A Multivariate Investigation of Coping Strategies among School Administrators

Yıl 2014, Cilt: 29 Sayı: 29-1, 35 - 46, 23.07.2014

Mustafa Baloğlu Esra Balgalmış

Öz

Okul yöneticilerinin stres yaratan psiko-sosyal etkilerle başaçıkmada kullandıkları stratejilerin incelenmesi ve çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılması araştırmanın temel amacını oluşturmuştur. Kişisel ve çevresel değişkenler ile 13 bağımlı değişken çoklu varyans analizi ile incelenmiştir. Araştırmaya Başaçıkma Davranışları Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu’nu içeren bir ölçme paketini gönüllü olarak yanıtlayan 214 eğitim yöneticisi katılmıştır. Bazı başaçıkma davranışlarının cinsiyet, yaş ve kurum türü gibi değişkenlere bağlı olarak istatistiksel anlamda farklılaştığı bulunmuştur. Sonuçlar kadın yöneticilerin, erkeklere oranla, davranışsal olarak ilgiyi kesme stratejisini daha çok tercih ettiğini; yaşı büyük olan yöneticilerin dine yönelmeyi tercih ederken, genç yöneticilerin aktif başaçıkma ve planlama stratejilerini tercih ettiklerini göstermektedir. Ortaöğretim kurumlarında görev yapan yöneticiler araçsal ve duygusal sosyal desteği ilköğretim yöneticilerinden anlamlı derecede daha fazla tercih etmişlerdir. Sonuçlar ilgili alan yazın ışığında tartışılmış ve araştırma sonunda bulgulara dayalı olarak öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

