TANZİMAT DÖNEMİ’NDEN İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NE KADIN ÇEVİRMENLERİN ÇEVİRİ TARİHİMİZDEKİ “DİŞİL” İZLERİ

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 105 - 126, 23.03.2015

Ayşe Banu Karadağ

Öz

Bu makalenin amacı, Tanzimat Dönemi’nden İkinci Meşrutiyet Dönemi’ne kadar Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine roman çevirisi yapan kadın çevirmenleri (“mütercimeleri”) ve bu çevirmenlerin çevirdikleri yapıtları ön sözler/son sözler tanıklığında incelemektir. İncelemeye neden olan sorunsal, anılan dönemde kültür ve edebiyat dizgemizde yayımlanan söz konusu yapıtlara ilişkin kadın çevirmen/mütercime kimliği ve ön söz/son söz odaklı bütünlüklü bir betimleyici çalışma yapılmamış olmasıdır. Tanzimat Dönemi’nden İkinci Meşrutiyet Dönemi’ne kadar Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine roman çevirisi yapan kadın çevirmenlerimizin sayısı altıdır. Altı kadın çevirmenimizden yalnızca dördünün adı çeviri yapıtların ön kapaklarında okura doğrudan verilmiştir: Azize Hanım, Hâlide Edib, Madam Gülnar, Zeyneb Sünbül. İlgili dönemde çevirileri yayımlanan diğer iki çevirmenin kadın kimliği farklı şekillerde okura sunulmuştur: “Mütercimesi: Bir Kadın”/“Mütercime-i Merâm” ve “Bir Kız”. Bu bağlamda öncelikle ilgili dönemin kadın çevirmenleri ve bu çevirmenler tarafından yapılan çeviri yapıtlar hakkında niceliksel bilgi verilecektir. Daha sonra ise çevirmenlerin yapıtları ayrı ayrı ele alınarak ön sözler/son sözler bağlamında irdelenecektir. İncelenen dönemdeki kaynak dil/kaynak kültür/kaynak edebiyat/yazar ile erek dil/erek kültür/erek edebiyat/çevirmen arasındaki bakışımlı/bakışımsız ilişkiler özellikle “çevirmen(ler)in sesi” (Theo Hermans (çev. Bulut), 1997: 63-68) açısından toplumsal cinsiyet vurgusuyla irdelenecektir. Bu çerçevede ön sözlerin/son sözlerin çeviriyazıları yapılacak ve bu çeviriyazıların tanıklığında dönemin sosyo-kültürel yapısı dikkate alınarak kadın çevirmenlerin çeviri/çevirmen algısı toplumsal cinsiyet odağıyla çeviri ön sözleri/son sözleri üzerinden okunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, Kadın Çevirmen, “Çevirmenin Sesi”, Azize Hanım, Fatma Âliye Hanım, Hâlide Edib, Madam Gülnar, Zeyneb Sünbül

