1990’larda Türkiye’de Çağdaş Sanat Sergilerinde Mekân ve Tema İlişkisi

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 1, 320 - 331, 28.06.2024

Bora Gürdaş

https://doi.org/10.32600/huefd.1402902

Öz

Türkiye’de 12 Eylül askeri müdahalesinden sonra Özal hükümetlerinin ekonomide liberal, siyaset ve kültür alanlarında muhafazakâr bir çizgi izlediği, bunun da sanatsal ve kültürel alanda belli kısıtlamalar doğurduğu görülmektedir. Ancak bu durum doksanlı yıllarla birlikte yavaş yavaş değişmeye başlamıştır. Doksanlar boyunca Beral Madra, Vasıf Kortun ve Ali Akay gibi isimler küratör olarak imza attıkları etkinliklerde göç, kimlik, bellek, küreselleşme gibi kavramları ele alan sanatçıları bir araya getirmişlerdir. Bu yıllarda toplumsal cinsiyetler arasındaki güç eşitsizliği, militarizm, kamusal ve özel alana sızan şiddet gibi konular sanatçıların çalışmalarında giderek daha sık işlenmeye başlamıştır. Öte yandan sergileme faaliyetlerinin müze, banka galerileri ve diğer özel galerilerin yanı sıra tarihi mekânlarda da yer almaya başladığı görülmektedir. Sanat ortamının yeni tanıştığı küratörlük olgusuyla birlikte Feshane, Aya İrini ve Akaretler gibi tarihi mekânlarda gerçekleştirilen sergiler sosyoloji, tarih ve felsefe gibi farklı disiplinlerle işbirliği içinde, mekân ve mimari üzerinden toplumsal belleği görünür kılmıştır. Bu çalışma kapsamında 1990’lı yıllarda İstanbul ve Ankara’da gerçekleşen karma sergilere odaklanılmıştır. Seçilen Göndermeler Sergisi (1990), 8 Sanatçı 8 İş : B Sergisi (1990), Anı / Bellek Sergileri (1992 – 1993), 10 Sanatçı 10 İş : C Sergisi (1992), 10 Sanatçı 10 İş : D Sergisi (1993), Farklılık Sergisi (1993), Sanat : Kurgu Yaşam Sergisi (1995), Hayal-i Tarih (The Imagination Of History ) Sergisi (1995), Küreselleşme (Devlet – Sefalet – Şiddet) Sergisi (1995), Azınlık Sergisi (1996), Genç Etkinlik (1995 – 1998), Manzara Sergisi (1998), Tepeler Arasında Tablo Sergisi (1999), Sanat Ve Modaları Sergisi (1999), Önermeler Sergisi (2000), Yerli Malı Sergisi (2000) üzerinden dönemin sanat ortamında öne çıkan sanatsal eğilimler, temalar ve seçilen mekanların ilişkisi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

1990’lar, çağdaş sanat, kavramsal sanat, küratörlü sergiler, Vasıf Kortun, Beral Madra, Ali Akay

The Relationship between Space and Theme in Contemporary Art Exhibitions in Turkey in the 1990s

Öz

Following the military intervention on September 12, Turkey's Özal governments were known for their conservative political and cultural stance, while their liberal economic policies led to certain limitations in the arts and culture. However, this situation began to change gradually in the nineties. During the nineties, names such as Vasıf Kortun, Beral Madra and Ali Akay brought together artists dealing with concepts such as migration, identity, memory and globalization in the events they signed as curators. During this time, topics like gender-based power disparities, militarism, and violence that permeates both public and private spaces started to appear more frequently in artistic creations. On the other hand, it is seen that exhibition activities have started to take place in historical places as well as museums, bank galleries and other private galleries. The art scene has recently brought about the phenomenon of curation. Through collaboration with various academic fields like sociology, history, and philosophy, exhibitions staged in iconic locations like Feshane, Hagia Irene, and Akaretler have rendered social memory visible through space and architecture. The study's scope is on the group exhibits that took place in the 1990s in Istanbul and Ankara. Through Seçilen Göndermeler Sergisi (1990), 8 Sanatçı 8 İş : B Sergisi (1990), Anı / Bellek Sergileri (1992 – 1993), 10 Sanatçı 10 İş : C Sergisi (1992), 10 Sanatçı 10 İş : D Sergisi (1993), Farklılık Sergisi (1993), Sanat : Kurgu Yaşam Sergisi (1995), Hayal-i Tarih (The Imagination Of History ) Sergisi (1995), Küreselleşme (Devlet – Sefalet – Şiddet) Sergisi (1995), Azınlık Sergisi (1996), Genç Etkinlik (1995 – 1998), Manzara Sergisi (1998), Tepeler Arasında Tablo Sergisi (1999), Sanat Ve Modaları Sergisi (1999), Önermeler Sergisi (2000), Yerli Malı Sergisi (2000) the relationship between the artistic trends, themes and selected spaces that stood out in the art environment of the period will be discussed.