başaçıkma davranışları, eğitim yöneticisi, çokvaryanslı farklılıklar

Kaynakça

• Akbağ, M. (2000). Stresle başaçıkma tarzlarının üniversite öğrencilerinde olumsuz otomatik düşünceler, transaksiyonel analiz ego durumları ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aktaş, A., & Aktaş, R. (1987). İş stresi. Verimlilik Dergisi, 1,153-169.
• Altuntaş, E. (2003). Stres yönetimi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Amirkhan, J., & Auyeung, B. (2007). Coping with stress across the lifespan: Absolute vs. relative changes in strategy. Journal of Applied Developmental Psychology, 28(4), 298-317.
• Aydın, İ. P. (2002). İş yaşamında stres (2nd ed.). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Aydın, Ş. (2004). Örgütsel stres yönetimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), 49-74.
• Aysan, F., & Bozkurt, N. (2004). Okul psikolojik danışmanlarının yaşam doyumu stresle başaçıkma stratejileri ile olumsuz otomatik düşünceleri: İzmir ili örneklemi . Ulusal Eğitim Bilimleri Konferans , İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Aysan, F., & Bozkurt, N. (2000). Bir grup üniversite öğrencisinin kullandığı başaçıkma stratejileri ile depresif eğilimleri ve olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişki. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 25Baloğlu, N. (2008). The relationship between prospective teachers’ strategies for coping with stress and their perceptions of student control. Social Behavior and Personality: An International Journal, 36 (7), 903-910.
• Bozkurt, N. (2004). İlköğretim öğretmenlerinde stres yaratan yaşam olayları ve stresle başaçıkma tarzlarının çeşitli değişkenlerle ilişkisi. Ulusal Eğitim Bilimleri Konferansı , İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Campbell, L., & Williamson, J. (1987). Stress in principalship: What causes it? NASSP Bulletin, 71(500), 109-112.
• Carver C. S., Scheier, M. F., & Weintraub J. K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology, 56(2), 267-283.
• Crute, S. (2004). Stressed out. NEA Today, 22, 34-36.
• Educational Research Service (1999). Professional development for school principals. The Informed Educator Series. Stock Number IE-350, 1-8.
• Ekşi, H. (2001). Başaçıkma, dinî başaçıkma ve ruh sağlığı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma: Eğitim, ilahiyat ve mühendislik fakültesi öğrencilerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Doring, A. (1993). Stressed? Who me? ERIC Document Number ED362497.
• Eraslan, B. (2000). Yaşam doyumları farklı ilköğretim öğretmenlerinin stresle başaçıkma stratejilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertekin, Y. (1993). Stres ve yönetimi. Ankara: Publication of TODAIE, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. Everard, K. B., & Morris, G. (2003). Effective school management. London: Paul Chapman.
• Fields, L. J. (2005). Patterns of coping mechanisms for novice school administrators. Essays in Education, 14, 1-10.
• Fleishman, J.A. (1984). Personality characteristics and coping patterns, Journal of Health and Social Behavior, 25, 229-2
• Folkman, S. & Lazarus, R. S. (1980). An analysis of coping in a middle aged community sample, Journal of Health and Social Behavior, 21, 219-239.
• Forlin, C. (2001). Primary school teachers’ job stress, inclusive education, and mentally handicapped children education. Queensland, 43, 235-246.
• Friedman, I. (1997). High and low burnout principals: What makes the difference? ERIC Document Number ED410685.
• Gaziel, H. (1993). Coping with occupational stress among teachers: A cross-cultural study. Comparative Education, 29 (1), 67-79.
• Goodson, M. (2000). Assisting the assistant principal. Principal, 79(4), 56-57.
• Goss, S. (2001). Counseling: A quiet revolution. London: Teachers Benevolent Fund.
• Gök, Ş. (1995). Anksiyete ve depresyonda stresle başaçıkma. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Tıp Fakültesi, İstanbul.
• Gücüyeter, N. (2003). Lise öğrencilerinin kullandıkları başaçıkma stratejileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Gündüz, B., Tunç, B., & İnandı, Y. (2013). The relationship between the school administrators' anger control and stress coping methods and their conflict management style. International Journal of Human Sciences, 10(1), 641-660.
• Işıkhan, V. (2001). Çalışma hayatında stres olgusu ve başaçıkma yolları. İşveren Dergisi, 32(9), 27-30.
• Klarreich, S. H. (1999). Stressiz çalışma ortamı. (Translated by: B. Güngör). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
• Marnik, G. (1997). The professional development of school leaders: Exploring the thought and practice of learning about leadership. DAI, 59(04A), 1166.