Kaynakça

• Abbott, J. S. C. (1314/1897). Mâder. (Müt. H. Edib). Dersaâdet: Karabet Matbaası.
• Adıvar, H. E. (1944). “Edebiyatta Tercümenin Rolü”, Edebiyatta Tercümenin
• Rolü (Üniversite Konferanslarından 1942-43 Ayrı Bası). İstanbul: Kenan Matbaası.
• Akbulut, A. N. (2011). “Tanıklıklarla Çeviri ve Cortázar”. İstanbul Üniversitesi
• Çeviribilim Dergisi Erişim tarihi: 11 Kasım 2013, http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/ceviri/article/view/11081/1038
• Argunşah, H. (2013). “Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat
• Efendi‟nin Feminizmi”. Turkish Studies, 8/9, 1-16. Bardaji, A. G.; Orero, P. ve Rovira-Esteva, S. (Ed.). (2012). Translation
• Peripheries: Paratextual Elements in Translation. Berlin: Peter Lang. Bengi Öner, I. (1990). “A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat Efendi”. (Yayımlanmamış Doktora
• Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. “Mukaddimeleri Tanıklığında Bir Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, Şârih ve Çevirmen: Şemseddin Sâmi”. Dilbilim, 27, (yayımlanmak üzere). Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Dimitriu, R. (2009). “Translators‟ Prefaces as Documentary Sources for
• Translation Studies”. Perspectives-Studies in Translatology, 17/3, 193-206. Fatma Âliye Hanım. (1996). Muhâdarât(Haz. E. Aşa). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Feval, P. (1307/1889). Paris Sevdaları. [Müt. Bir Kız]. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Genette, G. (1997). Paratexts, Thresholds of Interpretation.(Çev. J. E. Lewin). Cambridge CUP.
• Gürbilek, N. (2010). “Doğu‟nun Cinsiyeti: Kudretli Erkek, İhtiyar Âşık, Mistik
• Adıvar, H. E. (1944). “Edebiyatta Tercümenin Rolü”, Edebiyatta Tercümenin
• Rolü (Üniversite Konferanslarından 1942-43 Ayrı Bası). İstanbul: Kenan Matbaası.
• Akbulut, A. N. (2011). “Tanıklıklarla Çeviri ve Cortázar”. İstanbul Üniversitesi
• Çeviribilim Dergisi Erişim tarihi: 11 Kasım 2013, http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/ceviri/article/view/11081/1038
• Argunşah, H. (2013). “Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat
• Efendi‟nin Feminizmi”. Turkish Studies, 8/9, 1-16. Bardaji, A. G.; Orero, P. ve Rovira-Esteva, S. (Ed.). (2012). Translation
• Peripheries: Paratextual Elements in Translation. Berlin: Peter Lang. Bengi Öner, I. (1990). “A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat Efendi”. (Yayımlanmamış Doktora
• Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. “Mukaddimeleri Tanıklığında Bir Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, Şârih ve Çevirmen: Şemseddin Sâmi”. Dilbilim, 27, (yayımlanmak üzere). Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Dimitriu, R. (2009). “Translators‟ Prefaces as Documentary Sources for
• Translation Studies”. Perspectives-Studies in Translatology, 17/3, 193-206. Fatma Âliye Hanım. (1996). Muhâdarât(Haz. E. Aşa). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Feval, P. (1307/1889). Paris Sevdaları. [Müt. Bir Kız]. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Genette, G. (1997). Paratexts, Thresholds of Interpretation.(Çev. J. E. Lewin). Cambridge CUP.
• Gürbilek, N. (2010). “Doğu‟nun Cinsiyeti: Kudretli Erkek, İhtiyar Âşık, Mistik
• Anne”. Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe(ss. 75-96). İstanbul: Metis Yayınları. Hermans, T. (1997). “Çeviri Anlatıda Çevirmenin Sesi” (“The Translator‟s
• Voice in Translated Narrative”) (Çev. Alev Bulut). Kuram, 63-68. Hartama-Heinonen, R. (1995). “Translators‟ Prefaces-A Key to the Translation?”. Folia Translatologica, 4, 33-42.
• Hugo, V. (1292/1875). Garib Nine. (Müt. Azize Hanım). İstanbul: Basiret Matbaası.
• Karaca, İ. (2012). “Ahmet Mithat Efendi ve Madam Gülnar”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLVI, 55-72.
• Karadağ, A. B. (2013). “Çeviri Tarihimizde “Gözle Görülür” Bir Mütercime:
• Fatma Âliye Hanım”. (Ulusal hakemli bir dergide yayımlanmak üzere). Karadağ, A. B. (2012). “Mâder ve Hâlide Edip”. XII. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu. Trakya Üniversitesi, Edirne, 18-20.10.2012 (yayımlanmak üzere).
• Kurt, Ç. (2009). “Kendine Mal Etme Örneği Olarak Ayyar Hamza”. YTÜ
• Çeviribilim Doktora Programı 2009-10 Güz Dönemi, Çeviriye Farklı
• Yaklaşımlar Dersi, Yayımlanmamış Dönem Ödevi. Lefevère, A. (1992). Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary
• Fame (ss. 12-13). London and New York: Routledge. Lermontoff, M. (1308/1890). Lermontof‟un İblisi. (Müt. Madam Gülnar dö
• Lebedef). İstanbul: Tercümân-ı Hakîkat Matbaası. McRae, E. (2010). The Role of Translators‟ Prefaces to Contemporary Literary
• Translations into English (Dissertation). Auckland: The University of Auckland. Newmark, P. (1983). “Introductory Survey”. The Translator‟s Handbook (Ed.
• Catriona Picken). Londra: Aslib. Ohnet, G. (1307/1889). Merâm. (Müt. Bir Kadın [Fatma Âliye]). Dersaâdet: Kasbar Matbaası.
• Oktar, L. ve Kansu-Yetkiner, N. (2012). “Different Times, Different Themes in
• Lady Chatterley‟s Lover: A Diachronic Critical Discourse Analysis of Translator‟s Prefaces”. Neohelicon, Acta Comparationis Litterarum Universarum, 39/2, 337-364. Puşkin, A. S. (1307/1889). Kar Fırtınası. (Müt. Madam Gülnar de Lebedef).
• Dersaâdet: Tercümân-ı Hakîkat Matbaası. Puşkin, A. S. (1309/1891). Kâğıt Oyunu. (Müt. Madam Gülnar). İstanbul: Âlem Matbaası.
• Saint Pierre, B. de (1322/1904). Bir Küçük Seyahat-nâme. (Müt. Zeyneb
• Sünbül). İstanbul: Nişan Berberyan Matbaası. Tahir-Gürçağlar, Ş. (2002). “What Texts Don‟t Tell: The Uses of Paratexts in
• Translation Research”. Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues (Ed. Theo Hermans). Manchester: St. Jerome. Tolstoy, L. N. (1309/1891). Familya Saâdeti. (Müt. Madam Gülnar). İstanbul:
• Tercümân-ı Hakîkat Matbaası. Tolstoy, L. N. (1309/1891). İlyas yahud Hakîkat-i Gınâ. (Müt. Gülnar (Madam
• Olga dö Lebedef)). İstanbul: Tercümân-ı Hakîkat Matbaası. Uğurcan, S. (2006). “Ahmed Midhat Efendi ve Elinden Tuttukları”, Merhaba
• Ey Muharrir Ahmed Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar (Ed. Nüket Esen ve Erol Köroğlu). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. Ek 1 - Azize Hanım/Garib Nine Ek 2 - “Bir Kadın”/Merâm Ek 3 - “Bir Kız”/Paris Sevdaları