19. Yüzyılda Ürgüp’te Rumların Yaşadığı Mahallelerde Yer Alan Konutlar Üzerine Mimari Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 39 Sayı: 2, 682 - 710, 30.12.2022

Aytülü Dırık , Pelin Tekinalp

https://doi.org/10.32600/huefd.1040470

Öz

Kapadokya Bölgesinin önemli yerleşimlerinden biri olan Ürgüp, Nevşehir kent merkezinin 20 km doğusunda yer alır. Ürgüp yerleşimi tarih boyunca çok sayıda uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Tarihi Antik Çağ’a kadar uzanan bu yerleşimde, 1923 nüfus mübadelesine kadar Hristiyan ve Müslüman halk beraber yaşamıştır. Kapadokya Bölgesinde önemli bir nüfusa sahip olan Rum halk, arkalarında kültür mirası eserleri bırakarak göç etmişlerdir. Çalışmanın amacı, 19. yüzyılda Ürgüp yerleşiminde Rumların yaşadığı mahallelerde yer alan konutları sanat ve mimarlık tarihi açısından incelemek ve belgelemektir. Ürgüp yerleşiminin, iklim, doğal şartları, topografya, tarihi kent dokusu yanında Rumların kentle ilişkileri, sosyo-kültürel ve ekonomik durumları hakkında bilgi verilmiştir. Konutlar sanat ve mimari oluşum yönünden incelenerek 18 evin kataloğu hazırlanmıştır. İncelenen konutların plan özellikleri, cephe düzeni, bezeme özellikleri ve malzeme-teknik bakımından bir değerlendirmesi yapılarak bir sonuca varılmıştır. Çalışmada incelenen konutlar üzerinden belgeleme çalışması yapılarak konutların özgün durumları yansıtılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile bölgede hızla devam eden restorasyon ve onarım çalışmalarına bir altlık oluşturulmuş ve konutların yöresel özellikler taşıdığı, özgün değerleri ile ortaya konulmuştur. Bölgede daha sonra yapılacak olan koruma ve restorasyon faaliyetlerinde altlık veri oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, yöresel mimari, Ürgüp, Rum, konut

Architectural Evaluation on the Houses in the Neighborhoods Where the Greeks Lived in Ürgüp in the 19th Century

Öz

Ürgüp, one of the important settlements of Cappadocia region, is located 20 km east of Nevsehir city center. Ürgüp settlement has hosted many civilizations throughout history. Christian and Muslim peoples lived together in this settlement, which dates to very ancient times, until the population exchange in 1923. The Greek people, who had an important population in Cappadocia region, emigrated here leaving cultural heritage artifacts. The aim of the study is to examine and document the houses in the neighborhoods where the Greeks lived in Ürgüp in the 19th century in terms of art and architectural history. Information was given about the climate, natural conditions, topography, historical urban texture of the settlement of Ürgüp and the relations of the Greeks to the city, their socio-cultural and economic status. The Greek dwellings were studied in terms of art and architectural design and a catalog of 18 houses was prepared. An evaluation was made in terms of ground plan features, facade design, decorative features and material aspects of the studied houses and a conclusion was drawn. This studies were carried out on the houses examined in the study and an attempt was made to reproduce the original condition of the buildings. This study provided a basis for the rapidly progressing restoration and repair work in the region. With this study, it was determined that the houses have local characteristics and possess their original values. Baseline data for future preservation and restoration activities in the region will be established.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, local architecture, Ürgüp, None-Muslim, housing