• Mattson, C. (2012). Leadership stress in California community colleges. ProQuest LLC, Available from: ERIC, Ipswich, MA. Accessed November 12, 2013.
• Mattlin, J. A., Wethington, E., & Kesler, R. C. (1990). Situational determinants of coping and coping effectiveness. Journal of Health and Social Behavior, 31(1), 103-122.
• Milli Eğitim Müdürlüğü. (2006). İl idareci norm kadro durumu. Tokat: İstatistik Bürosu Verileri.
• Nagel, L., & Brown, S. (2003). The ABCs of the managing teacher stress. Clearing House, 76, 255-259.
• Rolf, V. D., & Ulrich, W. (2001). Teaching psychological aspects and job stress. British Journal of Educational Psychology, 71, 243-260.
• SPSS Inc. (2000). SPSS for Windows user’s guide (Version 1.0) [Computer software]. Chicago, IL: SPSS Inc.
• Sunmaz, F. (2001). Örgütsel stres ve başaçıkma yolları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Tabachnick, B. C., & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics(5th ed.). Boston, MA: Allyn & Bacon.
• Tuğrul, D. C. (2000). Stres ve depresyon. Psikiyatri Dünyası Dergisi, 4, 12-17.
• Tutar, H. (2000). Kriz ve stres ortamında yönetim. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Türkoğlu, E., & Baloğlu, M. (in press). A comparative study of Turkish and German educational administrators on locus of control. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi. Uçman, P. (1990). Ülkemizde çalışan kadınlarda stresle başaçıkma ve psikolojik rahatsızlıklar. Psikoloji Dergisi, 7, 58
• Ünal, S., & Ümmet, D. (2005). Örgütsel stres kaynakları ve öğretmenlerin başetme stratejileri. Ulusal Eğitim Bilimleri Konferansı , Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Zimmer-Gembeck, M., & Skinner, E. (2008). Adolescents coping with stress: Development and diversity. Prevention Researcher, 15(4), 3-7. Uzun Özet Bir eğitim örgütü olan okulda eğitimciler üzerinde stres yaratan birçok psiko-sosyal etkiler bulunmaktadır (Forlin, 2001; Nagel & Brown, 2003; Rolf & Ulrich, 2001). Eğitim yöneticilerinde strese neden olan faktörlerden başlıcaları insan kaynakları yönetimi, zaman yönetimi, kişilerarası ilişkiler, ve mali konulardır (Doring, 1993; Campbell & Williamson, 1987; Fields, 2005; Friedman, 1997). Stres uzun ve kısa vadede, eğitim örgütünü, örgüt yöneticisini ve elemanlarını ve eğitim-öğretim faaliyetlerini olumsuz olarak etkileyebilmektedir (Ünal & Ümbet, 2005). Çalışan insanlar arasında bir uyum ve dengenin kurulması, sağlıklı ast üst ilişkilerinin sağlanabilmesi ve hizmetin niteliğinin iyileştirilmesi için stresin bireysel ve örgütsel düzeyde daha iyi anlaşılması ve yönetilmesi gerekmektedir (Ertekin, 1993). Böylesine olumsuz etkileri olan ve oldukça sık karşılaşılan stresle başaçıkma, kişinin kaynaklarını zorlayan dışsal veya içsel durumlarla mücadele etmek için geliştirdiği değişken davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Lazarus & Folkman, 1984). Lazarus ve arkadaşları stresle başaçıkma yollarını, duygulara odaklanan ve soruna odaklanan olmak üzere iki şeklinde sınıflandırmaktadır. Sorunlara odaklanan başaçıkma yolları, durumu değiştirmeye yönelik aktif, mantıklı, serinkanlı, bilinçli çabaları içerirken; duygulara odaklı başaçıkma yolları uzaklaşma, kendini kontrol etme, sosyal destek arama ve kabullenme gibi davranışları içermektedir (Tuğrul, 2000). Genel olarak, bazı başaçıkma yönetmlerinin diğerlerine oranla ruh sağlığı üzerinde daha olumlu etkileri olduğu (Nagel & Brown, 2003; Forlin, 2001; Rolf & Ulrich, 2001) ve stresle başaçıkma stratejilerinin başarısızlığının bireyde psikolojik bozukluklara neden olabileceği araştırmalarla desteklenmektedir (Aysan & Bozkurt, 2004). Bu çalışmanın amacı, eğitimin temel üretim birimi olan okul örgütünde, insan gücü ve madde kaynaklarının kullanımını gerçekleştiren eğitim yöneticisinin, sorun yaratan durumlar karşısında tercih ettiği ve etmediği başaçıkma davranışlarını betimlemek ve bu temel amaç doğrultusunda eğitim yöneticilerinin başaçıkma davranışlarının cinsiyet, yaş, branş, mesleki kıdem ve okul türü bağımsız değişkenlerine göre nasıl faklılaştığının incelenmesidir. Araştırmanın çalışma evrenini Tokat ili merkez ve ilçelerinde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ilk ve ortaöğretim kurumlarında görev yapmakta olan müdür ve müdür yardımcıları oluşturmuştur. Çalışma evreninde 675 yönetici mevcuttur (Milli Eğitim Müdürlüğü; MEM, 2006). Bu evrenden seçilen 462 yöneticiye araştırma paketi ulaştırılmış ve geri dönen anketlerden 241’i geçerli bulunarak incelemeye alınmıştır (Geri dönüş oranı = % 55.62). Araştırmada, Başaçıkma Davranışları Ölçeği (Carver, Scheier & Weintraub, 1989)’nin Türkçe Formu (BÇDÖ; Gök,1995) ve kişisel bilgi formu veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Başaçıkma Davranışları Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları ölçeğin geliştiricileri ve