Trace of Masculunity in the Oral Cultural Works: Koroglu Typology and Cultural Construction of Masculunity

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 2, 486 - 501, 30.12.2024

Esra Akbalık

https://doi.org/10.32600/huefd.1409299

Öz

Among literary works, especially oral cultural works have the feature of reflecting the social spirit and perspective in a deep and effective way. These products, which have been passed through centuries of contribution, accumulation and censorship, are valuable in terms of reflecting societies perception and reception styles, opinions and aesthetic understandings and criticisms. Oral culture products, which are one of the effective tools in expressing the social, are also suitable texts for gender readings. Gender studies on folklore works will open new horizons to understand the language of ‘masculinity’ and gender perceptions and relations. So, in this study, the 'cultural construction of masculinity' will be discussed, especially in the center of the Köroğlu type, in the Köroğlu Epic, one of the powerful narratives of Turkish oral literature. Male identity, as an 'acquired meaning' over time, is a lifelong social process. In this sense, it should be noted that rather than 'masculinity', as a single category, there are masculinities that are embedded in different historical contexts and shaped by the images, equipment and practices required by these contexts. However, it is also seen that certain masculinity practices and patterns come to the fore within the framework of social and cultural dynamics. In the universe of the Köroğlu epic, Köroğlu and his close friends are the representatives and carriers of hegemonic masculinity. In the study, first of all, the perception and fiction of the concept of masculinity and the world of meaning that is intended to be expressed by the concept of 'masculinity' will be explained and the concept in question and its unique world will be tried to be evaluated through the Köroğlu Epic.In narratives that allow for rich analysis, the experiences and discourses of Köroğlu and the men with him, the power relations between them, the sum of practices that transform men and masculinity, and the ranges of the adventure of masculinity are among the topics to be traced. The power dynamics that shape masculinity within itself, hegemonic masculinity, power, authority, the ways the patriarchal order controls the relations between men, in short, the practices surrounding men will constitute the basic elements of the road map of the study.

Anahtar Kelimeler

Koroglu, man, manhood, culture, epic

Sözlü Kültür Verimlerinde Erkekliğin İz Sürümü: Köroğlu Tipolojisi ve Erkekliğin Kültürel İnşası

Öz

Edebi verimler arasında özellikle sözlü kültür eserleri toplumsal ruhu ve bakışı derin ve etkili bir şekilde aksettirme özelliğine sahiptir. Asırların katkı ve birikiminden, sansüründen geçen söz konusu verimler toplumların algılama ve alımlama biçimlerini, görüşlerini, zevk ile estetik anlayışlarını, beğeni ve yergilerini yansıtması bakımından oldukça kıymetlidir. Toplumsal olanın ifade edilmesinde etkili araçlardan birisi olan sözlü kültür verimleri cinsiyet okumaları için de elverişli metinlerdir. Toplumda etkin olan kültürel değerlerle beslenen halkbilimi verimleri üzerinde, toplumsal cinsiyete ilişkin yapılacak çalışmalar ‘erkeklik’ in dilini, cinsiyet algı ve ilişkilerini anlamak için yeni pencereler açacaktır. Bu bağlamda, bu çalışmada Türk sözlü edebiyatının güçlü anlatılarından olan Köroğlu Destanı’nda özellikle Köroğlu tipi merkezinde ‘erkekliğin kültürel inşası’ ele alınacaktır. Çalışmada öncelikle erkeklik kavramı algısı, kurgusu ve ‘erkeklik’ kavramı ile ifade edilmek istenen anlam dünyası açıklanacak ve söz konusu kavram ve kavramın kendine mahsus dünyası Köroğlu Destanı üzerinden değerlendirilmeye çalışılacaktır. Zaman içerisinde ‘edinilen bir anlam’ olarak erkek kimliği, yaşam boyu sürecek sosyal bir süreçtir. Bu anlamda tek bir kategori olarak ‘erkeklik’ten ziyade farklı tarihsel bağlamlara yerleşik ve bu bağlamların gerektirdiği imaj, donanım ve pratiklerle şekillenmiş erkeklikler olduğu belirtilmelidir. Ancak toplumsal ve kültürel dinamikler çerçevesinde belirli erkeklik pratiklerinin ve kalıplarının öne çıktığı da görülmektedir. Köroğlu destanı evreninde ve destanın hayat bulduğu sosyo-kültürel zeminde hegemonik erkekliğin temsilcisi ve taşıyıcıları Köroğlu ve koçaklarıdır. Erkekliğin toplumsal ve kültürel temsili bakımından Köroğlu, idealize edilen bir figür olarak belirmektedir. Zengin çözümlemelere imkân sunan anlatılarda, başta bir fenomen olan Köroğlu ve beraberindeki erkeklerin deneyimleri, söylemleri, aralarındaki iktidar ilişkileri, erkeği ve erkekliği çeviren pratikler toplamı, erkeklik serüveninin menzilleri izi sürülecek konular arasındadır. Erkekliği kendi içinde şekillendiren güç dinamikleri, hegemonik erkeklik, iktidar, otorite, ataerkil düzenin erkekler arasındaki ilişkileri kontrol etme şekilleri özetle erkeği çevreleyen pratikler çalışmanın yol haritasının temel unsurlarını oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Köroğlu, erkek, erkeklik, kültür, destan

