Beslenme Değişim Süreçleri Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirliği

Yıl 2012, Cilt: 19 Sayı: 2, 1 - 21, 26.06.2015

Tuğba Menekli , Çiçek Fadıloğlu

Öz

Giriş: Obezite (şişmanlık), optimal vücut fonksiyonu için gerekenden fazla yağ depolanması

ile enerji dengesindeki bozukluklarla belirlenen patolojik bir durumdur. Obez bireylerin

genetik yapısını değiştirmek mümkün olmasa da yeme davranışı/alışkanlığı olumlu yönde

değiştirilerek, sağlıklı yaşam davranışları kazandırılabilmektedir.

Amaç: Bu çalışmanın amacı, deneyimlerin bazı insanların beslenme alışkanlıklarını nasıl

etkilediğini belirlemek amacıyla Prochaska ve ark. tarafından (1987) geliştirilen Beslenme

Değişim Süreçleri Ölçeği’nin Türkiye’de geçerlik ve güvenirliğini değerlendirmektir.

Yöntem: Araştırmanın örneklemini, Ağustos- Kasım 2011 tarihleri arasında Ege Üniversitesi

Tıp Fakültesi Hastanesi Endokrinoloji Bilim Dalında yatmakta olan ve polikliniğe başvuran

480 obez hasta oluşturmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak hasta tanıtıcı bilgi

formu ve Beslenme Değişim Süreçleri Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada ölçek sahibinden,

kurumdan ve hastalardan yazılı izin ve etik kurul onayı alınmıştır. Beslenme Değişim

Süreçleri Ölçeği 48 maddeden oluşmaktadır. Her ifadeye kişilerin katılma durumu 5

dereceli likert ölçeği kullanılarak saptanmaktadır. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik

dağılımı, faktör analizi, madde toplam puan korelasyonu ve Cronbach alfa katsayısı analizleri

kullanılmıştır. Test-retest (ard-arda test) güvenilirliğini değerlendirmek üzere Intraclass

Correlation Coefficient (ICC) hesaplanmıştır.

Bulgular: Ölçeğin 4 uzman tarafından Türkçe’ye çevirisi ve 4 uzman tarafından da İngilizce’ye

geri çevirisi yapılmıştır. İçerik geçerliği için 13 uzmandan görüş alınmış, yapılan analizde

uzman puanlarının uyumlu olduğu görülmüştür (KW=0.100, p=0.07). Beslenme Değişim

Süreçleri Ölçeği’nin Cronbach’s alpha ICC değeri 0.90’dır. Faktör yüklerinin ise 0.420-0.864

arasında olduğu, 12 faktör grubuna ayrıldığı ve genel Cronbach Alpha katsayısının 0.94

bulunmuştur.

Sonuç: Beslenme Değişim Süreçleri Ölçeği, Türk toplumu için güvenirliği ve geçerliği yüksek

bir ölçektir.