uyarlayıcısı tarafından yapılmıştır (Carver ve ark., 1989; Gök, 1995). Pearson momentler çarpımı korelasyonu yoluyla hesaplanan test-tekrar test güvenirliğinde, en yüksek güvenirlik katsayısı Dine Yönelme (α= .90) ve Alkol \ Uyuşturucu Kullanma (α = .90), en düşük güvenirlik katsayıları ise Uygun Zamanı Bekleme (α = .33) ve Zihinsel Olarak İlgiyi Kesme (α = .30) alt ölçeklerinden elde edilmiştir. Cronbach alfa iç tutarlık katsayıları düşük bulunan bu alt ölçekler Başa Çıkma Davranışları Ölçeğinden çıkartılmıştır. Ölçeğin Türkçe formunda, 13 alt ölçeğe ait toplam 52 maddeye verilen yanıtlara, Temel Bileşenler Analizi uygulanmış ve Kaiser Normalleştirme Ölçütüne göre özdeğeri 1’i aşan 11 faktör elde edilmiştir. Varimax Rotasyonu sonrası her bir maddenin faktör ağırlıkları bulunmuştur. Buna göre alt ölçeklerin maddelerinin ortalama faktör ağırlıkları şu şekildedir. Aktif başaçıkma (α = .60), Planlama (α = .70), Diğer Faaliyetleri Bırakarak Sorun Üzerine Odaklanma (α = .66), Sosyal Destek Arama (Enstrümantal) (α = .69), Sosyal Destek Arama (Duygusal) (α = .68), Duygulara Odaklanma ve Duyguları Ortaya Koyma (α = .66), Davranışsal Olarak İlgiyi Kesme (α = .68), Olumlu Tarzda Yeniden Yorumlama (α = .64), Yadsıma (α = .65), Kabullenme (α = .67), Dine Yönelme (α = .87), Alkol/Uyuşturucu Kullanma (α = .87) ve Mizahi Yaklaşım (α = .78). Araştırmada eğitim yöneticilerinin en çok ve en az tercih ettikleri başaçıkma davranışları betimlenmiştir. Eğitim yöneticilerinin en çok tercih ettikleri ilk üç başaçıkma davranışının Sosyal Destek Arama-Enstrümantal ( x = 20; SS = .77), Davranışsal Olarak İlgiyi Kesme ( x = 80; SS = .81) ve Sosyal Destek Arama-Duygusal ( x = 60; SS = .87) olduğu görülmektedir. Eğitim yöneticilerinin en az tercih ettikleri başaçıkma davranışları ise Alkol/Uyuşturucu Kullanma ( x = 27; SS = .62), Yadsıma ( x = 11; SS = .85) ve Kabullenmedir ( x = 92; SS = .74). . Eğitim yöneticilerinin başaçıkma davranışlarını tercih düzeylerinin cinsiyet, yaş, görev yapılan okul türü değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadıkları yordamsal istatistiklerle incelenmiştir. Araştırma kapsamında yer alan yöneticilerin başaçıkma davranışlarının cinsiyet değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığı Mann Whitney U-testi analizi ile incelenmiştir. Bu amaç için, karşılaştırılacak grupları eşitlemek üzere, öncelikle, erkek yöneticiler arasından, bilgisayara rastgele 15 kişi seçtirilmiş ve karşılaştırmada bu yeni grup istatistiksel kullanılmıştır. Elde edilen bulgular Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde, cinsiyetler arasındaki tek farkın Davranışsal Olarak İlgiyi Kesme başaçıkma davranışında olduğu görülmüştür. Bu başaçıkma alt boyutunda kadın yöneticiler ( x = 25; SS = .79 ) ile erkek yöneticiler ( x = 73; SS = .70) arasında, kadın yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (U-test= 55.50; p < .05). Eğitim yöneticilerinin başaçıkma davranışlarını tercih düzeylerinin yaş değişkenine göre nasıl farklılaştığı sorusuna yanıt bulmak amacıyla, eğitim yöneticilerinin yaşları 25–33, 34–42, 43–51 ve 52 ve üzeri olmak üzere dört kategoriye ayrılmıştır. Bu yaş gruplarıyla başaçıkma davranışlarının alt boyutları çok yönlü varyans analizi tekniği (MANOVA) ile karşılaştırılmıştır. Analiz sonuçları, eğitim yöneticilerinin başaçıkma davranışlarının yaş grupları açısından Dine Yönelme, Aktif başaçıkma ve Planlama alt boyutları açısından farklılaştığını göstermektedir. Örneğin, 52 ve üzeri yaş grubundaki yöneticilerin Dine Yönelme başaçıkma davranışını tercih düzeyleri 25-33 yaş grubundaki yöneticilerden daha yüksektir. Aynı şekilde, 34-42 yaş grubundaki yöneticiler de 25-33 yaş grubundaki yöneticilere göre daha fazla Dine Yönelme başaçıkma davranışını tercih etmektedirler. 23-33 yaş grubundaki eğitim yöneticilerinin davranışını tercih düzeyleri 43-51 yaş grubundakilerden anlamlı şekilde daha yüksektir. Yöneticilerin, yönetsel görevlerini etkin ve verimli bir biçimde sürdürebilmeleri, strese yol açan kaynakları önceden belirleyerek etkilerini en az düzeye indirmelerine bağlıdır. Bu amaçla araştırmacıların eğitim kurumlarına özgü iyi bir stres planı hazırlamalarının faydalı olacağı düşünülmektedir. Eğitim yöneticileri açısından stresin ne anlama geldiği ve kaynaklarının neler olduğu araştırılmalıdır. Yeni yönetim yaklaşımlarının (stres yönetimi, değişim yönetimi, kriz yönetimi vb.) eğitimciler tarafından bilinmesi, eğitim sorunlarının çözümlenmesinde sorunların sağlıklı biçimde işe koşulması için temel bir gereksinimdir.
• Citation Information Baloğlu, M., & Balgamış, E. (2014). A multivariate investigation of coping strategies among school administrators. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [Hacettepe University Journal of Education], 29(1), 35-46.