Altun Yaruk'ta Tekrarlar

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 1 - 20, 14.03.2024

Aysel Ahmedova

https://doi.org/10.20304/humanitas.1396331

Öz

Eski Uygurca metinlerin birçoğu dinî metinlerdir fakat onlarda edebî özellikler de yaygın görülür. Altun Yaruk Sudur Budist çevreye ait Eski Uygur eserlerinin en büyüklerinden biridir. Bu eserde söz sanatlarına ve onlardan biri olan tekrarlara sıkça rastlanır. Tekrarlar Altun Yaruk’a edebî değer katar ve metinde bağdaşıklığı sağlar. Altun Yaruk’ta tekrarların farklı türleri yer alır: anafor (cümle başında sözcüklerin tekrarı), epifor (cümle sonunda sözcüklerin tekrarı), tekrardan oluşan ikilemelerin tekrarı, aynı sözcüğün farklı şekillerinin kullanımı, aynı kökten oluşan farklı sözcüklerin kullanımı, cümlenin veya onun belirli bir kısmının tekrarı, yardımcı sözcüklerin (sontakılar, bağlaçlar) tekrarı vs. Eserde gönderim ögesi olarak zamirler kullanılmak yerine, önceki sözcüğün doğrudan kullanımına baş vurulur. Altun Yaruk’ta neredeyse tamamı tekrardan oluşan metin parçaları da vardır. Araştırmanın amacı Altun Yaruk’taki tekrarları belirlemek, tekrarların farklı türlerini ve kullanım özelliklerini ortaya çıkarmaktır. Bunun için tekrarlar, onların türleri ve metinde bağdaşıklığın sağlanmasında tekrarların rolü gibi kavramlarla ilgili araştırmalara başvurulacak, Altun Yaruk’taki tekrar örnekleri incelenecek ve onların anlamları açıklanarak metnin oluşmasındaki görevleri ortaya çıkarılacaktır. Yazı Altun Yaruk’ta tekrarların çok yaygın olduğunu, bu tekrarların metinde bağdaşıklık sağladığını, metne şiirsellik ve ifade gücü kattığını, onu daha anlaşılır ve akılda kalıcı kıldığını savunmaktadır. Ayrıca Altun Yaruk’ta geçen tekrarların tesadüf eseri oluşmadığı, her birinin çevirmenin isteği ve kararı ile metne eklendiğini gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur metinleri, edebî sanatlar, bağdaşıklık, anafor, epifor

Repetitions in Altun Yaruk

Öz

Most of the Old Uyghur texts are religious texts, but literary features are also common in these texts. Altun Yaruk Sudur is one of the biggest Old Uyghur Buddhist works. Figures of speech including repetitions are frequently encountered in this work. Repetitions add literary value to Altun Yaruk and provide the text with coherence. There are various types of repetitions in Altun Yaruk such as anaphora (repeating the words at the beginning of the sentences), epiphora (repeating the words at the end of the sentences), repeating the hendiadys made of the same words, using different forms of the same word, using different words from the same root, repeating the sentence or some parts of it, repeating functional parts of speech (postpositions, conjunctions), etc. Instead of the use of pronouns as reference items, the work uses the previous word. In Altun Yaruk, there are paragraphs which are almost entirely composed of repetitions. The aim of the study is to determine repetitions in Altun Yaruk, to find out the types and usage characteristics of the repetitions. For this purpose, we will apply to the studies on the notions like repetitions, their types, and the role of repetitions in forming cohesion in texts, we will analyze the examples of repetitions in Altun Yaruk, and by explaining their meanings, we will define their functions in forming the text. The paper asserts that repetitions are very frequent in Altun Yaruk, that these repetitions form cohesion in the text, they add poetic features and expressive power to the text, they make it more comprehensible and memorable. Besides, it will show that the repetitions in Altun Yaruk were not made by chance, but each of them was added to the text by the will and decision of the translator.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur texts, figures of speech, cohesion, anaphora, epiphora

Kaynakça

• Ağca, F. & Azılı, K. (2020). Eski Uygurcada “tekrarlı karşılaştırma formları” üzerine. Prof. Dr. Vahit Türk Armağanı içinde (s. 115-124). Kesit Yayınları.
• Aksan, D. (2004). Cumhuriyet döneminden bugüne örneklerle şiir çözümlemeleri. Bilgi.
• Aslan, Ü. (2010). Bâbur divanında öncelemeler ve öncelemelerde paralelizm. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4, 1-26. https://doi.org/10.15247/dev.60
• Balyemez, S. (2011). Dede Korkut hikâyelerinin metin dil bilimsel yapısı [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi].https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=aWZfdYQ1sMOLcgJlHgh8JQ&no=odWGmY5IZb1TsXA8QWq_HQ
• Balyemez, S. (2020). Bağdaşıklık ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde bağdaşıklık görünümleri. Turkish Studies, 5(4), 133-173. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1759
• Besli, N. (2021). Eski Uygur Türkçesi manzum metinlerinde “baş kafiye” usulleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 87-95.
• Burgucu, B. (2019). Türkçede söz dizimsel yinelemeler [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi].https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=8RrjBEGHcdMYjjLocaHi7w&no=KkAf6yr3H99956afKSSxLQ
• Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesinde ikilemeler ve yinelemeler üzerine. Bilig, 33, 189-225.
• Gutwinski, W. (1976). Cohesion in literary texts: A study of some grammatical and lexical features of English discourse. Mouton de Gruyter.
• Halliday, M. A. K. & Hasan, R. (1976). Cohesion in English. Longman.
• Hirik, E. (2018). Türkçede tekrarlı yapı sınıfları. Türkiyat Mecmuası, 28(2), 37-65. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.497573
• Hoey, M. (1991). Patterns of lexis in texts. Oxford University Press.
• Kalsın, Ş. (2016). Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig’de sözcük bağdaşıklığı. Folklor/edebiyat, 22(88), 131-146.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk: Giriş, metin ve dizin. Türk Dil Kurumu.
• Lüleci, M. (2016). Edebî metinlerde bağdaşıklık ve tutarlılık: “Sisler bulvarı”, “Tutunamayanlar” ve “Müthiş bir tren” örneğinde Türk edebiyatına metin dilbilimsel bir yaklaşım. Turkish Studies, 11(4), 595-634. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9121.
• Mangır, M. (2023). Deyiş bilimsel araçlar açısından Necip Fazıl Kısakürek’in şiirleri. Turkish Studies, 18(3), 1885-1906. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.72231
• Onursal, İ. (2003). Türkçe metinlerde bağdaşıklık ve tutarlılık. A. Kıran, E. Korkut, S. Ağıldere (Haz.), Günümüz dilbilim çalışmaları içinde (s. 121-132). Multilingual Yayınları.
• Özkan, İ. (2011). Türk atasözlerinde yinelemeler. Turkish Studies, 6(1), 1649-1656. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2073
• Özkan, M. (2015). Edebiyatta dil kullanımı. Türk dili ve Edebiyatı Dergisi, 52, 65-77.
• Parlak, H. (2009). Kutadgu Bilig’in metinbilimsel yapısı [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=zeyi24-GA5NiW9Pb4n32PQ&no=gc0O0wk1BDy4IeRHedr9qg
• Subaşı Uzun, L. (1995). Orhon Yazıtlarının metinbilimsel yapısı. Simurg.
• Uzun, M. (2017). Edebî metinlerde kişisel çağırışıma dayalı bağdaşıklık unsurları. IX. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu içinde (s. 721-734). İnönü Üniversitesi.
• Üstünova, K. (2001). Söz sanatlarının oluşmasında tekrarların rolü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 49, 234-244.