Kaynakça

• Alkan, A. (2009). Cinsiyet dinamiklerinin peşinden mekânın izini sürmek. A. Alkan (Yay. haz.), Cins cins mekân içinde (ss. 7-35). Varlık Yayınları.
• Arık, H. (2009). Kahvehanede erkek olmak: kamusal alanda erkek egemenliğinin antropolojisi. A. Alkan (Yay. haz.), Cins cins mekân içinde (ss.168-200). Varlık Yayınları.
• Arsunar, F. (1963). Köroğlu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atay, T. (2004). Erkeklik en çok erkeği ezer. Toplum ve Bilim, 101,11-30.
• Atay, T. (2019, 3 Mart). Başka bir erkeklik mümkün. T24 İnternet Gazetesi. https://t24.com.tr/yazarlar/tayfun-atay-pazar/baska-bir-erkeklik-mumkun,21839
• Barutçu, A. (2013). Türkiye’de erkeklik inşasının bedensel ve toplumsal aşamaları [Yüksek Lisans Tezi] Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayat, F. (2009). Köroğlu destanı Türk dünyasının Köroğlu fenomenolojisi. Ötüken Yayınları.
• Berktay, F. (2010). Tarihin cinsiyeti. Metis Yayınları.
• Butler, J. (2010). Cinsiyet belası. Metis Yayınları.
• Baştürk Akça, E. & Ergül, S. (2014). Televizyon dizilerinde erkeklik temsili: Kuzey Güney dizisinde hegemonik erkeklik ve farklı erkekliklerin mücadelesi. Global Media Journal, 4(8), 13-39.
• Baştürk Akça, E. & Tönel, E. (2011). Erkek(lik) çalışmalarına teorik bir çerçeve: feminist çalışmalardan hegemonik erkekliğe. İ. Erdoğan (Yay. haz.), Medyada hegemonik erkeklik ve temsil içinde (ss. 11-39). Kalkedon Yayınları.
• Carlson, M. (2013). Performans: Eleştirel bir giriş. (B. Güçbilmez, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Cengiz, T.vd. (2004). Hegemonik erkekliğin peşinden. Toplum ve Bilim, 101, 50-70.
• Connell, R.W (2001). Studying men and masculinity. Resources for Feminist Research, 29(1-2), 43-57.
• Connell, R.W (2019). Erkeklikler. (N. Konukcu, Çev.). Phoenix Yayınları.
• Demren, Ç. (2008). Kadınlık dolayımıyla erkeklik öznelliği. C.Ü Sosyal Bilimler Dergisi, 32, ,73-92.
• Duman, M. (2022a). Toplumsal cinsiyet ve erkeklik çalışmaları açısından folklorun niteliği ve bir yöntem denemesi. Folklor Akademi Dergisi, 5(2), 461-473.
• Duman, M. (2022b)..Eril kültür destan ve hegemonik erkeklik. Kabalcı Yayınları.
• Goffman, E. (2014). Günlük yaşamda benliğin sunumu. Metis Yayınları.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1979). Köroğlu kol destanları. Kültür Bakanlığı.
• Kandiyoti, D. (2011). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar. Metis Yayınları.
