MONDROS MÜTAREKESİ’NDEN YUNAN İŞGALİNE BATI ANADOLU’DA EŞKIYALIK VE ASAYİŞİ SAĞLAMA ÇABALARI (BANDITRY FROM MUDROS ARMISTICE TO INVASION OF WESTERN ANATOLIA AND THE EFFORTS TO PROVIDE PUBLIC ORDER)

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 8, 367 - 386, 07.11.2016

Hakan Yaşar

https://doi.org/10.20304/humanitas.277556

Öz

Öz: Anadolu coğrafyasında yaşamış olan insanların sosyal tarihine bakılırsa eşkıyalığın yüzlerce yıllık bir geçmişinin olduğu görülecektir. Bununla birlikte Osmanlı Devleti’nde, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında kurumsallaşmaya başlayan eşkıyalık olayları, 20. yüzyılın başında taşradaki en önemli güvenlik sorunu haline geldi. Birinci Dünya Savaşı’nın kendine özgü koşulları ise eşkıyalık sorununu daha da kronikleştirdi. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi’yle birlikte bir yandan İtilaf Devletleri’nin işgalleri başlarken diğer yandan eşkıyalık olayları devam etmekteydi. Bu süreçte galip devletlerin yeni işgallerine gerekçe vermek istemeyen Osmanlı devlet adamları, kırsalda asayişi sağlamak amacıyla eşkıya ve asker firarileri için af çıkardı. Bunun yanı sıra Batı Anadolu’da asayişin sağlanması için devlet ricali daha önce eşkıya ile özdeş gördüğü zeybeklerin dağdan inmesi için büyük çaba sarf etti. Mütareke Dönemi’nde devletin bütün çabalarına rağmen önlenemeyen eşkıyalık olayları Batı Anadolu kırsalında yaşayan insanların can ve mal güvenlikleri açısından başlıca tehdit haline geldi. Söz konusu olaylar bölgenin iktisadî yaşamını da olumsuz etkiledi. Osmanlı Devleti’nin bütün çabalara rağmen eşkıyalık olaylarının önüne geçememesinin temel nedeni Mondros Mütarekesi’nin Osmanlı ordusuna ve kolluk kuvvetlerine getirdiği kısıtlamalardı.

Abstract: Considering the social history of people who lived in Anatolia, it can be seen that banditry has hundreds years of history. In addition to this, at the beginning of the institutionalization of the Ottoman Empire in the second half of the 19th century, banditry incidents became the most important security issue in general. The circumstances of the First World War brought more chronic problems of banditry. While the Allied forces began their invasion after the Armistice of Mudros was signed in 1918, banditry incidents were still going on. In this process, Ottoman statesmen did not want to state the reason for the new occupations of the winners, so they declared an amnesty for thugs and army deserters in order to ensure peace in the countryside. Additionally, it was made great effort to ensure peace in Anatolia and to set down the Zeibeks who were seen as identical with the bandits previously. As they could not be prevented despite all efforts, banditry incidents became the main threat to people living in rural areas of Western Anatolia in terms of life and safety. These events also negatively affected the economic life of the region. The basic reason for not being able to prevent banditry incidents despite all efforts was the restrictions imposed by the Armistice of Mudros to the Ottoman Army and police forces.

Anahtar Kelimeler

Eşkıyalık, Efe/Zeybek, Batı Anadolu, Mütareke Dönemi. (Banditry, Efe / Zeybek, Western Anatolia, Armistice Era.)

Kaynakça

• a) Arşivler
• aa) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıâli Evrak Odası Evrakı (BEO.), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube (DH. EUM. 6.Şb.), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı (DH. EUM. AYŞ.), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Takibat-ı Adliye Evrakı Kalemi (DH. EUM. ADL.), Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM.), Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.), Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.).
• ab) Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• İstiklal Harbi Fonu (İSH)
• b) Gazeteler
• Ahenk, Alemdar, Anadolu, Efe, Hukuk-u Beşer/Hür Hukuk-u Beşer,İkdam, Köylü, Müsavat, Sabah, Serbesti,Sulh ve Selamet, Takvim-i Vekayi, Yeni Gazete, Zeybek.
• c) Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akşin, S. (2010). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele I, Mutlakıyete Dönüş (1918-1919). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Alyot, H. (1947). Türkiye’de Zabıta (Tarihi, Gelişim ve Bugünkü Durumu). Ankara: Kanaat Basımevi.
• Apak, R. (1990). Garp Cephesi Nasıl Kuruldu. Ankara: TTK Basımevi.
• Ayverdi, İ. (2006). Kubbealtı Lügati Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C.I, İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Balkaya, İ. S. (2008). Mütareke Dönemi Asayişin Üç Boyutu. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (41), 17-34.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. (Çev. Zeynep Altok). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bayar, C. (1965). Ben de Yazdım. (Cilt I) İstanbul: Baha Matbaası.
• Belen, F. (1967). Birinci Cihan Harbi’nde Türk Harbi, 1918 Yılı Hareketleri. Ankara: C.V.
• Berber, E. (1997). Sancılı Yıllar: İzmir 1918-1922 Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Berber, E. (1999). Yeni Onbinlerin Gölgesinde Bir Sancak: İzmir (30 Ekim 1918-15 Mayıs 1919). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Beşikçi, M. (2015).Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Elmacı, M. E. (2009). “57. Tümen’in Çine’ye Çekilmesi Kararı ve Sonraki Olaylar”. Çine Kuvayı Milliye Müzesi Açılışı ve Kurtuluş Savaşı ve Çine Panelleri, Ocak.
• Erdeha, K. (1975). Milli Mücadele’de Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gökbel, A. (2005). Milli Mücadele’de Aydın. Aydın: Kolalı Matbaası.
• Hobsbawm, E. J. (2011). Eşkıyalar. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Kuva-yı Milliye Hatıraları. (2003). Der.: Zekeriya Özdemir, Ankara,
• M. Şefik (1337). İstiklal Harbi’nde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali, 104 Sayılı Askerî Mecmua’nın Tarih Kısmı 1 Mart 1337, S.45.
• Muslu, A. Z. (2009). “Kıllıoğlu Hüseyin Efe Üzerine Kısa Bir Yorum”. Çine Kuvayı Milliye Müzesi Açılışı ve Kurtuluş Savaşı ve Çine Panelleri. Günver Güneş, Arif A. Uyguç (Ed.). Aydın.
• Özbek, M. A. (1993). Zeybek. İslam Ansiklopedisi. (Cilt XIII). Milli Eğitim Basımevi.
• Şemseddin Sami. (1996). Kâmûs-ı Türkî. (Yay. Haz. Şaban Kurt). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, (1999). Genelkurmay Basımevi. Ankara.
• Türkmen, Z. (2001). Mütareke Dönemi’nde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920). Ankara: TTK Basımevi.
• Ural, S. (2008).Tevfik Paşa Hükümeti’nin Programı ve Mebusan Meclisindeki Yankıları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1), 217-236.
• Yaşar, H. (2015). II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908-1919). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.