Yeni Bir Disk Yüzlü Figürin ve Anadolu’da Tanrıça Tapınımı Kapsamında İncelenmesi

Yıl 2018, , 189 - 201, 30.12.2018

Emre Erdan

https://doi.org/10.32600/huefd.430113

Öz

Disk yüzlü figürinler, İç Batı Anadolu’nun “İznik/Bitinya”, “Yukarı Sakarya”, “Demircihöyük”, “Kütahya”, “Afyon” ve “Kusura” gibi Erken Tunç Çağı II kültür bölgeleri ile ilişkili, sınırlı bir dağılım gösteren önemli arkeolojik eserler arasında yer almaktadır. Başlıca karakteristik özelliği disk biçiminde oluşturulmuş yüzleri ile tanınan figürinlerin kısıtlı bir bölgede, az sayıda örnekle temsil ediliyor olması önemlidir. Disk yüzlü figürinlerin, takip eden binyıllar içerisinde tanrıça ikonografisinde görülen polos ile betimlenmiş öncül örnekler olmaları da onları önemli kılan nitelikleri arasındadır. Disk yüzlü figürinler çoğunlukla oturur bir kadını betimlerler. Kısıtlı sayıda bazı örneklerde ise figürinlerin ayakta olduğu görülür. Çalışmamız içerisinde incelediğimiz disk yüzlü figürin Dr. Kemal Uğurbil’in özel koleksiyonunda yer almaktadır. Benzerleri arasında nadir görülen bazı özellikler sergileyen figürin, Erken Tunç Çağı II içlerine tarihlendiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken Tunç Çağı, Polos, Disk yüzlü figürin, Tanrıça tapınımı

A New Disc-Faced Figurine and Its Examination Within the Scope of Goddess Worship in Anatolia

Öz

Disc-faced figurines are among the rare archaeological artefacts related to the Early Bronze Age II cultural regions in Inland Western Anatolia such as "İznik / Bitinya", "Upper Sakarya", "Demircihöyük", "Kütahya", "Afyon" and "Kusura". It is important that these figurines, known for their characteristic disc-shaped faces are represented in a restricted area with such few examples. What makes them important is the fact that the disc-faced figurines are the first examples depicted with the polos in the iconography of the goddess in the following millennia. Disc-faced figurines often depict a sitting woman. In a limited number of examples, figurines are seen as standing. Disc-faced figurine which we examined in this study is preserved in the private collection of Dr. Kemal Uğurbil. It is thought that the figurine that exhibits some rare characteristics among the others dates back to the Early Bronze Age II.