Anahtar Kelimeler

1990s, contemporary art, conceptual art, curatorial exhibitions, Vasıf Kortun, Beral Madra, Ali Akay

Kaynakça

• Akay, A. (Aralık 1995). Sanal zamana ulaşan yolda sanatın yeri. Hürriyet Gösteri, 181, 34-36.
• Akay, A. (14 Ağustos 1996). Görünmez çizgiyi görünür kılmak. Cumhuriyet Gazetesi, 14.
• Akay, A. (1996). Bellek üzerine. Kıvrımlar içinde (ss. 162-171). Bağlam Yayıncılık.
• Aliçavuşoğlu, E. (21 Eylül 1999a). Tepeler arasında çağdaş Türk sanatçıları. Cumhuriyet 2 Eki, 1.
• Aliçavuşoğlu, E. (21 Ekim 1999b). Günümüz çağdaş sanat modası. Cumhuriyet 2 Eki, 1.
• Altan, G. (23 Şubat 2000). Yerli malı, yurdun malı. Radikal, 23.
• Altındere, H. (2007). Türkiye’de güncel sanat 1986-2006. User’s manual – Contemporary art in Turkey 1986– 2006 içinde (ss. 3-9). art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık.
• Altındere, H., & Evren, S. (2007). User’s manual – Contemporary art in Turkey 1986–2006. art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık.
• Anonim. (18 Mayıs 1993). DP’den sanata karşı tavır. Milliyet, 16.
• Anonim. (8 Mayıs 1995). İki bakanlığın ‘tabu’ kavgası. Milliyet, 1.
• Anonim. (6 Mart 1998). Resimler, fotoğraflar ve video. Cumhuriyet, 12.
• Boyacı, M. (2009). Çağdaş Türk sanatında küratörlük olgusu: Beral Madra. [Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi. Eskişehir.
• Bunulday, S. (2008). 1975-2005 arası Türkiye sanat üretiminde “toplu sergiler” ve “kavramsallaştırma”. [Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul.
• Çağdaş, H. (1992). Anı-bellek sergisinin ardından: Bellek-anı-kimlik ve sanatçı. Hürriyet Gösteri, 135, 7 – 9.
• Çalıkoğlu, L. (2008). 90’lı yıllarda çağdaş sanat : Kırılma-gerilim-çoğulculuk. Çağdaş sanat konuşmaları 3 – 90’lı yıllarda Türkiye’de çağdaş sanat içinde (7-17). Yapı Kredi Yayınları.
• Çelik, Z. (1998). 19. yüzyılda Osmanlı başkenti, değişen İstanbul. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Elkatip, D. (Mayıs 1993). Belleksiz bir toplumun sorgulanması. Milliyet Sanat, 312, 30-31.
• Gezer, T. (31 Ekim 1995). Sefalet’e sanatsal bir bakış. Cumhuriyet, 13.
• Gürçağlar, A. (1991). Fausto Zonaro ve çağdaşlarının İstanbul manzaraları. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Gürdaş, B. (2019). Demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan: Toplumsal ve kültürel bellekte Ankara Tren Garı. Kültürel Bellek 2016. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kaplanoğlu, S. (1991). 8 sanatçı 8 iş: B. 8 Sanatçı 8 İş: B Sergi Kataloğu.
• Kortun, V. (1993). Elli Numara, Anı/Bellek 2 sergi kataloğu. İstanbul.
• Kosova, E. (2007). Türkiye’de güncel sanat. User’s Manual – Contemporary Art in Turkey 1986–2006 içinde (ss. 48-50). art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık.
• Kosova, E. (2009). Aydan Murtezaoğlu, Yakınlıklar kaybolup mesafeler kapanırken. Yapı Kredi Yayınları.
• Kosova, E. (2020). Ateşi soğutmak. E. Arıduru & M. Elveren (Yay. haz.), . Cengiz Çekil: 21.08.1945 – 10.11.2015 içinde. SALT Yayıncılık.
• Koyuncu, M. (2007). Ulus sergileri ve temsil. User’s Manual – Contemporary Art in Turkey 1986–2006 içinde (ss. 88-100). art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık, 88 – 100.
• Madra, B. (1991). 8 sanatçı 8 iş sergisi: Başka Boyutlarda Sanat. Hürriyet Gösteri, 122, 16-19.
• Madra, B. (1992a). 10 sanatçı 10 iş: C sergisi. 10 sanatçı 10 iş: C sergisi kataloğu, İstanbul.
• Madra, B. (1992b). 10 sanatçı 10 iş: C sergisi Atatürk Kültür Merkezi’nde: Bu zamanın sanatçıları. Cumhuriyet, 22 Ocak, 7.
• Madra, B. (2007). Bir karmaşa alanı olarak görsel sanat. User’s Manual – Contemporary Art in Turkey 1986–2006 içinde (ss. 28-43). art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık.
• Öktülmüş, B. (13 Eylül 1999). Çağdaş sanatın tepeleri. Radikal, 23.
• Özayten, N. (Mart 1990). Dört el için yazılmış bir sonat: Göndermeler. Hürriyet Gösteri, 112, 68-69.
• Özayten, N. (2007). Türkiye’de obje sanatı, kavramsal sanat, post-kavramsal sanat eğilimleri. User’s Manual – Contemporary Art in Turkey 1986–2006 içinde (ss. 10-26). art-ist Prodüksiyon Tasarım Yayıncılık.
• Özayten, N. (2013). Mütevazı bir miras, Batı’da obje sanatı/kavramsal sanat/post-kavramsal sanat ve Türkiye’de 1965-1992 yılları arasındaki benzer eğilimler. SALT e-yayıncılık.
• Sönmez, A. (4 Ekim 1999). Tepeler arasında işler. Milliyet, 25.
• Storsve, J. (Nisan 1993). 10 sanatçının D sergisi armağanları. Hürriyet Gösteri, 149, 22-26.
• Uçkan, Ö. (Ekim 1995). Efes’te hayal-i tarih. Hürriyet Gösteri, 179, 32-34.
• Uşar, İ. M. (2006). 1990 sonrasında Türkiye’de video sanatı ve kimlik sorunsalı. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Ankara.