, 3(1), 1–14.
• Schwab, K. (2016, January 14). The fourth industrial revolution: what it means, how to respond. World Economic Forum. https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-fourth-industrial-revolution-what-it-means-and-how-to-respond/
• Sezer, İ. Ç. (2018). Yapay zekâ kalp krizini yakalamada insanlardan üstün. Bilim ve Teknik. https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/2018_agustos_609_bilim_ve_teknik_7-8_1.pdf . adresinden 2 Şubat 2021 tarihinde erişildi.
• Sharkey, A. J., & Sharkey, N. (2011). Children, the elderly, and interactive robots. IEEE Robotıcs & Automatıon Magazıne, 18, 32-38.
• Shields, J. (2020, 17 April). Robin the Robot Helps Sick Children Feel Less Lonely. HowStuffWorks. https://science.howstuffworks.com/robin-the-robot.htm .
• Shibata, T., Wada, K., Saito, T., & Tanie, K. (2005, April). Human interactive robot for psychological enrichment and therapy. AISB’05 Convention Social Intelligence and Interaction in Animals, Robots and Agents, University of Hertfordshire, Hatfield, UK.
• Smith, M. L., & Neupane, S. (2018). Artificial intelligence and human development: Toward a research agenda. Ottawa: White Papper.
• Sparrow, R., & Sparrow, L. (2006). In the hands of machines? The future of aged care. Minds and Machines,16, 141-161.
• Steinhardt, B. (1999, Nisan 8). Law enforcement should support privacy laws for public video surveillance. ACLU. https://www.aclu.org/address-video-surveillance-aclus-barry-steinhardt-international-association-police-chiefs .
• Sucu, İ., (2019). Yapay Zekanın Toplum Üzerindeki Etkisi ve Yapay Zeka (A.I.) Filmi Bağlamında Yapay Zekaya Bakış, Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 2 (2), 203-215.
• Sucu, İ. (2020). Gözetlenen toplumun gözetleyen topluma dönüşmesi: “The Truman Show Filmi” Örneği. Aksaray İletişim Dergisi, 2(1), 1-12.
• Sungur, Z. (2015). Kendisiyle yüzleşen toplum: Risk toplumu. S. Suğur, & A. Görgün-Baran (Yay. haz..), Sosyolojide Yakın Dönem Gelişmeler içinde (ss.79-99). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Şimşek, M. Ş., Akgemci, T., &Çelik, A. (2007). Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış (5.bs.). Konya: Adım.
• Şişman, B. (2016). Eğitimde robot kullanımı. A. İşman, H. F. Odabaşı, & B. Akkoyunlu (Yay. haz.). Eğitim Teknolojileri Okumaları 2016 içinde (ss. 299-311). Ankara: Salmat Basım.
• Tegmark, M. (2019). Yaşam 3.0: Yapay zeka çağında insan olmak (E.C. Göksoy, Çev.). İstanbul: Pegasus.
• Turing, A. M. (1950). Computing machinery and intelligence. Mind: A Quarterly Review of Psychology and Philosophy, 59(236), 433-460.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, & World Commission on the Ethics of Scientific Knowledge and Technology [UNESCO, & COMEST]. (2019) . Prelımınary Study On The Ethıcs Of Artıfıcıal Intellıgence. Paris: Author.
• Wakefield, J. (2018, Şubat 22). 10 yıl içinde yapay zekanın getirebileceği tehlikeler neler? BBC News. https://www.bbc.com/turkce/haberler-43144059 .
• Warwick, K. (2012). Artificial intelligence: The basics. Oxon: Routledge.
• World Economic Forum [WEF]. (2016). The global risks report 2016. World Economic Forum.
• World Economic Forum [WEF]. (2017). The global risks report 2017. World Economic Forum.
• Williams, S., & Narendran, S. (1999). Determinants of managerial risk: Exploring personality and cultural influences. The Journal of Social Psychology, 139(1), 102-125.
• Wolfe, A. (1991). Mind, self, society, and computer: Artificial intelligence and the sociology of mind. American Journal of Sociology AJS, 96(5), 1073-1096.
• Wolla, S. A. (2018). Will robots take our jobs. PAGE ONE Economics, 2-5. https://files.stlouisfed.org/files/htdocs/publications/page1-econ/2018/01/02/will-robots-take-our-jobs_SE.pdf adresinden 10 Mayıs 2021 tarihinde erişildi.
• Virnes, M. (2014). Four seasons of educational robotics: Substantive theory on the encounters between educational robotics and children in the dimensions of access and ownership. Dissertations in forestry and natural sciences. University of Eastern Finland, Joensuu. Yalçın. M., & Bozkurt, A. K. (2018). Dijital çağda Z ve alpha kuşağı: Yapay zeka uygulamaları ve turizme yansımaları. Sosyal Bilimler Metinleri, 1, 54-64. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.