• Kaplan, M. vd. (1973). Köroğlu destanı. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kimmel, M. (2013). Homofobi olarak erkeklik: toplumsal cinsiyet kimliğinin inşasında korku, utanç ve sessizlik. (M. Bozok, Çev.). Fe Dergi 5, 92-107.
• Krech, D. & Crutchfild, R. S. (2007). Sosyal psikoloji. (E. Güngör, Çev.). Ötüken Yayınları.
• Onur, H. V& Koyuncu, B (2004). Hegemonik erkekliğin görünmeyen yüzü: sosyalizasyon sürecinde erkeklik oluşumları ve krizleri üzerine düşünceler. Toplum ve Bilim, 101, 31- 49.
• Nagel, J. (2011). Erkeklik ve milliyetçilik ulusun inşasında toplumsal cinsiyet ve cinsellik. A. G. Altınay, (Yay. haz.), Vatan millet kadınlar içinde (ss. 65-102). İletişim Yayınları.
• Najmabadi, A. (2011). Sevgili ve ana olarak erotik vatan: Sevmek, sahiplenmek, korumak. . A. G. Altınay, (Yay. haz.), Vatan Millet Kadınlar içinde (ss. 129-166). İletişim Yayınları.
• Oktan, A. (2008). Türk sinemasında hegemonik erkeklikten erkeklik krizine: yazı-tura ve erkeklik bunalımının sınırları. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 5(2), 152-166.
• Özbay, C. (2013). Türkiye’de hegemonik erkekliği aramak. Doğu Batı, 63, 185-204.
• Özbay, C. & Baliç, İ (2004). Erkekliğin ev halleri. Toplum ve Bilim, 101, 89-103.
• Polat, N. (2008). Cinsiyet ve mekân: erkek kahveleri. Toplum ve Bilim, 112, 147-157.
• Reiter, R. R. (2012). Kadın antropolojisi. Dipnot Yayınları.
• Sancar, S. (2011). Erkeklik: imkânsız iktidar. Metis Yayınları.
• Scott, W.J. (1986). Gender: a useful category of historical analysis. The American Historical Review, 91, 1053-1075. https://doi.org/10.2307/1864376
• Şenol, D.& Erdem, S. (2017). Türk toplumunda hegemonik erkekliğin inşasında toplumsal süreçlerin rolü. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi, 33, 290-299.
• Tunç, E. (2020). Anadolu sahası Türk halk hikâyelerinde erkeklik temsilleri. [Doktora Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tunç, E. (2021). Halk hikâyelerinde ataerkil bir ideoloji olarak namus ve erkek kimliğinin kurgulanmasında namus düşüncesinin üstlendiği işlevler üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(26), 11-33. https://doi.org/10.33692/avrasyad.895351
• Türk, B.H. (2008). Eril tahakkümü yeniden düşünmek: Erkeklik çalışmaları için bir imkân olarak Pierre Bourdieu. Toplum ve Bilim, 11, 119- 146.
• Williams, R. (2012). Anahtar sözcükler. İletişim Yayınları.
• Yavuz, Ş. (2015). Ataerkil egemen erkeklik değerlerinin üretiminde kadınların rolü: Trabzon örneği. Fe Dergi, 7, 117-130.
• Yavuz, Ş. (2014). İktidar olma sürecinde erkeklerin erkeklikle imtihanı. Milli Folklor, 104, 110-118.