Fen Bilgisi Özel Alan Yeterliklerine Yönelik Öz Yeterlik Ölçeği Geliştirme Çalışması

Yıl 2020, Cilt: 35 Sayı: 4, 746 - 758, 31.10.2020

Bahar Candaş Haluk Özmen

Öz

MEB tarafından Fen Bilgisi öğretmenlerine ve öğretmen adaylarına gelişim hedeflerini belirlemede rehber olması amacıyla 2008 yılında performans göstergelerinden oluşan fen bilgisine yönelik özel alan yeterlikleri yayımlanmıştır. Öğretmenlerin bu yeterlikleri uygulayabilmeleri için onları benimseyerek içselleştirmeleri ve yeterlikleri uygulayabileceklerine yönelik inançlarının yüksek olması gerekmektedir. Öğretmen öz yeterliğinin, aktif öğrenme ortamının tasarlanmasını, öğrencilerin araştırma sorgulamaya yönlendirilmesini, problem çözebilen bireylerin yetiştirilmesini ve özel alan yeterliklerinin başarıyla uygulamasını etkileyen faktörlerden biri olduğuna inanılmaktadır. Literatürdeki çalışmaların özel alan yeterliklerinin üzerinde yapılandırıldığı performans göstergelerini hedef almadığı belirlenirken, öz yeterliğe yönelik olan çalışmaların ise uyarlama ölçek çalışmaları olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda çalışmada Fen Bilgisi özel alan yeterliklerine yönelik öz yeterlik ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma bir ölçek geliştirme çalışması olup 366 fen bilgisi öğretmen adayı ile yürütülmüştür. Özel alan yeterliklerinden seçilen performans göstergeleri uzman görüşleri doğrultusunda ölçek maddesine dönüştürülerek 35 maddelik pilot ölçek hazırlanmıştır. KMO katsayı değeri yeterli ve Bartlett küresellik testi anlamlı olan ölçekten elde edilen verilere açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin son halinde yapı geçerliği sağlanmış 21 madde yer almaktadır. Nihai ölçeğin iç tutarlık katsayısı 0,88 olarak hesaplanmıştır. Geliştirilen ölçeğin, fen bilgisi öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının özel alan yeterliklerine yönelik öz yeterliklerini tespit etmek için kullanılabileceği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Öz yeterlik, fen bilgisi özel alan yeterlikleri, ölçek geliştirme

A Study on Developing Self-Efficacy Scale in the Context of Science Specific Field Competencies

Öz

In 2008, the MoNE published the science specific field competencies; it is aimed to determine and guide the development targets expected of science teachers and prospective teachers. It is important that teachers adopt competencies and have high belief in their ability to practice them. It is believed that teacher self-efficacy is one of the factors affecting the designing of active learning environment, directing students to the inquiry, the training of individuals who can solve the problems and implementing specific field competence successfully. While it was determined, studies on specific field competencies in the literature were not aimed at performance indicators, studies on self-efficacy were scale adaptation. This study aims to develop self-efficacy scales on science specific field competencies. The study was conducted with 366 pre-service science teachers. The performance indicators selected from specific field competencies were converted to scale items according to expert opinions and a 35-item pilot scale was prepared. 21 items that were constructed and validated by exploratory and confirmatory factor analysis were included in the last scale. The internal consistency coefficient of the final scale is 0.88. It has been determined that the scale developed could be used by science teachers and prospective science teachers to identify their self-efficacy towards specific field competencies.