Anahtar Kelimeler

Beslenme, değişim süreçleri, ölçek, geçerlik, güvenirlik

Kaynakça

• 1. Coşansu G, Demirezen E, Erdoğan S. Adölesanlarda obezite sıklığı ve ilişkili faktörler:bir okul sağlığı çalışması. Hemşirelik Formu Dergisi. 2005 ;1(5): 15-21.
• 2. Akbulut G, Özmen M, Besler T. Çağın Hastalığı Obezite. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi. 2007; 2-15.
• 3. Akman M, Budak Ş, Kendir M. Genel dahiliye polikliniğine başvuran hastalarda obezite sıklığı ve ilişkili sağlık problemleri. Marmara Medical Joumal. 2004; 17(3): 113-120.
• 4. Clark JM, Brancati FL. The challenge of obesity-related chronic diseases. J Gen Intern Med . 2000;15:828 –826.
• 5. Ruser CB, Federman DG, Kashaf SS. Whittling away at obesity and overweight. Postgraduate Medicine. 2005; 117(1):4-7.
• 6. Fahrenwald NL, Walker SN. Aplication of the transtheoretical model of behavior change to the physical activity behavior of mothers. Public Health Nursing. 2003; 20(4):307-321.
• 7. Lantz H, Peltonen M, Agren L, Torgerson JS. A dietary and behavioural programme for the treatment of obesity. A 4-year clinical trial and a long-term posttreatment follow-up. Journal of Internal Medicine. 2003; 254: 272-279.
• 8. Jeffery RW. How can Health Behavior Theory be made more useful for intervention research? International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity. 2004; l(10):l-5.
• 9. Prochaska JO, Velicer WF. The transtheoretical model of health behavior change. American Journal of Health Promotion. 1997;12(1): 38-48.
• 10. Baranowski T, Cullen KW, Nicklas T, Thompson D, Baranowski J. Are current health behavioral change models helpful in guiding prevention of weight gain efforts?. Obesity Research. 2003, 11: 23-43.
• 11. Crerand CE, Wadden TA, Foster GD. Changes in obesity-related attitudes women seeking weight reduction. Obesity. 2007; 15(3):740-47
• 12. Prochaska JO, Redding CA, Evers KE. The transtheoretical model and stage of change. In: Glanz K, Lewis FM, Rimer BK, eds. Health Behavior and Health Education: Theory, Research, and Practice. San Francisco, CA: Jossey-Bass: 1987; 60–84.
• 13. Akgül A. Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri. Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara: 1997;169-178, 492-586.
• 14. Aksayan S, Bahar Z, Bayık A. Hemşirelikte Araştırma İlke, Süreç ve Yöntemleri. Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Derneği, 1 Basım, Odak Ofset, İstanbul. 2002;114-145.
• 15. Prochaska OJ, Velicer FW, Rossi SJ. Stages of change and decisional balance for 12 problem behaviors. Health Psychology. 1994; 3(1): 39-46.
• 16. Özdamar K. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi. Genişletilmiş 5. Baskı, Kaan Kitabevi. Eskişehir. 2004;661-673.
• 17. Aksayan S, Gözüm S. Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması İçin Rehber I: Ölçek Uyarlama Aşamaları ve Dil Uyarlaması. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2002;4(1):9- 14.
• 18. Baykul Y. Geçerlik, Güvenirlik, Eğitimde ve Psikolojide Ölçme, Klasik Test Teorisi ve Uygulaması. ÖSYM Yayınları, Ankara. 2000; 141-233.
• 19. Öztürk Ş. Testlerin Geçerlik ve Güvenirlik Analizlerinde Kullanılan Bazı İstatistikler, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pegem A. Yayıncılık, 6. Baskı. 2006; 167-182.
• 20. Demirali YE. Ölçeklerde geçerlik ve güvenirlik. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 1995; 7:125-148.
• 21. Ergin DY. Ölçeklerde Geçerlik ve Güvenirlik. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 1995; 4:125-148.
• 22. Gözüm S, Aksayan S. Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması İçin Rehber II: Psikometrik Özellikler ve Kültürlerarası Karşılaştırma. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2003;5(1):3-14.
• 23. Karasar N. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 10. baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd.Şti. 2000.
• 24. Savaşır I. Ölçek Uyarlamasındaki Sorunlar ve Bazı Çözüm Yolları. Türk Psikoloji Dergisi.1994; 9(33): 27-32.
• 25. Şencan H. Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Birinci Baskı Ankara:Seçkin Yayıncılık. 2005;246-400.
• 26. Akgül A, Çevik O. Faktör Analizi, İstatistiksel Analiz Teknikleri. SPSS’de İşletme Yönetimi ve Uygulamaları, Yeni Mustafa Kitabevi, Ankara. 2003.
• 27. Tezbaşaran A. Likert Tipi Ölçeklerde Madde Seçmede Geleneksel Madde Analizi Tekniklerinin Karşılaştırılması. Türk Psikoloji Dergisi. 2004;19(54):77-87.
• 28. Ercan İ, Kan İ. Ölçeklerde güvenilirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2004;30(3):211-266.
• 29. Büyüköztürk Ş. Faktör Analizi: Temel Kavramlar Ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 2002;32:470-483
• 30. Erefe İ. Veri Toplama Araçlarının Niteliği. içinden Erefe İ. (Ed.), Hemşirelikte Araştırma İlke Süreç ve Yöntemleri, Odak Ofset, İstanbul. 2002;169-188.
• 31. Sönmez V. Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Yanlışlıklar. Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Dergisi. 1999; 1:13-27.
• 32. Polit DF, Hungler BP. Nursing Research: Principles and Methods. Fourth Edition, J.B. Lippincott Company, Philadelphia. 2001;597-607.
• 33. Wood GL, Haber J. Reliability and validity. İn: Wood G.b., Haber J. Nursing Research. Methods, Appraisal, and Utilization.Mosby. St. Louis. 2002;311-330.
• 34. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. Özdemir Yayıncılık, 6. Baskı, Ankara. 1993.
• 35. Gürsakal N. Bilgisayar Uygulamalı İstatistik-I. Alfa Yayınları. 2001; 57-63.
• 36. Öner N. Güvenirliği ve/veya Geçerliği Sınanması Psikolojik Testler. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, İstanbul. 1994;10-39.
• 37. Kubilay G. Veri Toplama Yöntem Teknik ve araçları. İçinde: Erefe İ. (Ed) Hemşirelikte Araştırma İlke Süreç ve Yöntemleri. Odak Ofset, İstanbul. 2002;139-167.