Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar ve Yerel Üretim İzleri

Yıl 2020, , 136 - 153, 30.06.2020

Meryem Acara Eser

https://doi.org/10.32600/huefd.605647

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada 2007 yılından bugüne devam eden Divriği Kalesi kazılarında ele geçen sırlı seramik buluntular tanıtılmıştır. Alanda stratigrafik bir çalışma yapmak mümkün olmadığından, Kalenin tarihçesi seramik buluntular açısından önem taşımaktadır. Divriği ile ilgili tarihi bilgiler, bölgedeki Sasani-Bizans mücadelesi ile başlar. III. Mikhael’in, 9. yüzyıl ortalarında gerçekleştirdiği Anadolu seferi sonucunda Divriği, Bizans İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. Bizans hâkimiyetindeki Divriği Pavlikanlar’ın merkezidir. Divriği’de Türk hâkimiyetinin ne zaman başladığı ise kesin bilinmemektedir. 1142’de, Mengücek Devletinin parçalanmasından sonra, Mengücek Süleyman Şah’ın payına düşen Divriği, Mengücekoğulları’nın Divriği kolunun başkenti olmuştur. 13. yüzyılın ikinci çeyreğinde Anadolu Selçuklu Devletinin hâkimiyet alanında yer alır. 14. yüzyıl başlarından sonlarına kadar Divriği’nin tarihine dair fazla bilgi bulunmamaktadır. Bu yüzyılda Sivas, İlhanlılar’a sonra da Eretnaoğulları’na tabi olmasına rağmen, Divriği Memlûklular’ın elindedir, Mercidabık zaferi (1516) sonrası kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine geçer. Kazı çalışmalarında bulunan sırlı seramikler, genelinde kazıma tekniği ile bezenmiş, tek veya çok renkli sırlı örneklerdir. Çoğunlukla 12. – 14. yüzyıllar arasına ait olan seramiklerde, ithal örneklerin yanı sıra, yerel olduğunu düşündüğümüz, ortak bir bezeme, renk ve teknik dünyasına ait gruplar önemli bir yer tutar. Bu çalışmada, yayınlardan bilinen Bizans ve Türk dönemi seramiklerinden farklı motif ve üsluptaki örneklerin Divriği’ye hâkim gruplardan hangisinin yerel üretimi olduğunun sorgulanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divriği Kalesi, beylikler, seramik, sırlı, yarı mamül, yerel üretim

Glazed Pottery From Divriği Castle Excavations: First Results and Local Production Traces

Öz

The subject of this study is the glazed potteries found in the Divriği Castle excavations from 2007 until today. The history of the castle is important in terms of the potteries. Historical information about Divriği begins with the Sassanian-Byzantium conflict in the area. Divriği has become the capital of the Divriği Branch of Mengujeks after 1142. In the second quarter of the 13th century, it was under the dominance of the Anatolian Seljuks. In the 14th century, Divriği belonged to the Mamluks. Ottoman Empire has gained dominance over Divriği only after the Mercidabık Victory (1516) for certain. The glazed pottery finds found during the excavations are, in general, ornamented with the incised and are monochrome or polychrome glazed examples. In addition to the exported examples, the groups belonging to a common world of decoration patterns, colour and technique that is thought to be local are of importance among the pottery finds, which mostly belong to the 12th – 14th centuries. This study aims to identify the groups dominant in Divriği that produced the local examples with different motifs and styles compared to the better-known pottery examples during Byzantium and Turkish periods.