Anahtar Kelimeler

Self-efficacy, science specific field competencies, scale development

Kaynakça

• Akkuzu, N. ve Akçay, H. (2012). Kimya öğretmen adaylarının öz yeterlik inançlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi (Dokuz Eylül Üniversitesi örneği). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12, 2195 - 2216.
• Arpacı, A. ve Birhanlı, A. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının biyoloji öğretimine yönelik öz-yeterlik algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(3), 1199 - 1220.
• Aydın, S. & Boz, Y. (2010). Pre-service elementary science teachers' science teaching efficacy beliefs and their sources. İlköğretim Online, 9(2), 694 - 704.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological review, 84(2), 191.
• Başbay, A. ve Kağnıcı, D. Y. (2011). Çokkültürlü yeterlik algıları ölçeği: Bir ölçek geliştirme çalışması. Eğitim ve Bilim, 36(161), 199 - 212.
• Berkant, H. G. ve Ekici, G. (2007). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretiminde öğretmen öz yeterlik inanç düzeyleri ile zekâ türleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 113 - 132.
• Bozdoğan, A. E. ve Öztürk, Ç. (2008). Coğrafya ile ilişkili fen konularının öğretimine yönelik öz-yeterlilik inanç ölçeğinin geliştirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 2(2), 66 - 81.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470 - 483.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, (Genişletilmiş 18. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Caprara, G.V., Barbaranelli, C., Steca, P. & Malone, P.S. (2006). Teachers' self-efficacy beliefs as determinants of job satisfaction and students' academic achievement: A study at the school level. Journal of School Psychology, 44, 473 - 490.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Coşkun, K., Metin, M., Birişci, S. ve Yılmaz, G. K. (2010). Farklı deneyimlere sahip sınıf öğretmenlerinin mesleki yeterlilik ile ilgili algılamaları. International Conference on New Trends in Education and Their Implications (ICONTE), Antalya. Kasım 11-14, s: 380 – 385.
• Çapri, B. ve Çelikkaleli, Ö. (2008). Öğretmen adaylarının öğretmenliğe ilişkin tutum ve mesleki yeterlik inançlarının cinsiyet, program ve fakültelerine göre incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 33 - 53.
• Dede, Y. (2008). Matematik öğretmenlerinin öğretimlerine yönelik öz yeterlik algıları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 6(4), 741- 757.
• Ekici, G. (2005). Biyoloji öz-yeterlik ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 85 - 94.
• Ergun, M., Yurdatapan, M. ve Sürmeli, H. (2013). Fen ve teknoloji özel alan yeterliklerinin öğretmen yetiştirme programlarında kazandırılmalarına ilişkin öğretmen adaylarının görüşlerinin değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 200, 49 - 67.
• Erkuş, A. (2014). Psikolojide Ölçme ve Ölçek Geliştirme-I: Temel Kavramlar ve İşlemler (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Fidan, M. (2012). Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının fen ve teknoloji özel alan yeterlikleri hakkındaki özyeterlik algıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
• Gençtürk, A. ve Memiş, A. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve iş doyumlarının demografik faktörler açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 9(3), 1037 - 1054.
• Goddard, R. D. & Goddard, Y. L. (2001). A multilevel analysis of the relationship between teacher and collective efficacy in urban schools. Teaching and Teacher Education, 17(7), 807 - 818.
• Gül, Z. (2012). Fen eğitiminde öğretmenlerin özel alan yeterlikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elâzığ.
• Hazır-Bıkmaz, F. (2002). Fen öğretiminde öz-yeterlik inanç ölçeği, Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 1(2), 197 - 210.
• Hazır-Bıkmaz, F. (2004). Sınıf öğretmenlerinin fen öğretiminde öz yeterlilik inancı ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 161. [Available online at https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/161/bikmaz.htm].
• İlhan, A. Ç. (2004). 21. Yüzyılda öğretmen yeterlikleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 58, 40 - 45.
• Kahyaoğlu, M., ve Yangın, S. (2007). İlköğretim öğretmen adaylarının mesleki öz-yeterliklerine ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 73 - 84.
• Kaya, M. F. (2013). Sürdürülebilir kalkınmaya yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 175 - 193.
• Kiremit, H. Ö. ve Gökler, İ. (2010). Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoloji öğretimi ile ilgili öz-yeterlik inançlarının karşılaştırılması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 41- 54.
• Korkut, K. ve Babaoğlan, E. (2012). Sınıf öğretmenlerinin öz yeterlik inançları. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 8(16), 269 - 281.
• Liu (2003). Developing a scale to measure the interactivity of websites. Journal of Advertising Research, 43(2), 207 - 217.
• Milli Eğitim Bakanlığı, Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü (2002). Öğretmen Yeterlilikleri. Ankara: MEB Yayınları.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2006). Temel eğitime destek projesi “öğretmen eğitimi bileşeni”. Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri, Tebliğler Dergisi, 2590, 1491-1540.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2008). Öğretmen Yeterlikleri; Öğretmenlik Mesleği Genel ve Özel Alan Yeterlikleri (1. Baskı), Ankara: Devlet Kitapları Genel Müdürlüğü.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2017). Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Özlü, G., Özer-Keskin, M. ve Gül, A. (2013). Çevre eğitimi öz-yeterlik ölçeği geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 393 - 410.
• Özyurt, Y. (2014). Fen bilgisi öğretmenliği lisans programı dersleri öğrenme çıktılarının fen ve teknoloji öğretmenliği özel alan yeterlikleri ile örtüşme düzeyi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Riggs, I. M. & Enochs, L. G. (1990). Toward the development of an elementary teacher's science teaching efficacy belief instrument. Science Education, 74(6), 625 - 637.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H. & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of sturctural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8, 23 - 74.
• Schunk, D. H. (1991). Self-efficacy and academic motivation. Educational Psychologist, 26, 207 - 231.
• Tavşancıl, E. (2002). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Tschannen-Moran, M., Woolfolk-Hoy, A. & Hoy, W. K. (1998). Teacher efficacy: Its meaning and measure. Review of Educational Research, 68(2), 202 - 248.
• Uslu, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretmeni özel alan yeterliklerine ilişkin öz-yeterlik inançları ölçeği. Kapadokya Eğitim Dergisi, 1, 16 - 29.
• Üstüner, M., Demirtaş, H., Cömert, M. ve Özer, N. (2009). Ortaöğretim öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(17), 1-16.
• Yaman, S., Koray, Ö. C. ve Altunçekiç, A. (2004). Fen bilgisi öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeylerinin incelenmesi üzerine bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 355 - 366.
• Yenilmez, K. (2008). Open primary education school students’ opinions about mathematics television programmes. Turkish Online Journal of Distance Education, 9(4), 176 -189.
• Yiğit, N., Bütüner, S. Ö. ve Dertlioğlu, K. (2008). Öğretim amaçlı örütbağ sitesi değerlendirme ölçeği geliştirme. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 2(2), 38 -51.