Anahtar Kelimeler

Disk-faced figurine, Early Bronze Age, Goddess worship, Polos

Kaynakça

• Ay Efe, D. Ş. M. (2006). Küllüoba’da Bulunmuş Olan Pişmiş Toprak Figürinlerden Birkaç Örnek. B. Avunç (Ed.), Hayat Erkanal'a Armağan. Kültürlerin Yansıması. Studies in Honor of Hayat Erkanal. Cultural Reflections içinde (ss. 90-94). İstanbul, Ege Yayınları.
• Aydıngün, Ş. (2006). Kentleşme ve Tuncun Keşfi: İlk Tunç Çağı’nın Kutsal Bedenleri. Ş. Şentürk, Ş. Aydıngün (Ed.), Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları Sergi Kataloğu içinde (ss. 29-80), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Düring, B. (2016). Küçük Asya'nın Tarihöncesi: Karmaşık Avcı–Toplayıcılardan Erken Kentsel Toplumlara. İstanbul: KU Yayınları.
• Bilgi, Ö. (1975). Kültepe Kazılarında Bulunmuş Olan İnsan Figürinleri/Antropomorphic Representations from the Mound of Kültepe. Belleten, 39: 201-208.
• Bilgi, Ö. (1979). MÖ 3. Binyılına Tarihlenen Bir Grup İnsan Figürini ve Bunların Anadolu’da Dağılışı. Anadolu Araştırmaları, 6: 133-144.
• Bilgi, Ö. (2012). Anadolu'da İnsan Görüntüleri: Klasik Çağ Öncesi. İstanbul: Aygaz.
• Bittel, K., ve Otto, H. (1939). Demirci Hüyük: Eine Vorgeschichtliche Siedlung an der phrygisch-bithynischen Grenze. Berlin: DAII.
• Collignon, M. (1901). Note sur les Fouilles de M. Paul Gaudin Dans la Nécropole de Yortan en Mysie. Comptes Rendus Desséances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 45: 810–817.
• Çilingiroğlu, A., Derin, Z., Abay, E., Sağlamtimur, H., Kayan, İ. (2004). Ulucak Höyük: Excavations Conducted Between 1995-2002. Louvain: Peeters.
• Darga, M, A., Sivas, T. ve Sivas, H. (2002). 2000 Yılı Şarhöyük-Dorylaion Kazıları. KST 23-2: 207-219.
• Dolunay, N. (1960). Hasanoğlan İdolü. Türk Tarih Kongresi, V: 80-86.
• Duru, R. (2007). Göller Bölgesi Neolitiği: Hacılar, Kuruçay Höyüğü, Höyücek, Bademağacı Höyüğü. M. Özdoğan, N. Başgelen (Ed.), Türkiye'de Neolitik
• Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa'ya Yayılımı içinde (ss. 331-361). İstanbul, Arkeoloji ve Sanat.
• Duru, R. (2008). MÖ 8000’den MÖ 2000’e Burdur-Antalya Bölgesinin Altıbin Yılı. İstanbul: AKMED.
• Efe, T. (1992). 1990 Yılında Kütahya, Bilecik ve Eskişehir İllerinde Yapılan Yüzey Araştırmaları. AST, 9: 561-585.
• Efe, T. (2007). The Theories of the ‘Great Caravan Route’ Between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III Period in Inland Western Anatolia. Anatolian Studies, 57: 47-64.
• Elliott, C. (1978). The Ghassulian Culture in Palestine: Origins, Influences and Abandonment. Levant, 10: 37-54.
• Erdoğan, A. (2003). Phokaia Kaya Tapınakları. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi: İzmir.
• Erek, C. M. (2014). Direkli Cave: The Significance of Fire and Female Figurines in the Paleo-Landscape during the Epi-paleolithic Period. Seleucia ad Calycadnum, 4: 151-163.
• Gündoğan Aydıngün, Ş. (2003). Eski Tunç Çağı Anadolu Pişmiş Toprak Figürin ve İdolleri. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi: Ankara.
• Hodder, I. (2005). The Lady and the Seed: Some Thoughts on the Role of Agriculture in the "Neolithic Revolution”. M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Başgelen (Ed.), Köyden Kente Yakındoğu'da İlk Yerleşimler-From Village To Cities Early Villages in the Near East içinde (ss. 129-141), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat.
• Hodder, I. (2006). Çatalhöyük Leoparın Öyküsü: Türkiye’nin Kadim “Kasaba”sının Gizemleri Günışığına Çıkıyor. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Joukowsky, M. S. (1986), Prehistoric Aphrodisias I. Louvain.
• Kadish, B. (1971). Excavations of Prehistoric Remains at Aphrodisias. 1968 and 1969. AJA, 75, 2: 121-140.
• Kamil, T. (1982). Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia. London: BAR.
• Karul, N. (2005). Anatolische Idole in Ostthrakien: Kırklareli-Kanlıgeçit. B. Terzan, R. Jung, E. Kaiser, B. Horejs (Ed.), Interpretationsraum Bronzezeit, Festschrift für Bernhard Hänsel. Universtätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 121 içinde (ss. 117-121), Bonn: Habelt Verlag.
• Korfmann, M. (1979). Eine Weibliche Göttheit in der Frühbronzezeit Anatoliens. PZ, 54: 187-200.
• Koşay, H. Z. (1934). Ahlatlıbel Hafriyatı Raporu. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 2: 3-100.
• Körte, A. (1899). Kleienasiatische Studien IV: Ein altphrygischer Tumulus bei Bos-Öjük (Lamunia). Athenische Mitteilungen, 24: 1-45.
• Kulaçoğlu, B. (1922). Tanrılar ve Tanrıçalar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mellaart, J. (1967). Çatal Hüyük: A Neolithic Town in Anatolia. New York: McGraw-Hill.
• Mellaart, J. (1970). Excavations at Hacilar. Edinburgh: Aberdeen University Press.
• Mellink, M. J. (1964). Excavations at Karataş-Semayük in Lycia. 1963, AJA, 68: 269-278.
• Muscarella, O. W. (1971). Hacilar Ladies: Old and New. The Metropolitan Museum of Art Bulletin: New Series, 30: 74-79.
• Obladen Kauder, J. (1996). Demircihüyük IV. Die Kleinfunde. B. Die Kleinfunde aus Ton, Knochen und Metal. Mainz: Philipp Von Zabern.
• Ormerod, H. A. (1913). Prehistoric Remains in South-Western Asia Minor III. The Annual of the British School at Athens, 19: 48-60.
• Özdoğan, M. (2007a). Bazı Genellemeler-Öngörüler. M. Özdoğan, N. Başgelen (Ed.), Türkiye'de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa'ya Yayılımı içinde (ss. 441-458), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat.
• Özdoğan, M. (2007b). Marmara Bölgesi Neolitik Çağ Kültürleri. M. Özdoğan, N. Başgelen (Ed.), Türkiye'de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa'ya Yayılımı içinde (ss. 401-427), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat.
• Özgüç, N. (1957). Kültepe Kazılarında Bulunan Mermer İdol ve Heykelcikler. Belleten, 21: 61-70.
• Özgüç, T. (1958). The Statuette From İkiztepe, Anadolu/Anatolia, 3: 53-56.
• Sağlamtimur, H. (2007). Ege Gübre Neolitik Yerleşimi. M. Özdoğan, N. Başgelen (Ed.), Türkiye'de Neolitik Dönem: Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa'ya Yayılımı içinde (ss. 373-377), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat.
• Silek, S. (2010). Seyitömer Höyük İdolleri. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi: Kütahya.
• Şahoğlu, V. (2005). The Anatolian Trade Network and the Izmir Region During the Early Bronze Age. Oxford Journal of Archaeology, 24 (4): 339-360.
• Takaoğlu, A. (2005). Chalcolithic Marble Workshop at Kulaksizlar in Western Anatolia: an Analysis of Production and Craft Specialization. Oxford: BAR.
• Topbaş, A., Efe, T., İlaslı A. (1998). Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: The Settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii, Anatolica Antique, 6: 21-94.
• Türktüzün, M., Ünan, S., Ünal, S. (2014). Çiledir Höyük Erken Tunç Çağı II Bulguları. TÜBA-AR, 17: 49-73.
• Yaylalı, S. (2014). Göz İdolleri ve Pirot Höyük Örneği, CEDRUS, II: 1-24.