Tarihî ve Kültürel Yönleriyle Eski Türklerdeki Halk Ekonomisi Faaliyetlerine Genel Bir Bakış

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 154 - 170, 14.03.2024

Hasan Ali Diken

https://doi.org/10.20304/humanitas.1414689

Cited By: 1

Öz

Bilindiği üzere, halk ekonomisi, halkın; kendi geçim kaynaklarını tesis ve temin etmek amacıyla meydana getirdiği “alternatif” üretim tarzlarının bütünüdür. Bu durumun akabinde, halk ekonomisi, dünyadaki birçok milletin tarihsel ve kültürel altyapısını dolduran bir arka planı bünyesinde barındırmaktadır. Aynı durumun Türk milleti için de geçerli olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Tarihî süreç itibarıyla, “Türkistan” veya “Orta Asya” olarak nitelendirilen bölgede saptanan ve genel literatürde “Anav”, “Kelteminar”, “Afanesyovo” (Abakan), “Andronovo”, “Karasuk”, “Tagar” ve “Taştık” adlarıyla bilinen en eski kültürlerin; Türklerin ilk yayılma sahalarını takiben, Eski Türklerdeki ilk halk ekonomisi faaliyetlerinin temelini attıkları düşünülmektedir. Bahsedilen bağlamda, Eski Türklere ait halk ekonomisi uygulamalarının, ilgili kültürlerden intikal ettiği ve kendine özgü bir şekle girdiği bilinmektedir. Nitekim söz konusu kültürlerde de “toplayıcılık”, “avcılık”, “hayvancılık”, “ziraat” ve benzeri uygulamalar doğrultusunda teşekkül ve tekâmül eden ilk halk ekonomisi faaliyetleri; Eski Türkler eliyle daha ileri evrelere taşınmıştır. Zira malum kültürlerden sonra şahit olunan Eski Türk kültürünün mahiyetinin belirlenmesinde, halk ekonomisinin önemli bir etkisi ve katkısı vardır. Dolayısıyla Eski Türklerde cereyan eden halk ekonomisi faaliyetlerinin tarihî ve kültürel bakımlardan incelenmesi elzemdir. İlgili açıklamalara paralel olarak, bu çalışmada, Eski Türklere dair halk ekonomisi pratikleri; Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin hüküm sürdükleri devirler ve sahalar göz önüne alınmak suretiyle; tarihsel ve kültürel geri planlarda işlenmeye çalışılacaktır. Bahse konu minvalde, Hunlardan Göktürklere; Göktürklerden de Uygurlara kadar süregelen kimi örneklerden hareketle, halk ekonomisinin Eski Türkler arasındaki sosyokültürel ve sosyoekonomik yapıyı belirleyici ve yönlendirici nitelikleri ele alınacaktır. Sonuç itibarıyla, “normatif ekonomi” olarak tanımlanmakla beraber, alternatif bir ekonomi modelini teşkil eden ve halkbilimi çalışma kadrosunun önemli başlıklarından birini meydana getiren “halk ekonomisi” mefhumunun Eski Türklere yansımaları noktasında genel bir değerlendirmeye gidilecektir. Bu kapsamda; Eski Türklere özgü bir biçimde oluşan, gelişen, yerleşen ve yayılan geleneksel ekonomi anlayışı; eldeki mevcut örneklemler bünyesinde öne çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, Halk ekonomisi, Türk halk ekonomisi, Eski Türkler, Eski Türk kültürü.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2014). Attila’nın sarayında bir Romalı Grek seyyahı Priskos’a göre Avrupa Hunları. Yeditepe.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2015). İslâmiyet öncesi Türklerde sosyal ve ekonomik yapı. İ. Çapcıoğlu & H. Beşirli (Ed.), Türk kültürü el kitabı içinde (ss. 341-366). Grafiker.
• Bascom, W. R. (1954). Four functions of folklore. The Journal of American Folklore, 67(266), 333-349.
• Benedict, R. (1971). Patterns of culture (5. baskı). Routledge & Kegan Paul Ltd.
• Besli, E. (2010). Eski ve orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi [Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Cabacı, E. (2021). Orhun yazıtlarında halk bilimi unsurları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(4), 1601-621. https://doi.org/10.46868/atdd.161
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Türk mitolojisinde al dini ve okra ilişkisi. Z. Dilek (Ed.), 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları kongresi bildirileri: Tarih ve medeniyetler tarihi içinde (ss. 981-986). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı. Millî Eğitim.
• Duymaz, A. (2018). Ziya Gökalp: Türk medeniyeti tarihi (4. baskı). Ötüken Neşriyat.
• Eberhard, W. (1996). Çin’in şimal komşuları: Bir kaynak kitabı (N. Uluğtuğ, Çev.; 2. baskı). Türk Tarih Kurumu.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2020). Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin (4. baskı). Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2011). Orhun abideleri (45. baskı). Boğaziçi.
• Falay, N. (2017). Asya’da eski Türklerin ortaçağdaki sosyo-ekonomik yapıları ve yaşamları. S. A. Oktar (Ed.), Maliye araştırma merkezi konferansları içinde (ss. 1-43). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi.
• Firth, R. (1927). The study of primitive economics. Economics, 21, 312-335.
• İlgen, A. (1999). İslamlık öncesi Türk toplumlarında iktisadi ve içtimai yapı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 97-110.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk millî kültürü (17. baskı). Ötüken Neşriyat.
• Koca, S. (2017). Eski Orta Asya’da tabiat, iklim ve insan unsuru. Asya Araştırmaları Dergisi-The Journal of Asian Studies, 1(1), 1-18.
• Koşay, H. Z. (1939). Etnografya ve folklor kılavuzu. Ulusal Matbaa.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde köy ve şehir hayatı (Göktürklerden Osmanlılara) (C. 1). Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde ziraat kültürü (Göktürklerden Osmanlılara) (C. 2). Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1984). İslâmiyetten önce Türk kültür tarihi: Orta Asya kaynak ve buluntularına göre (2. baskı). Türk Tarih Kurumu.
• Örnek, S. V. (2016). Türk halkbilimi (2. baskı). BilgeSu.
• Özdemir, N. (2012). Kültür ekonomisi ve yönetimi. Hacettepe.
• Rubin, P. H. (2003). Folk economics. Southern Economic Journal, 70(1), 157-171. https://doi.org/10.1002/j.2325-8012.2003.tb00561.x
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri-boy teşkilâtı-destanları (2. baskı). Ankara Üniversitesi.
• Tekin, T. (2006). Orhon yazıtları (2. baskı). Türk Dil Kurumu.
• Vardan, N. (2018). Macaristan’daki Kumanların kültürel hayatı [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Yağbasan, M. (2010). Kültürlerarası etkileşim bağlamında Türkçe ve Yunanca’daki ortak sözvarlığının değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 367-388.