Kaynakça

• Ahunbay, Z., (2019). Kültür mirasını koruma ilke ve teknikleri. İstanbul: YEM Yayınları.
• Aktüre, S. (1978). 19. yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekansal yapı çözümlemesi. Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Anonim. (1983). Yurt ansiklopedisi (Cilt 8). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Arel, A. (1982). Osmanlı konut geleneğinde tarihsel sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Augustinos, G. (1997). Küçük Asya Rumları. Ankara: Ayraç Yayınları.
• Balta, E., (2010). Prokopi. İstanbul: Birzamanla Yayıncılık.
• Benlisoy, S. (2003). İstanbul’a Göçmüş Ürgüplü Ortodoksların Kurduğu Bir Cemiyet: Areti Maarifperveran Cemiyeti. Tarih ve Toplum, 39, 260-265.
• Binan, D. U. (1994). Güzelyurt örneğinde Kapadokya bölgesi yığma taş konut mimarisinin korunması için bir yöntem araştırması. [Doktora Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bozkurt, G. (1989). Alman-İngiliz belgelerinin ve siyasi gelişmelerin ışığı altında gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının hukuki durumu (1830-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Büyükmıhçı, G. (1999). Osmanlı dönemi azınlık evlerinin mekansal özellikleri: Kayseri örneği. Osmanlı mimarlığının yedi yüzyılı ‘uluslarüstü bir miras’ kongresi bildirileri içinde (ss. 297-301). İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Büyükmıhçı, G. (2000). Anadolu'da konut; Nevşehir evleri. Arkitect Dergisi, 478: 295-300.
• Coşkun, M. (2010). Nevşehir kültür envanteri. Nevşehir: T. C. Nevşehir Valiliği.
• Eldem, S. H. (1955). Türk evi plan tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Elmacı, O. (2008). Ürgüp tarihi. Ankara: Ürün Yayınları.
• Emiralioğlu, M. (2000). Osmanlı'da müslim-gayrimüslim ilişkileri. 'Kebikeç', İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırma Dergisi, 10, 75-87.
• Esmer, M. A. (1984). Avanos'un eski evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güler, A. (2000). Osmanlıdan Cumhuriyete azınlıklar. Ankara: Tamga Yayınları.
• Güney, E. (1988). Nevşehir ili (Kapadokya). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hosanlı, D. A., ve Bilgin Altınöz, G. (2016). Ankara İstiklal (Yahudi) Mahallesi: Tarihi, dokusu ve konutları. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 14, 71-104.
• Kalaycı, M. G. (2006). Geleneksel Ürgüp konutları ve Dereler Mahallesi koruma geliştirme önerisi. [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Bölümü, Ankara.
• Kaya, M. (1994). Geçmişten günümüze Ürgüp. Nevşehir: Özel Baskı Yayınları.
• Konya Vilayet Salnamesi. 1868- 1887 (1285-1304). Konya.
• Kuyrukçu, E. Y., ve Kuyrukçu, Z. (2015). Rumların yaşam tarzı ve bunun mekana yansıması; Sille örneği. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 6, 30-56.
• Küçükerman, Ö., ve Güner, Ş. (1995). Anadolu mirasında Türk evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Nevşehir'in 50. Yılı. (1973). Nevşehir: Nevşehir Valiliği.
• Öger, A., ve Özdem, O. (2013). Nevşehir salnamesi 1914. Ankara: Nevşehir Üniversitesi Yayınları.
• Özgönül, N., ve Madran, E. (2011). Kültürel ve doğal değerlerin korunması. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Pekak, S. (2004). Ürgüp Kiliseleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(2): 173-203
• Renda, G. (1985). Göremede korunması gerekli bir ev. III. Araştırma Sonuçları içinde (ss.104-120). Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Roides, S. (1985). The houses of Sinasos. Sinasos in Cappadocia. Londra: National Trust for Greece.
• Schweinitz, H.-H. G. (1906). Ein Kleinasien, Ein Reitusflug durch das Innere Kleinasiens im Jahre 1905. Berlin, “Uergüb”: Dietrich Reimer.
• Semerci, F., ve Gümüş, B. (2017). Sivil mimarlık örneklerine bir değerlendirme önerisi: Afyonkarahisar örneği. Uluslararası Hakemli Mimarlık ve Tasarım Dergisi, 11, 91-113.
• Solmaz, F., ve Şahin Güçhan, N. (2011). Kapadokya geleneksel konutlarının mimari özellikleri. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri Kitabı içinde (ss. 237-264).
• Sözen, M. (1998). Kapadokya. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı.
• Tapia, A. A. (2016). Orthodox Christians and Muslims of Cappadocia: Intercommunal relations in an Ottoman. [Doktora Tezi]. Atatürk Institute for Modern Turkish History at Boğaziçi University, İstanbul.
• Texier, C. (1998). Kapadokya (F. Yılmaz, Çev.). Niğde: Niğde Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Torun, S. F. (2016). Vilâyet kanunlarına göre sancak (Livâ) idare meclisleri. Türkiye Araştırmaları Dergisi, 35(60), 157-174.
• Turan, O. (1993). Selçuklular zamanında Türkiye. İstanbul. Boğaziçi Yayınları.
• Türkmen, K. T., (1999). Bilinmeyen Kapadokya'dan bir kesit: Ürgüp. İstanbul: Ürün Yayınları.
• Ürgüp Belediyesi Arşivi. (2019). Nevşehir, Ürgüp. Erişim Tarihi: 26.09.2019.
• Yerasimos, S., (1977). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye. İstanbul: Gözlem Yayınevi.
• Yıldırım, Z. Ö. (2003). Sinasos yöresel mimarisi ve 19. yy. batılılaşma hareketlerinin konut mimarisine etkileri. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.