Anahtar Kelimeler

Divriği Castle, beyliks, pottery, glazed, half-production, local production

Kaynakça

• Akbulut Özpay, G. (2019). Divriği İlçesi’nin Turizm Potansiyeli ve Sorunları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüDergisi, 23 (1), 439-452.
• Balgalmış, A. (1994). Divriği. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9, 452-454. İstanbul.
• Bilici, S. (2002). Alanya-Selçuklu Sarayı Seramikleri. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu. Prof. Dr. G. Öney’eArmağan (10-13 Ekim 2001, İzmir), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 139-154.
• Bilici, S. (2005). Alanya-Tersane ve Kızıl Kule Çevresinden Bir Grup Sırlı Seramik. Adalya VIII, 329-349.
• Blackman, M.J. ve Redford, S. (2005). Neutron Activation Analysis of Medieval Ceramics from Kinet, Turkey, especiallyPort Saint Symeon Ware. Ancient Near Eastern Studies XLII, 83-186.
• Çeken, M. (2007). Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları, Atölyeleri ve Seramikleri. G. Öney-Z. Çobanlı (Ed.). Anadolu’daTürk Devri Çini ve Seramik Sanatı içinde (s. 243-261). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Dark, K. (2001). Byzantine Pottery, Gloucestershire: Tempus.
• Doğer, L. (1999). İzmir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Balık Figürlü Sgrafitto Bizans Seramikleri. Arkeoloji ve Sanat, 93:38-42.
• Doğer, L. (2004). Anaia-Kuşadası Kadıkalesi Kazısı 2002 Yılı Bizans Dönemi Seramik Buluntularının Ön Değerlendirmesi.Sanat Tarihi Dergisi, XIII/1, 1-31.
• Doğer, L. (2006). Manyas-Ergili-Hisartepe’deki (Eski Daskyleion) Bizans Kalesi ve Figürlü Seramik Buluntuları. B. Avunç(Ed.), Hayat Erkanal’a Armağan. Kültürlerin Yansıması içinde (s. 265-273). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Eser, E. (2008). Divriği Kalesi Yüzey Araştırması 2006. 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3. Cilt (28 Mayıs-01 Haziran2007, Kocaeli), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, 189-204.
• Eser, E. ve Acara Eser, M. (2018). Divriği Kalesi Kazısı-I 2006-2017, Columbia SC.
• Eser, E., Görür, M. ve Acara Eser, M. (2017). Divriği Kalesi: 2015. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt (23-27 Mayıs 2016,Edirne), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 223-236.
• Eser, E., Görür, M. ve Acara Eser, M. (2018). Divriği Kalesi: 2016. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt (22-26 Mayıs 2017,Bursa), Bursa, 345-354.
• Kaya, A. (2016). Mengücekli Askerî Savunma Yapılarından Birisi: Divriği Kalesi. Selçuk Üniversitesi SelçukluAraştırmaları Dergisi, 5, 167-180.
• Gök Gürhan, S. (2007). Selçuklu Dönemi Kazıları. G. Öney-Z. Çobanlı (Ed.) Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatıiçinde (s. 103-107). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gök Gürhan, S. (2008). Beylikler Dönemi’ne Ait Sgraffito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar (Manisa Gülgün HatunHamamı Buluntuları). Sanat Tarihi Dergisi, XVII/2, 59-83.
• Gök Gürhan, S. (2009). 1995-2009 Yılları Arasında Beçin Kazısı’nda Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi.Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/2, 45-70.
• Gök Gürhan, S. (2011). Bir Seramik Definesinin Öyküsü. Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayını.
• Işın, E. (Ed.). (2001). Alâeddin’in Lambası. Anadolu’da Selçuklu Çağı Sanatı ve Alâeddin Keykubâd, İstanbul: Yapı KrediKültür Sanat Yayıncılık.
• Karamağaralı, N. (2007). Ahlat Sırlı Seramikleri. G. Öney-Z. Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatıiçinde (s. 133-153). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karasu, Y.E. ve Özkul Fındık, N. (2019). Figured Ceramics Found at Komana (Tokat) Excavations. D.B. Erciyas-M. AcaraEser (Ed.). Komana Small Finds içinde (s. 103-130). İstanbul: Ege Yayınları.
• Köroğlu, G. (2007). Glazed Pottery from Cyprus and the Hatay-Çukurova Region in the Mersin-Yumuktepe Excavations.B. Böhlendorf-Arslan, A.O. Uysal, J. Witte-Orr (Ed.), Çanak BYZAS 7 içinde (s. 441-456). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kutluay, S. ve Şahin, S. (Ed.). İhtişamlı Bir İmparatorluk Görkemli Bir Miras. Selçuklular, İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Mercangöz, Z. (2013). Bizanslı Ustalar-Latin Patronlar/Byzantine Craftsmen-Latin Patrons. İstanbul: Ege Yayınları.
• Ostrogorsky, G. (1981). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkul Fındık, N. (2001). İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki OSMANLI SERAMİKLERİ, Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özkul Fındık, N. (2008). Hasankeyf Seramikleri (2004-2006), Ankara: Çardaş Yayıncılık.
• Özkul Fındık, N. (2014). İznik Sırlı Seramikleri. Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995), Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Papanikola-Bakırtzis, D., Dauterman Maguire, E. ve Maguire, H. (1992). Ceramic Art From Byzantine Serres. Urbana andChicago: University of Illinois Press.
• Papanikola-Bakırtzi, D., Mavrikiou, F.N. ve Bakırtzis, Ch. (1999). Byzantine Glazed Pottery in the Benaki Museum, Athens:Benaki Museum.
• Piltz, E. (1996). The Von Post Collection of Cypriote Late Byzantine Glazed Pottery, Jonsered: Paul Åströms Förlag.
• Redford, S. (2001). “Port Saint Symeon Seramiği” Denilen Hatay ve Çukurova Bölgesi Sgraffito Seamiği. S. Alpaslan (yay.haz.). V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu (19-20 Nisan 2001, Ankara). Bildiriler, 485-490.Ankara.
• Rice, D.T. (1965). The Pottery of Byzantium and The Islamic World. Studies in Islamic Art and Architecture. In Honor ofProf. K.A.C. Creswell içinde (s. 194-236), Cairo: The American University in Cairo Press.
• Rice, D.T. (1966). Late Byzantine Pottery at Dumbarton Oaks. Dumbarton Oaks Papers, 20, 207-219.
• Sakaoğlu, N. (1971). Türk Anadolu’da Mengücekoğulları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sarafian, A. ve Köker, O. (2010). Aghtamar. A Jewel of Medieval Armenian Architecture/Ahtamar. Ortaçağ ErmeniMimarlığının Mücevheri. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Sümer, F. (1997). Mengücekler. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, 7, 713-718. Eskişehir.
• Tatlı, E. ve Aytaç, İ. (2018). Malatya Battalgazi Evi Kazısı Sgrafitto Teknikli Bir Grup Seramiğin Değerlendirilmesi”, SocialSciences (NWSASOS), 13 (1), 1-27.
• Turan, O. (1981). Doğu Anadolu’da Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Von Wartburg, M.-L. (1998). Mittelalterliche Keramik aus dem Aphroditeheiligtum in Palaipaphos (Grabungsplatz TA).Archäologischer Anzeiger, 1, 133-165.
• Von Wartburg, M.-L. (2007). Chronology and Stratigraphy of the Medieval Pottery of Cyprus: a critical review.B. Böhlendorf-Arslan, A.O. Uysal, J. Witte-Orr (Ed.), Çanak BYZAS 7 içinde (s. 419-440). İstanbul: Ege Yayınları.